Katalog

Bilim Tarihi Dünya Kültürlerinde Bilimin Tarihi ve Gelişmesi Colin A. Ronan TÜBİTAK Akademik Dizi Çevirenler: Prof. Dr. Ekmeleddin thsanoğlu Prof. Dr. Feza Giinergun " 1917 yılı soı ıunda taı üuıı en kanlı savaşının son yıünda şau Alfred Noyes ve ıla Aınerıkdl] astronom Kalıfornıya'dakı Wüson Dağı nın tepesıne doğru gıden ycnı ayılmış yolda üerlemekteydı üorevlcıı yemtamamlanan dev teleskopu denemektı Uzayın, o gu ne kaddr hıç erışılememış derınlıklerıne nufuz etme gucune sahıp olan bu buyuk alet, Noyes e eşlüc eden ıkı kışıden bırı olan George Elleıy Hale'ın hayal gucunun ve azmının urunuydu Tbleskop, bır servete mal olmuştu ve o gece, bu karar gecesıydı Teleskop, teorık olarak verdıgı sozlerı tutup evrenın o gune kadar büınmeyen genış ufuklarını gozler onune serecek mıydı9 Yoksa o gece, yakuzca pahalıyamalolanta lun klasıkleı ı ve bılun teknolojı poütıkası uzerırıe kıtaplaıı kapsayarak, büunuı taııhsel koklpıın^ uuııek ve genel bılımsel duşunce nın temel ınekanızmalarını anlamak ısteyen leie kdyndk lataplaı sundcak "Bılun Taı ıhı" klasıklesmış brr kıtap Yazai Colın Ronan bu aıa Ingılız Astronomı Derneğı nın Başkdnlığıru da yapmış ve Ingılız Bı lımİPi Akddemısı nde çalışmıs bu bılun ınsa nı Yazar değışık hır tarıh yazmıs, daha çok bılımsel kavramlaid puı bıumlere onem veımıs ve latabın onemlı bır bolumunu de ronesans onrosı büımıne ayırmış Yazaı kıtabının hedefinı açıklaıken, ılk zamanlorddiı bugune geunceye kadar bılunrn ve bılunsel duşunre nuı gelışmesını sunmak oldugunu belıtıyoı ve bu seruvenın heyecanb karakteruıe değınıyor Kıtap 10 bolumden oluşuyor Büunuı kaynakları, Eskı Yunanda bılım Eskı Çınde bı üm Hındıstanda büım, Islanı Medenıyetuıde bılun, Roma ve Oıtaçağ'da bılım, Ronesans'tan Bılun Devrımı'ne, On yeduıcı ve Orı sekızıncı yuzyülarda bürm Ondokuzuncu yuzyüda büım, Yrrmuıcı yuzyüda büun Yıldızların ömrü Soru: Yıldızlaı genel olarak ne kadaı yaşaı 9 Yanıt: Yıldızlann ornurleıı mılyonlarca yıl ıle mılyarlaıca yıl .uasındd degışıı Bu auıe yüdızın nukleer yakıtı ne hızda tukettıguıe baglıdır Hemen hemen butun yıl dızlar hıdrojerun helyuma donuştuğu nukleer fuzyonun bır sonucu olarak parlak \ş\k yayar Bu sureç yüdızlaruı sıcak ve ağır çekırdegı ıçınde gerçekleşır Bu bolgede sıcaklık 20 mılyon deıeceye (santıg rat) ulasu Yıldızın enerjı uıetme hı2i, hem sıcakh^a hem de dış taba kalanndan gelen yerçekrmsel sıkıstırmaya baglıdu Daha yogun yıldızlar, az yo<Jun yıldızlara goıe yakıtlannı daha hızlı yakarlar ve daha paılaktırlar Buyuk yıldızlaı salup oldukları hıdrojenı bırkaç mılyon yüda tuketırleı Dığer taraitan yogun olmayan yıldızlaı ener]i tuketımınde o kadar cımndııleı kı evıerun halıhazudakı yaşından dalıa uzun bıı suıe ışık yaydilaı yaklaşık 15 mılyaı yıl Guneşmuz yaklaşık 5 nıılyar yaşuıdadır ve d^ırıa 5 mılyar yaşa yarak kaddi yakıtı olduğu duşunuluyoı Gokyuzurıde gorduğumuz hemen hemen tum yıldızlaı bızım gurıeşımızden hem daha yogun hem de daha parlaktır Yıldızın sonu geldıgı zaman varolan hıdıo, jen hemen hemen tukendığı zaman şıser ve daha parlak bıı gorununı kazanrr Çıplak gozle gorulen yıldızlar bu konumdakıleıdır Pek çoCfu ortalama olarak bırkaç yuz mılyon yaşuıdadır Orıon'dakı 10mılyonyaşmdakı Betelgeuse gıbı super dev bır yıldız çok daha hızlı brr şeküde sonuna ulaşrr Bu yıldız enerjısını o kadar bol keseden kullanrr kı supeınova olarak patlamadan orıce, bırkaç mılyuıı yıl ıçınde çokebılrr Fiillerden İsimler Türkçede Fiillerden Türetilmlş Isimlerin Morfolojik ve Semantik Yönden Incelenmeai /Güler Mungan/ Simurg Yayınevi/ 168 a. Bağlantüı bır dü olan Tuıkçenın yapısı hep ayru kalan koke ardışık olaıak getırüen eklerle yenı kehmeler turetmeye son derece elverLşlıdır Turk Dü Kurunıunun ıkı nlthk soz luğunun taranması, 2000'uı Listunde ful kokunden, 40 dolaylarındakı ekleıuı yaıdımıyla, yaklaşüc 5000 ısun tureülmış oldugunu goster mektedıı Korpusta VHkçmtm yeı alan bu ısunleıuı yapı bakurunddn çoİMmtarln Morfo)o|<k »SunanMk zumlenmesı tuıetme VOndan lnnl«nm«l ekİPiınm uıetkenlık açLsındoıı buyuk fark lüıkldi gosterdığuoı yuzlerfe ısun tuıeten az sayıda ek Vdiken eklerın yakldsık yaı ısı nın 15 ten daha az dorte bu uıuı ıse 5 ten az ısun tuıetmış oldugunu gostermektedu Koıpustakı ısımlerın, her ek ıçuı ayn ayn ol rnak uzere, soyut ve somut anlam gnaplaruıa dağılımı saptanmıs, bulgular kıtabın sorıuna eklenen 7 çızelgede topluca gosteıümıştrr Kıtabm sonunda aynca çozumlerıen ısurüere de hsteler haluıde yer verümektedır Çalışma Turkçerun, pek az dılde gorulebılecek zenguüıktekı ekleruım sayesuıde, gereksmım duyulacak heı alanda, soyut ve somut yenı ısımler turetebüecek buyuk bır gızü guce sahıp oldugunu ortaya koymaktadır neylerde buyuk TAlHHI Vf { M [JMIll brr başarı elde edıldı 2,5 metrelık dev aynayı parlatmak ıçuı beş yıl boyunca dokulen teıe ve çekılen zahmete aynayı * taşıyacak dev fakat hassas yapıyı tasarlama ve ınsa etmedekı ya ratıcılık ve gayretlere, butun bunların hepsuıe değmıştı Bu alet, bılımsel keşıflerın yenı bu çağını başlatmada uısanlığa yardımcı olabılerektı" Şau Noyes bu yolculuktan o kadar etkı lendı kı, yazarm kıtabının başlangıç dızelennı buyuk brr çoşkuyla dıle getirdı Bu dızelerde polıtık lurslara nalet büıme ve gorunmez kahlanidnlarınd da neıedeyse tapınma vaıdı Yazaı boyle bır gırışle, zaten alışümadık bır katabın ıpuçlarmı veııyoı okura Nıte kım 600 kusur sayfalık resunler ve şeküleruı anlatıma eşlık ettığı kıtap zevkle okunuyoı Nıtekım VVılson dağma bu yolculuk, ABD nın uzaydakı dev adımlaı ırıın başlangıcı olacaktı Buyuk keşıflerın yolu açılacak, Eınsteın bıle dağda galaksüerın kaçış hızlaruıı hesaplayan Edvvuı Hubble ı zıyarete dağa çıkacaktı Bılım Tarihi TUBlTAK'ın yenı bu dızısırun ılk kıtaplarından Akademık Dızı ıle TUBITAK daha büımsel ve temel yayınlaıı Turkçe yayımlamaya başladı Bu dızıde çıkan dığer kıtap da "Feynman'ın Kayıp Deften" Yapüarı açıklamadan anlıyoı uz kı bu dızı onemlı bı Örümcek ağının gizi ABCnin dizilimi Aşdğıdakı 3 x 3 kaıe bılmucedekı kntularm ıçırıdF 9 haıf bulırnuyoı Bu haıfleıın yerleıını dpğıştııeıek dşagıdakı 6 kurala uymasıru .saĞflaym Bubırının çaprazında ulan harfler bıtışık sayılmazlar Kolaylık olsun dıye (c) kuralından ışe h)aşlayın (Çozurnu tektıı) a)Bırbırıne bıtışık haı fleı ın hepsı faıklı renklerdedır b)A hıçbır zaman B'ye bıtışık değıldn c)C hıçbıı zaman saıı bır harfe bıtışık dptjıldıı d)Ust sol harf bu B'dıı e)Ust, oı td haıf kırmızıdır f)A'lardarı ıkısı uçuııru A'ya bıtışıktıı 852.sayıdaki "Delik Deşik Sözmetik" isimli bilmecenin yanıtı: KALLEŞ=809946 Bilmeceyi doğru çözen okuyucularınuz: Tolga PulatZonguldak, Cihat GülcüAnkara, (851 'i doğru yanıtladı), Nejat Balcı Balıkesir, Aydın Bingöl Ankara, Avni Akyüz Zonguldak A A C A B B C B C Soru: Orumcek, ağmm ıplıguıı ıhtıyacı olduğu zaman mı 9 uretır Yoksa vucudunun bır ye9 rrnde hazırda mı bekletır Aynca agin bu kadar sağlam olmasının nedenı nedır 9 Yanıt: Orumcek ağının ana harnmaddesı keratme benzer bır malzemedır Keratm boynuz ve saçların ana maddesıdır Orum cek ağmın protemı ozel hucıeler tarafuıdan uretılu ve onımceğın karnındakı bazı depolama bezleruıde saklanıı Bu bezler farklı ış levleı ıçın farklı ağ ıplıgı uretrr Bu ıplıklerrn çıkış noktaları basmçlı supaplar gıbı çalısır, yapışkan sıvıkrıstalın ıplıguıı basınçla dışaıı ıteıek çıkartu Kuçucuk bu delıkten proteını ıtıp çıkaı tmak ıçın geıeklı olan kuvvet bazı pıoteuı zmcırlerının ayru sıraya dızüerek duzenlı bır krıstal yapı oluşturmasma, gerıye kalan pıoteınm daha duzenlı brr bır şeküde, yay veya sarmala benzer bır şekıl oluşturmasma yol açar Temelde ağ ıplığı kompozıt bır malzemedır, esneklıguıı ''' sarmal şeklındekı kısımlarına sağlamlığını da knstalleı ıne boı çludur Orumcek ağı sağlam lık açısmdan Kevlar veya çelık ıle karşılaştu'ilrr Ancak bu ıp ayru anda çok da esnektır Tıpık bu ıphk 1 mıkrometıe çapuıdadır Eğer bu ıplıkleım çapı bu kuışunkdlem çapmda olsaydı bu jet uçagıru çekebılecek kadaı sağlam oldbıludı Orumcek ağmm geı ılme dırencı çelıkten fazld ayıu çapta kı bır çelıkten çubuktan 5 kat daha sağlamdır Iplıkleıın sağlamlığı ıplığm yapısrndan kaynakldnmaktadrr Bu ıplıklcı fıbronuı denılen polmıeııze pıoteındon oluşur Fıbıoruru ıse glısuı alanm, r, serın ve tuosuı denılen amuıo asıtler olusturur 854/15