Katalog

En büyiik sır: Çok hücreli yaşama nasıl geçildi? Yeryüzünde milyarlarca yıl tek hücreli mikroskobik yaratıklor vardı. Bunlar üç milyar yıl kadar egemen oldular. Sonra hayat, sonuçları bugüne varan çok hücreli yaşama geçti. Peki bu nasıl oldu? Hücreli yaşama geçiş, hayatın en büyük sırlanndan biri. Paleontolog ve evrim biyologları bu sırrı aydınlatmaya çalışıyor. Bu konu üzerinde yıllardır çalışan Cehling', birden çok hücreli ve kompleks canlıların ortaya çıkmasını bir buzul çağına ve kartopunun oluşmasına bağlıyor. Bakın nasıl!.. vanlar olmak zorunda degüdırler Bır çok araştırmacıya gore bu "şere&n", çok hucreh yaşam başlamadan once, evrımsel bır yan olay olarak meydana gelen gızemü Edıaca ralara aıt oldugunu duşunuyor (New Scıentıst, 16Mayıs 1998, s 26) İlginç yaratıklar Edıacaralar bu adı, ]eoloq Reg Sprigguı 1947'de Guney Avustralya'dakı Fhnders sırddaQlaıında bulunan Edıacara Tepelen'nde ezümış bır denız onasına benzeyen fosüleı bulmasıyla almış Fosülenn buyuk bır kısmı Sprıgg'ın ük keşfi yapügı yerden uzaklaştırüdıgından Gehhng aıastır malannı sıradaglaıda büınnıeyen bır yerde yurutuyor Bu yamaç, kınk tabletlere benze yen, solgun kalın taşlarla dolu Bu kayaldrın altında, yaklasü<: olorak 600 müyon yü once, bu zamanlar kumlu, sıg bır denız olan yerde yaşayan orgaruzmalai'a aıt ısü ızler bulunuyoı Izlerden buı dev bu parmak ızuu andıran ve yaklasık 1 motreye kadar buyumuş olan Dıckınsonıa adü oval yaratıga aıt Ezilmıs, sungerunsı Polaeophragmodıctya ıse kuçuk bu dıskı anduıyor Ortasında bu dızı oluk bulunan Aspıdella da bir başka organızma Bu yaratıklann tumu bu kum fiı tına^ırun alrmda kaldiak oldu, ancak korunmayı başardı Kumlar aynı zamanda varhklann yapüannı da ezdı ve bu yuzden de ozgun şekıllen saptayabümek buyuk emek ıstıyor (Gehhng'm kola kutusunu benzetme olaıak kullanmasuım nedera de bu) Varhklann bazüan yeryuzundekı hıçbır yapıyla benzeıhk gostermezken, bazüan deruz yüdızı denız anası ve sungerlerı andunbüıyor Bu çücarsama, Gehbng de dahü bırçok araştumacuun, "Edıacaralann, bugun gordugumuz kompleks hayvanlann atalan olduguna" uıanmasını saghyor Dıger uzmarüarsa, Edıacaralann, bu hava yatagı güoı ıçı sıvı dolu bolmelere aynlmış dev bu tek hucre veya kompleks yapüan bu araya getumış gıbı gorunen bakterı kolonüen oldugunu one surmeye devam edıyorlar J im Gehling ın ayagı, yerde duran ko la kutusiı uzeııne bastı ve ezdı Kutuyu elıne dlan Gehlmg, kutunun çamurda buaktığı şekılsız ıze baktı "Buna bak ve bana kuturıun gerçek şeklının ne oldugu nu soyle ' Bu benzetmeyı Gehbng ışıyle ıhşküı olucju ıçın yapıyordu Avustralya'nm guneyınde Adelaıde'dakı Guney Avustralya Muzesı'nde pale ontolog olan Gehling, gunlenru Edıacaran derulen yaıatıklann arkalannda bıraköklan fosülere ınreleyerek, şekülennı ve davranışlannı keşfetmeye çakşarak geçınyor Bu suleç ıçınde de evrurun en buyuk gızemlennden bırıru çozmeyı umuyor Edıacaranlar, bundan 600 mılyon yıl once yeryuzunde ortaya çıkuklannda, tek hucrelı organızmalar zaten 3 milyar yıldır iunyayı yonetıyorlardı Gezegendekı bu ükel canlılann hâkımıyetını ne sarsü da, yerine çok hucrelı hayvanlann gelmesını sağladı' Pekı neden bu olay, ük ınsanın geüşınden çok sonra gerçekleştı 7 Bu sorulann yanıtını, olağanustu bır çevresel felaketın ızlennı aktaran, kayalann altndakı Edıacaran fosülen verebüu Her bır kıta uzeımde bu doneme aıt kayalann hepsı buzullaşmanın kesın ızlennı taşır Buzul çağı geldi Haıvard Unıversıtesı'nın ıkı onde gelen jeologu Paul Hoffman üe Dan Schrag 1998'de, Edıacaranların ük ortaya çüosından hemen once Buzul Çağı'nın geldıgını one suruyorlar (Scıence, sayı 281, s 1342) Bıkn adamlarırım "Kartopu Dunya / Snowball Earth) kuramına gore, tum gezegenımız bır kılometre kalınlıgında buzla kaplıydı Kutup lardan gelerek ekvatora kadar uzanan bu ust kabuk, 10 mılyon yıl surdu ve yogun sıcaklıkla başlayan ıklım degısıklıkleı ıyle bır hkte erıdı {New Scıenüst, 6 Kasım 1999, s 28) Hoffman ve Schrag asm soguklan ne yın başlattıgından emın degüler, ancak 750 mılyon yıl onceyle 590 mılyon yıl once arasında ıklımm, buzul ve sıcak dalgası arasında 4 kez gıdıp geldıgıne ınanıyorlar "Kartopu Dünya" kuramı, ozellıkle dunyanın buzla kaplandıgını temel alan anlayısı kabul etmeyen ]eologlar arasında buyuk tartısma başlattı Buım adamlan hâlâ bu zun dunya uzenndekı etkısının ne kadar buyuk oldugunu tartısadursun, herkes bunun bugune kadar hıç gorulmedık, olağanustu bır soguk oldugu konusunda hern nkır Hoffman ıle Schrag'ın en guçlu muhalıflen büe, Kartopu buzulunun ekvatora kadar olmasa da tropıklere uzandıgını kabul edıyorlar. gıbı yaşamsal tum olaylan bır kese ıçinde yenne geünyordu ' Ancak daha sonra bırükte çalışan hucreleı yuku paylaştüar Yapısal hucreler sayesınde oluşan vucutlar, hem genısledı hem de yenı gereklı yapüar geluştudı Sozgelımı, kas hucrelen vucutlann farkh yerlere üerlemesını sağlarken, duyu hucrelen tehlü<elerın ışaretlerını verdı, uzuvlar da ıstenüen yere ulaşmaya yardımcı oldu Varlıklar, dunyadakı kaynaklan kulla nabümek ıçın yaratıcı yontemler gehştırdıkçe, evnmın "kuçuk adımlan", bır evnm "koşusuna" donuştu Eğer bu çarpıcı donuşumu baslatan buzsa, buz aynı zamanda bugun dunyadakı ınsanlar da dahıl tum karmaşık yaşamın da var olmasını sağlamıstır Rusya'daki kanıt Rusya'dan gelen yenı bu karutsa, Edı acaralann asluıda kompleks çok hucreü hayvanlar olduguna üışkın şuphelen oıta dan kaldınr rutehkte Moskova'dakı Paleontolojı Enstıtusu'nden Miaha Fedonkin bır kaç yıl once, Rusya'nın kuzeyındekı Arkhangelsk yakmlannda Beyaz Denız kıyısında bulunan kayahklarda üguıç fosuler buldu Bu kum taşının alt taraünda 4 adet Dıckuısonıa bulunuyordu Hepsı de tam olarak aynı boyutlardaydı Ancak 3 tanesı, kayayla temas kurdugu yerde bu yapı gehştirnuştı ve dorduncu fosü gerçek Dıckınsonıa şekbndeydı Fedonkuı, b u de Kunberella ornegı keşfetü Kunberella, kenarlannda saçaklar bulunan ve yuvarlak ucunda ne oldugu bıunmeyen uzun ve karanük bu ız bulunan gozyaşı şekhnde b u yaratıktr Başlangıçta kafası kanşan Fedonkin, daha sonra 4 Dıckınsonıa fosüının de tek bır varhktan gelmek zorunda oldugunu fark ettı Bu vaıuk 3 kez denızın dıbmı kaplayan mıkroplu, kaygan bu yuzey uzennde duılenmıs ve orada gobeguıe aıt bu ız bırakmışt Yalnızca dorduncusu gerçek bu Edıacara yapısını taşıyordu Kunberella da arkasında sumuklubocek veya yüan gıbı b u ız bırakmıstı Boyle bu ız buakmak ıçın orga Çok hücreliliğin başlangıcı "Kartopu Dünya" kuramının geçerlılıgını araştınnak ısteyen tum paleontologların karşüasügı ük soru, "çok hucrelı yaşamın tam olarak ne zaman basladıgı"dır Bugune kadar bu olaym Kambrıyen patlaması sırasında gerçeldeştıgı duşunuluyordu Kambrıyen hayvanlann gunumuzdekı nlumlannın oluşmaya başladıgı, yenı evrımsel şekülenn ve stratejüenn gelıştıgı bır donemdır Ancak burada bır sorun ortaya çüoyor Bu patlama yaklaşık olarak 545 mılyon yü once gerçekleştı; yanı Kartopu fiknnden 45 müyon yü sonra Kambnyen donemı, yaşamın, pullar, kabuklar, omurgalar gıbı zaman ıçınde gorulebdu, belırgın fosülere donuşen tum ıskelet yapüannı bıze kazandırdıgı bu zaman dılımıdır Ancak bu yaraüklar, çok hucrelı hay Hayatın Sanayi Devrimi Gehling de bu olağanustu olay lann, evrunın gıdışatını degıstırıp degıştırmedıgını ogrenmek ıçın fosülen ıncelıyor Bu çok onemlı, çunku bugune kadar hıçbır kurdin, "tek hucrelı organızmalardan çok hucrelüere ge çışın evnmını" tanımlayabümış degü Oncelen heı bır bıreysel hucıe, tum ışlemlen gerçekleşünnek zorundaydı, yemek yemek, sın dırmek, dışarı atmak, uremek B45/1O