Katalog

Bingöldeki inşatlarda ağır kusuriar var 1 Mayıs 2003 Bingöl Depremi'nde deprembinazemin etkileşimi ve yapılarda meydana gelen hasarlann nedenleri Şukru Ersoy*, Ali Koçak" yutlan 25/65 cm /cm , ıle 30/65 cm /cm olmasına karşılık kolon boyutları genelde 30/40 cm/cm ıle 30/60 cm/cm' dır Aynca yapının doşeme sıstemı de asmolen doşeme tarzındadır Burada oluşan hasar, kolonlann mafsallaşması şekhndedır Dort katlı bınanın ozellıkle son ıkı katı tamamen mafeallaşarak arka cephesıne doğru yatmıştır B ıngol depremı (1 Mayıs 2003 tanhınde saat 03 27 'de Kandüh) Doğu Ana dolu Fay Zonu boyunca artan stres dağüımına gore, beklenen buyuk depremlerden bırı değüdır Incelemelerde zemmde herhangı bıx sıvüaşmaya rastlanmadı Sancakh Beldesı Hanoçayınndakı yanal yayılmayla oluşan çamuı akması, sıvılaşmaya benzese de kokensel olarak farklılıklaı gostenr Blna îtisüne, nın güzelllğlne ve Hatalı işçilik Bunun dışında ozellıkle ışçüığın çok hatalı olduğu yapılarda, betondakı boşluk oranının yuksek, donatı bağlantüannın ve duzeranın de uygun yapılmadığı gozlenmıştır Bolgedekı kamu bmalan ıle son donem betonarme bınaları (ozellıkle kooperaüf bınalan) kalıtesız olarak ınşa edılmıştır Karşı yaka Dağlar Cad uzennde yeı alan çok sayıda kooperatıf bınasında gozlenen hasar aynı şelalde ve çoğu kolonda mafeallaşma ve kesme çatlaklan şeklınde meydana geldı Kulldnılan betonun genel olarak oldukça nıtelıksız oldugunu soyleyebılıı ız Ozellık le Çeltıksuyu Mevkıı'nde yıkılan Ükogretım okulunun yatakhane bınası başta olrnak uze re, Bıngol merkezdekı bazı yenı bınalarda kotu beton kullanıldı Dere kumunun hıçbır ışleme tâbı tutulmadan kullanürnası, kumla bırlıkte dereden alınan agreganın 15 cm'ye varan boyutlan, betondakı boşluk oranıru yukseltırken, kotu çımentoyla bırlıkte betonun kolayca aynşmasına neden oldu Yapı hasarlannın oluşumunda ve goçen yapılaıda donatı kusurlannın buyuk etkısının olduğu duşunulmektedır Ozellıkle etnye duzenı ve sıklaştırması yok denecek dunımdadır Bırçok yerde etrıye aralıgı 50 cm 80 cm' ye kadar çıkmaktadır Dugum noktalannda etrıye sıklaştırmasına rastlanmadıgı gıbı, kolonkınş baglanü noktalanndd kınş yukseklıgı boyuncd etrıyeden soz etmek mumkun değüdır Bu nedenle kolonlardan mafeallaşan dugum noktalannda beton ışlevını yenne getırememış, ışlevsızlığıne kendı nıtelıksızhgı de eklenınce hasar daha yuksek olmuştur Bununld bırlıkte donatı bındırme boylan, ek yerlennde donatılann ust uste gennl meyerek surekblıgm saglanamaması, kırıslerde etnye duzenının ıyı yapılmaması, duşey donatıInşaat malzemesl, mllarla etrıye marlıkmUhendbllk hiz baglantılanmetl maUyetlerinden nın kolayca yapılacak her çalıntı, kopması da yapı güvenUğlnlctdfr ışçüıgın olke sokmakta ye her dukça kotu deprem sonrasındagöoldugunu rUldüğü glbl yuksek açıkça orta oranda can ve mal ya koymakkayıplartna yol tadır \jaeteken önem mut* laka verilmelidlr. Yapılarda hasar nedeni Bu tur orta buyukluktekı bır depremın yapı stoğunda ağıı hasarlara ve daha onemlısı can kayıplanna neden olması gelışmış ulkeler ıçm kabul edüebılır bır durum değüdır Çunku bu durum depremın şıddetınden ya da zemının durumundan çok yapılann kalıtesızhğınden kaynaklanmaktadır Bıngol Dep remı genış bır bolgede hıssedüırken şehıı merkezı başta olmak uzere Çeltıksuyu, Sancak Çımenh, Oıtaçanak, Gollepesı, Hazıran, Beyaztoprak, Suduğunu yerleşım dlanlannda cıddı hasarlara yol açt Bunun sonucu olarak 170'ın uzerınde can kaybı, 500'un uzennde yaraldnmd meydana geldı Aynca 82 bına tanamen yıkıldı, 2500den fazlası da orta ve ağıı hasarlandı Yapı hasarlannın belırlenmesıne ılışkın çahşma, Bıngol merkez ve çevresı dolaşüa rak genel yapı kdidktensnğı, kullanılan malzeme ve yapım teknıklerı ıncelendı Bu bağlamda hasarlı yapılar, halen ınşaat aşamasındakı yapılar, toplu konutlar ve koy evlen yakmdan qoruldu Ancak hasara üışkın değerlendırmelerde betonarme yapı hosarlannın genel nedenı, kolonlann kınşlere gore çok narın ol ması (boylece guçlu karış zayıf kolon davranışmın sergüendığı, yapılann deprem enerjısının sonumlenmesıne ılışkın elastık otesı davranışa gıremedıklerı) yapüann çok agır ve hantal olması, bırçok bırleşım noktasının kolonlardan mafeallaşmdsı, malzeme ve do natıların kusurlu olması şeklınde açıklanabümektedır Omeğın yıküan Çeltıksuyu tlkoğretım Okulu yatakhane ve okul bınasmda kırış bo lann en buyuk soı unu kolonlann nann oluşuıse hasar yok Koylerdekı taş duvarlı yapüaduı Buna donatı kusurlan ve beton malzeme nn ağır hasarlı olması olumlere ve yaralande eklenınce oluşan hasann mertebesı yukmalara neden oldu seldı Hemen her bınanın kolonunda mafsal Gelışıguzel dızüen taşlann arasında laşmalar, çoğurüukla kolonlarda kesme çatbağlayıcı olarak çamurun kullanıldığı bu yalaklan ve bunun yanısıra kesme/eğüme çat püann çoğu depremde buyuk zarar gorullakları da goze çdrpıyor Mafeallaşan kolondu Ozellüde Beyaztopraküıcdlar arası koylann tamamında beton dağümış, donatüann lerde ve Çımenh Koyu'nde durum boyle bağlı olduğu etrıyeler bağlant noktalanndan Bırçok koyde taş duvarlı yığma kat uzeııne kolayca sıynlmıştır betonarme kat yapüarak, eskı üe yenı yapı tarzı bırlıkte büınçsızce kullanüdı Bıngol' dekı genel yapı stoğunda onemlı bır yerı tutan betonarme yapüann 1 Mw6 4 olan depremın ıvmesı ıse veya 2 tanesmde 0 55 g'dır (B B Afet Işlen betonarme perde verüenne gore) Hasar daelemanına rastlan ğüımı ve bolgesel hasar dı Bu yapüarda da şıddet harıtası oluşturulburulmadan kay mamasına karşın, oluşan naklanan hasar hasarlar goz onune alındıgozlendı Bunun dı ğında şıddetın MSK'ya goşında bu yapüarda re VIII olması gerekmektecıddı bır hasara dır 1996 yüında değıstınrastlanmadı Kırış len Deprem Bolge Harıtalerın çogunda maf sı'na gore Bıngol merkez, sallaşma meydana Genç ve Solhan üçelen 2 gelmedı ancak doderece deprem bolgesın natı duzenının yeden 1 derece deprem tersızLğı nedenıyle bolgesıne çevrümışür Bu betonlarda aynşma durumda da oluşacak havardı Yapılardakı sarın betonarme yapüar bolme duvarlannın ıçın en çok orta ve az haımalatı ve ışçüığı sar olması, kırsal yapüann de son derece ye çok az bır kısmınında yıtersız Kırışlerle Cerek kamu blnalannda ve gerekse özel küması kabul edüebılbağldntısı ıyı olma blnalarda malzeme kallteslzllğl, Ifçlllk mektedır Halbukı hasar yan duvarlar yapı ve tasanm hatalan kendlni gosterlyor. beklenenden yuksektır Oysa blr betonarme yapının kaba Inşanm genel davranıat mallyetl toplam blna maUyetlnln en şına ışnrak etmeye çok yüzde 40'ını olufturur. MlmarlıkSonuç rek deprem sıra mühendhllk hlzmetleri tse yüzde 3 5'lnl Hemen her deprem son sında hasar gordu geçmez. rası gormeye ahşkın oldu Prefabrik evler Bıngol çevresınde genellüde debkü ya da dolu tuğlalı yığma yapüar var Bunlar 2 ya da 3 kat şekhndedır Koylennde ıse yapüar daha çok taş duvarlı yığmadır Bunun yanı sıra 1971 Bıngol Depremı sonrası'nda geçıcı konut olarak ınşa edılen prefabnk bınalann, kışın soğuk olması nedenıyle butun dış cephelenne deıü< duşen panellen tuğla üe oruludur Deprem sırasında bu tuğlalann tamamı yü<üdı Dolu tuğlalı çok az sayıda yığma yapıda hasar hafif ken, çoğu yığma bınada Kolonlar konusu Yüalan ya da ağır hasar goren yapı ğumuz ulkemız açısından çok acı olan can ve mal kayıplan ne yazüc kı Bıngol Depremi'nde de yaşanmıştır Beklenen buyuk dep remlerden bın olmamasına rağmen bu olayda da olumlerın, hasarlann nedeni sadece yapı kusurlanyla açüdanabüır Bu deprem ulkemızdekı yapı stoğunun son derece kahte sız oldugunu bır kez daha gozler onune serdı Bu nedenle mevcut bınalar kesınlıkle guçlendırümeh, çok yetersız olan yapüar ıse yıkümalıdır * Prof Dr , (seısoy@yüdız edu tr) ** Oğ. Gor Dr (koçak@yıdız edu tr), 846/10