Katalog

Yeni yapay burun köpeği örnek alıyor Yeru bır yapay burun goruntusuyle oldugu kadar koku almasıyla da gerçek bır buınu andınyor Geıçegın bır kopyası olan burnun araştrrmacılann farklı kokulan algıldrıidrurı dridtomısıyle ügılı goruşlennı doğrulamanın yanı sıra ahcılann koku alma yetısını de guçlenduebılecegme ınamhyor Kopek ve otekı memeklenn burun delıklennın arkasındakı karanlık magaranın ıçıne hava dolu rnınık geçıtlerden oluşan bır labırent tıküıdır Bu rmnık geçıtlerın hayvanlann farklı kokulan ayırt etmelenne olanak tanıdığına ınarulır Ihfts Unıversıtesı nden David Walt bu duzenekten yola çıkarak kopegırı burun boşlugunun bılgısayarh tomografi taramala nna dayalı plastıkten buyutulmuş bu kopyasıru oluşturdu Hayvanm burnunu andıran Kök hiicre kültüründe yumurta hücreleri Yeru organ uıeümı ıçın ınsandan dknan yurnuı ta hucrelerı gereklıdu Ancak bagışçı yumurta hucresının etık tartışmalara yol açması nedenıyle araştırmacılar farklı çozum leı bulmaya çalışıyorlar Pennsylvdnid Unıversıtesı bıhm adamlanyla bırkkte çalışan Almdn araştumacıldi Karin IBM'den dünyanın en küçük ışık kaynağı Hübner ve Hans Schöler, laboraruvardd kok hucrelerınden yumurta hucrelerı uretmeye başaıdüar Hucre kumelerınde bırden bıre meydana gelen oluşumlann ozellıklerı yumurta hucrelerıne benzıyor dıyor araştırmacılar Scıence deı gısınde Bu deneyler sayesınde boylece embnyon kok hucrelerının beden dısında da her hucre üpıne donuşebılecek bu aygıtın ıçıne dagınık olarak yerleştırılen alıcıların rom ve votkalann kpkulannı algılamada, tek bır alıcıya kıyasla %10 oranında dahd başanb olduklan goruldu Ne var kı gerçegınden daha buyuk boyuttakı bu bumun hastanın solugundan hastalıklann kokusunu almak ya da kımyasal sıldhların yayıkmmı saptamak ıçın gekştrnlmekte olan mmık aygıtların yennı alması olonaksız Walt bu konuda,"Bu koca burunları metro ıstasyonlanna yerleştırmek hıç de akla yatkm bır davranıs olmaz "dıyor Kalıfornıya Teknolojı Enstıtusu kımyacılanndan Nathan Lewls hava akumnı degıştırmenın elektronık burnun tepkısını guçlendırebüecegırun başka araştırmacılar tarafmdan da ortaya konduguna, asü sorunun bu olgudan yararlanılmasının gerçekten de bır çozum getınp gefırmeyecegı olduguna dıkkat çekıyor Yapay burunlar zaten gerçegı ornek alınarak gehştırılıyor Kopegın burnunun ıçındekı bır dızı hucre kokulu bır obek rnolekulu tanıyor Bellı bu koku bellı bır hucre bıleşımını devrnıme geçırerek, beynın tanımayı ogrendıgı sınyallerın bır parmak ızını oluştuıuyor Oysa VValt'ın yapay burnu her bınnrn ucunda bır boncuk olan Lşık aktancı optık lıflerden yararlaruyor Boncuklar bır molekule ılıştıklennde renk değışünp ışıgı lıflere aktanyor Bır bügısayar programı bu kalıplan ayut edıyor Ekıp plastık kopek burnunun delıklerındekı ozdeş lıflenn arkddakıleıden 15 sanıye orıce devınıme geç tıklenne tanık oldu Bu da kıvnmlı geçıtlenn nasıl bu kokunun ınce aynnnlannın algılanmasma yardımrı oldugu goruşunu onaylıyor lerı karutlanmış oldu Şımdı yenı yumurta hucrelerının dollenıp dollenmeyecegı araştrnlacak Kok hucrelerı buyume faktorlerıyle yetıştırılmesıne bıle gerek kalmadan brrden bıre yogun hucre kultuılenne donuşmuşler Deney yumurta hucrelerının genlerıne eklenen fluoresanlı boyar maddeyle kanıtlanrruş Buna gore sekız gun sonra ıkı kok hucresınden bu^ı yeşü renkte ışıyarak olgunlaşma surecını bellı etnust 40 gun sonra ıse hucreler ' embrıyona benzer yapılara' donuştu dıyor araştrmacılar Laboratuvarda yapay yumurta hücnsl üretlml IBM Research bıkm adamlannın kar bondan urettıklen ışık sogurabüen nano tup tek molekulden oluşan ılk elektnksel ışık kaynagı Bıkm addinlan gelecekte yenı teknıgı elektro optık aletlerde uygulayabılmeyı umuyorlar Mınyatur ışık kaynagı transıstor gorevını goren 1 4 nanometre çapında bu kaı bon tupten oluşmakta Bılım adamlan tupun ıkı ucunu aynı anda pozıtıf ve negatıf olarak yuklemışler Pozıüf ve negaüf yukler kaışı kaışıya geldıklerınde notrleşerek enfraruj ışık yansıüyorlar Transıstor geçıdı uzerındekı genlım sayesındeyse ışık kaynagı açıp kapatüabılıyor Nano tuplerle ışık uretmek bugune degın sadece ılave teknıklerle mumkundu Sıvı ıçıne bırakılan tup lazerle uyanhyordu Bilgisayar programıyla jeomanyetik fırtına tahmini feomanyetik fırtınalardan sorumlu ve güneş patlamalanna bağlı elektrik dalgalarını önceleyebilen bir program geliftirildi. ı utup ışıkla nyld mey ı dana gelen jeomanyetık urtına lar uydularda kısa devreye neden ola bıldıklerı gıbı dunyadakı enerjı dagıtım ağldnnı da bo zabüıyorlar San Dıegodakı SAIC fır masından Pete Rlley şımdı jeoman yetık frrtrnalardan sorumlu ve guneş patlamalanna baglı elektrık dalgalaruıı onceleyebılen bır pıogıam gelıştııdı Guneş patlamdldrıyla oluşan elektrık tabakası quneş sıstemımızle bagh olan en buyuk yapıdır ve Guneşten Pluton un yo rungesıne kadar uzanır Bdşlıcd elektrot ve protonlardan oluşan guneş nızgârına bagb olaı^ak Guneşın manyeük alanı da uzaya taşınmakta Bu elektrık tabakası genelde bıı balenn etegı bıçımındedır ve guneşle buhkte donerek yorungesını 25 gunde tamamlar Dunya Guneş ın etrafıru 365 gunde tamamladıgı ıçın de donuşum lu olarak guney ve kuzey dogrulrusundakı K Mart 2000 âeU ckelnnn luinıkau bu şHtlkk aotHnUyonkı SoUaki ralm labokasmın Oünya dcn gorunitfii. manyetık dlan çızgılerıne gırmekte Guneş ruzgânnın guney dogrulrusundakı manyetık alan çızgılerı Dünyanın manyetık dldnını zayıfldtır dolayısıyld da gımeş ruzgân Dunya atmosferıne gırerek jeomanyetık urtınalara yol açar lşte bu fırtınalan oncelemesı ıstenen pıograma Guneş ın uzerındekı man yetık alanın kuvvet olçumlen yuklenmekte Bu olçumler Dunyadakı teleskoplarla dknmakta Program 2000 yüında başanyla test edılmış Guneş dongusune bağlı olarak manyetık alanın kutuplan on bır yılda bır yer degışunr ve bu değışım son olarak 2001 yıknda gerçekleşmıştı ama guney kutbu bır yıl oncesınde zayıflamış ve Mart 2000 yıkndd da geçıcı olarak Guneş ekvatoruna kadar üerleyerek uzun bır şerıde donuşmuştu Ve onun yenrıı Mart 2000'e kadar ıkıncı bır kuzey kutbu almıstı SAIC programı bu durumu elektnk tabakasındakı bu: degışımle oncelerruştı Soz konusu degışım bır mılyar küometre den daha buyuk bu salyangoz kabugu şekundeydı ve bu tahmın ESANASA sondası Ulysses üe de kanıtlandı 'Bu progrdinı gelıştırmek ıçın on yıl ugraştık Şımdı ıse guneş ruzgânnın sıcakkgını, yogunlugunu ve hızmı olçecek şekılde gelıştırmek ıstıyoruz dıyor Rüey Bıkm adamlannın yenı hedefı jeomanyetık ürtuıaları dort gun oncesuıden haber veren bır uyan sıstemı gekştrrebümek 845/4 Hazırlayan: Nilgün Özbaşaran Dede