Katalog

insan üzerine Genler insanı özgür kılıyor Artık "yaradılışa karşı yetiştirilme" ya da "genlere karşı çevre" türü tartışmalara girmenin bır anlamı yok. Matt Ridley'e göre insanın gelişimi soz konusu olduğunda bu ikisi iç içe geçmiş, birbirlerinden ayrılması olanaksız kavramlar sozkonusu olamaz Genlerın gorevı sınırler arasınddkı bagldrıtıldidd degışıkhk yapaıak beynın sundugu yem bır anıya karşılık anın da yem bıı baglantıyı olustuımaktır Gen transknpsıyonu davranışla denetlenır öğrenme edimi genleri devinime yeçuu Yaradılışla yetıştırıhşın bırlıkte etkılı ol duklan bu başka ornegın ozunu de destek leyıcı dızgeler oluşturmaktadır Insanlarda 12 kıomozumun uzennde yer alan vasop ressm ahcı gera uzunluıŞu torelere gore farkhkk gosteren bır destekleyıcı tdiafından de netlenır Kemırgpnlerın beyınlerınm bellı bolumleıınde bu genın ıfadesı gorunuşe bdküırsd onldrırı tekeşh ıhşkıler kurmalanna sankı âşık olmalanna olanak tanımakta dır (Vdsopressırı ve oksıtosın bagldyıcı ddv ranışı korukleyen hormonlardır) Ornegın kır sıçanının gen dızge sınde yakın akrabası dağ sıçanında olma yan bır 460temelçıft ekı vardıı Bu dd genın kır sıçanının beynının bır bolumunde ıfade edılmesme ve beynın o bolumunun cınsel ılışkı sırasında beyne salınan bır molekul olan vasopressıne duyarh kılınmdsınd ne den olur Sonuçta erkek kır sıçanı cınsel ılışkıye gırdığı dışıye ' sosyal açıdan bagımh' durumd gelrr Oysa, dağ sıçanları eşlerme sosyal açıdan kayıtsızdırlar Emory Unıversıtesı nden Tom Insel ve Larry Young a gore bu durum ku: faıeleıırun neden tekeşlı dag sıçanlannın ıse çokeşlı olduklannı açıkça gozler onune sermektedır Destekleyıcı dız genın daha uzun olması hayvanın cınsel ılışkıye gırdıgı eşıne âşık olmasını, ona baglan masını sağlamaktadır dakı etkıleşımm bır s onucu oldugu gı bı şaşu tıcı bır ıpucunu ortayd koymdk tadır Caspı ve arkddaşları kotu geçen çocukluk donemının antısosyal davramsı korukleyebılecegı yonunde karutlar bulmak amacıyla Yem Zelandahlardan oluşan buyuk bu denek kıtlesını ınceledıklennde bunun geı çekten de OVIP olduguna ancak aynı soyyapıdan (genotıp) gelen uısanlarda çok daha belugın bu bıçunde oıtaya çıkugına tanık oldular Çocukluklanndd kendılerıne kotu davıanılan X kromozomundakı monoamın oksıdaz A genlen "düşük etkinlikte" olan erkeklerm şıddete daha egıhmh olduklan yasalara çok daha karşı çıktıklan ve kışüık testlerınde çok daha antısosyal bır yapı sergı ledıklerı goruldu Ote yandan, "yuksek etkinlikte" olan er keklerın şıddete daha egıhmh olduklan yasalara çok daha karşı çıktıklan ve laşılık testlerınde çok daha antısosyal bu yapı seıgüedık len goruldu Ote yandan,' yuksek etkınhkte genlere sahıp olanlar çocukluk donemınde kendüenne yonelülen kotu davranışlara çok daha duençhydüer Yuksek etkınlıktekı genlerle duşuk etkuıhktekı genler arasındakı fark yıne destekleyıcı dızgenm uzunlugundan kaynakla nıyoı Uzun ve kısa destekleyıcı dızgeler duşuk etkınhğe yol açarken orta uzunluktakıler yuksek etkınlıge neden oluyor (Kadınlarda fazladan bu X kromozomu oldugun dan bu etlaye pek rast lanmıyor) Miyop da benzer bıçunde ortaya çıkıyor Kotu davranmak yalmzca duyarh genleıe sahıp olan laıda ndsü dntısosyal ddvrdruşa neden oluyorsa okuma da yalnızca duyarh genlen olanlaıda mıyopluıŞa yol açıyor Dahası genleı yalnızcd okunidyı ogrenenlerde mıyopluga neden oluyor Çok az kışının okuma ahşkanlığına sahip olduö^ı toplumlarda mıyoplugun "mıyopluk genleımden çok okunidyld ılırı tüı olacagına, ancak herkesın okumayı oğrendıgı bıı toplumda yalnızca genlen duyarlı olanlarda mıyopluğa rast lanacagına dıkkat çekıhyoı Oyle kı çev resel etrnen (burada okuma) ne denh guçlu olursa genler de o denh onem kazamyoı Tıpkı IO nun egıtımh bır toplumda egıtırn duzeyı duşuk bu topluma kıyasla, çok daha "kahtsal olması gıbı, mıyoplugun da okuryazar bır toplumda daha 'kahtsal' olduguna parmak basüıyoı Bu nedenle geıüeıı uısan dogasının bu nedem olarak duşunmek yerme onu oluşturan duzeneklerı bıçırmnde algüamak çok daha akla yatkın gelıyor enler MS ıkma bınyıkı sonlarındd gundeme geldıklennde duşun sofrasında kendüenne zaten bu yer edınrmşlerdı Genler eskı soylenlenn ve ke hanete dayah kesürımlerın ozuydu, ahn ya zısı ve tannrun bagışıydı Genler ınsan ozgurlugunu kısıtlayan tannlardı "Genetik determinlzm" kaçınılmazlıkla eşanlamlı bır deyım olarak algılandgelmLştı Gelgelehm, ortada bır yanhşhk var Insan genomuyla ügılı gız perdesının aralandıgı ve genlerın tam olarak ne tur ışlevlen yeııne getırdıgının kdvranmdya başldndıgı gunumuzde artık genler konusunda çok daha ozgurleştuıcı bu bakıs açısı gıdeıek eskı goruşlerm yerını ahyor tnsdnın dogası ger çekten de her bakımdan genlerın bır urunu olmakla bırlıkte, en az yetıştınlmenın de bır urunudur Çunku genler eylemlerırmze tep la gosteımeye ayııdıkldiı zaınarı kadaı zamara bu eylemlenn ortaya çıkmalanna da dyırırldr Genler msanldnn ozgurlugunu kı sıtlamak şoyle dursun, onlan özgür kılarlar Soz gekrru, bır sure once VVellcome Trust Insan Genetığı Merkezı'nden Anthony Monaco ve arkadaşlan tarafından behrlenen 7 kıomozom uzenndekı FOXP2 ge rnnı ele dldhm Bu gerı uzerındekı degısınımleı dılde bellı bozukluklara nedcn oluyor Gorunuşe bakılırsa bu gen msanda konuşma ve dıl yetısının geıektıgı gıbı gelışmesın de can alıcı bu tol oynuyor Yıne de hıç kımse FOXP2 genınm konuşma yetısını' behrledıgı' yonunde bır goruşu one surmeyı akhran ucundan bıle geçırmıyor Tam tersıne, bu gen ınsan usurıun edındıgı ılk deneyımlerden konuşma ıçın geıekh bılgılerı ozumsemesıne bunldrld beslemp geüşmesıne olanak tanıyor Charles Darwin de dılı "sanaün edınıknesıne olanak tamyarı bır ıçgudu olardk tdnımhyordu Pekı genleıın dış etküere bagısık acı masız kukla oynatıcüan olduklan gıbı bır goruse nasıl olup da kapüdık? 1890'larda Al nidiı dınmbüımcı August Weisxnann 57 kuşak farenın kuyruklannı kesıp bunlardan yem bu kuşak faıe uıettı Uıeülen ydvıuldrın kuyruklan normaldı Bu nedenle sonradan edınılen ozellıklenn hucreleıdekı kalıtsal unsurları degıştırdıgını one suren Ldmarckın yanıldıgı sonucurıa vardı G Özgürlük evrilir Damel Dennett kısa bu sure once ya yunlanan 'Freedom EvolvesOzgıuluk Evrıhr başhkh kıtabında canhlann evrım suıecıyle yağdan sakınma yetısuıı pdınebüdıklenm one sunıyoı Dusmandan kaçuıma tehhkeyı sezme geleceğı duşleme bınne bu soru sorma ya > da yem aşüaı bulma gıbı 1 yetüer de bu açıdan ele akndıgındd hep kaçınılmazlıktan kurtulmanuı farkh kertelen olarak kaışmuza çüayor Bu açıdan baküdıgm da dü ogrenmenıze olanak tam yan bu FOXP2 genıne sahıp olmak ozgur ıradenızı kısıtlamak şoyle dursun, daha da pekısüru Büurun kendısı büe ozgur ıradeyı gehştuır Bu ıçguduye sdhıp oldugunuzu bümek o ıçgudunun ustesuıden gelmeye karaı veımenıze olanak tamr Genom konusunda ne kadaı çok sey ogre nusek, edınecegunız ozgurlukler de o denh çok olacakür f Rita Urgan New Scıenhst, 11 Mayıs 2003 846/11 İnsan ve sıçan Daha da ügınç bu durum ınsanlarda kı vasopressın alıcı genının gerek uzunluk gerek gen ıfadesı açısından kır sıçanından luç de fdrklı olmdiıidaıdu Gelgelelun bu gerun uzunluğu kışıden kışıye degışır Insel genlennı mceledıgı ılk 150 kışıde 17 farkb uzunluğa tanık oldu Bu farkhlıklar çıftler ara sırıdd bdğ kurrrid yetısmde de farklılıklaid 9 neden olabılır mıydı Boylesı bu durum pek de şaşır tıcı olmasa gerek Bofanma olasılıgının buyuk olçude kahtsal oldugu ve evlat edınılen kışüerın de daha çok bıyolojık anababalanna çekuklerı goru luyor Ilgı odaQımn geneük şıfreden gen ıfadesıne degıstınlmesı gerek ıç rek (ezoterık) gerek uygulamalı büım açısından insanın yaradıhşıyla ılgüı taıoşmaya da yem bu boyut getırecektır Sozgehmı geçen yü Londra Rutıbılım Enstıtusu nden Avshalom Caspi ve arkadaşlan taranndan ya yurılanan diaşüıma antısosyal davramşın genlerle çevresel etmenler arasm Gen'den dışarı VVeısmann ın goıuşu molekuler açıdan ele ahndıgında Francis Crick ın bılgı rurı gene gerı donrrıek yerıne genden dısanya aktıgı yonundekı 'ana dogma' goruşune donusuyoı Deneyim, çok ender gorulen degısınımlerın (mutasyon) dısında gen dızgelennde heıhangı bu degışıklığe neden olmuyor Genler kendüerıru destekleyen dızgelere ıkşen donuşturucu unsurlar taranndan devreye sokulup çıkartılıyorlar ve bu destekleyıcı dızgelenn etkınlıgı dış etmenlenn elındedır Deneyim, bu genın dızgesını degıs tırmese de, gen ıfadesınde bu" degısıkhge yol açabılıyor Bır ornek verecek olursak 17 GREB genlen ögrenme ve bellek duzenegının can alıcı bu paıçasını olusturuılaı Bu genlerden bır tanesıran ışlevını yıtrmesı durumunda uzun enmh bır bellegın oluşması