Katalog

2003 yılının son deprem 2003 yılının sonunda, dört gün ara ile Iran ve ABD'de meydana gelen ayni aletsel büyüklüğe sahip iki deprem birbirinden tamamen farklı hasar tabloları yaratmış, bu durum medyada ve kamuoyunda çeşitli yorumlara yol açmıştır. Bu yazı söz konusu depremlerin doğru değerlendirilmesine ve herbir depremin ardından kamuoyunda artık kronik olarak tartışılan konulara açıklık getirilmesine yardımcı olmak amacı ile hazırlanmıştır. Prof.Dr. M.Erdık, Boğazıçi Universitesi olarak çızüen Baırı Fayı Bdm kent merkezının lkm kadar yalanından geçmektedır Fay hattı guzergâhında bazı zenım çdtlaklan ve oturmalan gozlenmıştu Bam kentını bu şıddette etkılemış tarıhı bır depremin vaıhgıbıiuımemektedır 11 Hazıran 1981 (Mw 6 6) ve 28Temmu7 1981 (Mw = 7 3) depremleıı Bam Kentının yaklaşık lOOkm kuzeymde Gowk Fayı uzerınde oluşrnuş depremlerdır Şekil 3 te Iran ı ?0 yuzyılda et küemış onemlı depıenıleı gosterılmektedır Iran ın depremsellıgı ozellıkle buyuk deprem oluşumları açısından ulkemıze benzer bu da gılım aız edeı Bam kentı Iıan depıem tehlıke bolgeleıı harıtasında ıktnrı derere deprem bolgesınde yer almaktadır Depıemde Bam kentuıde bulunan bınalanrı" «80 ırun hasar gorduğıı tahmın edılmek tedır Bu bmalaı ın buyuk çogunlugu tonoz kubbe veya duz çatılı kerpıç yapılardır Ancak kenttde bulunan betonarme ve çelık karkas bı nalaı karnu bınoları 100 200 yülık tarıhı bınalaı okullar ve ıkı adet hastane de ağır hasar goımuştuı Bına hasarlan ile ılgüı bazı tıpık re sımler Şekil 4 agde sunulmuştur Yıküma ve hasarlann daha çok faya dık yonde (dogubatı yonunde) meydand geldıgı tesbıt edümıştıı Bu tesbıt kuzey guney yonlu Bam Fayında olusan yanal atımb bu depremin yaratacagı yer hareketı dagüımı ile uyum gostermektedır Kent merkezınde bulunan ve dunyadakı en buyuk kerpıç yapı olarak bılmen Bam Kale sı (Arg eBam) depremde yıkümışnr Bam ka lesı geçmış depremlerde kısmen hasar gormuş ve tamu edılmış ?000 yülık geçmışı olan tarıhı bır anıttır Şekil Sa ve b de kalenın dep rem oncesı resımlerı sunulnıuşruı Şekil 6 a ve b'de ıse kalenın deprem oncesı (6a) ve sonrası (6b) uydu goruntulerı (Şekil 2'de ışaretlı yer) verümışür Gerek,Bam Kalesı ve gerekSe esh kent merkezı UNCSCO (Bırleşmış Mületler Eğıtım, Bılım ve Kultur Teşküatı) Dunya Teuuı Muası lıstesınde yer almaktadır 1970 yılında Bam kent merkezı korunma altına alınmış ve yeru yapılaşmaya ızın verılmeımstu Ancak son 20 yılda bu korumaya uyulmadan bırçok yenı bı nanın denetımsız bır şekılde yapılmış oldugu büdırümektedu (Aıab News) UNOCHA (Bırleşmış Mılleüer Insanı Çalışmalar Koordınasyon Daıresı) raporlarına gore Bam Kentı ve yakın koylerınde 100 000 120 000 msan yaşamaktadır Depremde 35 000 40 000 kadar can kaybı ve 30 000 cıvaruıda yaralı oldugu tahmm edılrnektedır Bu du rumda kent merkezınde nufusun yaklaşık %40'ı hayaünı kaybetmıştu 1999 Kocaelı depreminde en ağır hasara ugrayan Golcuk kent merkezınde bu oran %7 mertebesındedır Bam Depreminde gozlenen yaralı olu oranı (yaklaşık 0 8) çok duşuktur ve goçen yapılann (ozellıkle kerpıç bınalaıın) al tmda kalanlaruı çogunlukla hayatını kaybettıgı nı gostermektedır Ulkemızde kentsel depıem lerdc bu oıan 4 cıvdimdu Gelışmış ulkelerın kentsel depremlerınde ıse 10 30 arasında de gışmektedır Iıan'da dalıa çok kırsal bolge yerleşımlermde yer alan kerpıç yapüar kısıtlı yerel ımkan laı la herhaıgı bıı yatay ara hatıl kuHamlınadan yapümaktadu Bu yapılardd tonoz tıpı kargır çatılar veya kırışlere (ahşap veya çelık) oturan agır duz topıak kaplı çaülaı Vdrdır Kentsel bolgeleıde buluıidtı çok katiı bınalarda taşıyıcı sıs tem olarak çehk çerçeve kullanılması yaygın dır Bu bmalaı ın ara ve cephe dolgu duvaı laı mda dolu tugla kulldnümaktadır Doşeme ve çatı larda çelık kuış araları sıg tugla tonozlaıla ka patüınaktddu Çelık çerçevelerın yetersızlığı ve bınanın agırhğı bu tıp yapıların deprem perfor manslarını çok olumsuz kılmaktadu lranddkı bınalann deprem dayanımı ile ügılı problemler nedenı ile geçmış depremler de de agır can kayıplan veıılmıştu 16 Eylul 1978 Tdbas depreminde (Mw 7 5) Tabas ken Şekil 7. EMS98 Deprem Şiddetl Dağılın Tarafından Hazırlanmiftır) tı ve çok sayıdd koy agıı hasar gormuş ve laşık 15 00025 000 kışı hayatını kaybetn 21 Hazıran 1990 Güan depıemınde (Mw Gıldiı vılayetındekı Rudbdr ve Manjıl keı üe dıger yerleşımleıde agu hasar mey gelmış ve yaklaşık 35 000 50 000 can \ oluşmuştur Hasarlı kerpıç bına sayısı lOf cıvarındadır Yetcısız depıem daydnırnı olan bıt çok şıddetlı deprem yer hareketı ve çok sek nuftıs yogunluklaıı madlei.ef gelışn olan ulkelerın kentleımde çok sayıda can bına yol açmaktadır Bu hususta rekor 400 500 000 can kaybı üe 28 Tenımuz 1976 Td han (Çın) depremme (Mw = 8 2) aıttır Aı lahran ıçın ]1CA (Japanese Internatıoikil operatıon Agency) debtegı üe 2001 yüınd, pümış deprem hasar senaryosu çalışmap 480 000 bınanın hasaı goıebüeceğı ve kaybmın 380 000 cıvaıında olabılecegı tal (ıddıa) edümektedır (Benzer bu çalışma JICA ekıbı taıafmdan 2003 yümda Istanbul yapümıştıı) Depremm Bam kentındokı şıddetı IX rak belırlemnışüı Şekü 7 de Dı Mehdı Zare Şekil 1. Tektonlk Bölgeleme (Harlta alt Bam Depremi Iıan ın Kcrmaıı Vılayetı Bam kentı 26 Aralık 2003 tarıhınde yerel saatle 05 26'da meyda na gelen ve aletsel buyuklugu (moınent bu yuklugu) Mw 6 6 (USGSABD Jeolojı Teşkıla ü) oldn bır depremden yogun bır şekılde etkı lenmıştır Deprem deı ınügı yakkşık 1 Okm cıvarın dadır ve sığ bır deprem olarak tanımlanabılır Fay duzlemı çozumlerı deprem mekamzması ııın ydnal dtımlı oldugunu gostermektedır Bam Depremı tektonık plakalar aıasın dakı etküeşım sebebı üe olusmuştur (Şekil 1). Arap Plakasının yılda yaklaşık Vm mertebe sınde bır hızla Avıasya Plakasının kuzeye dogIU ıtmesmden kdyridklanan plaka ıçı gerüme ler, kuzey guney dogrulrulu Bam Fayı uzeı ınde sağ yanal atuıüı bu deprem meydana getırmış üı Şekil 2 de uydu goruntusu uzerınde takııbı Şekil 4 a,b,c,. Bam Depreminde Olufmuf Blna Hasarlan (İnternet Kaynaklanndan Derlenmlf tir) 877/8