Katalog

Bireysel ve toplumsal ilişkilerc Ekonomistler nörolojiyi dikkate almıyor. Örneğin, "güven hormonun"dan haberleri yok Bireysel ve toplumsal Hişkilerin sağlıklı bir şekilde sürdürebilmesi için karşılıklı güvene epey iş düşüyor. Güven duygusunu nörolojik açıdan inceleyen bilim adamları, bu duygunun bireye üremek ve hayatta kalmak bağlamında şans tamdığı sürece, grup yaşantısına daha iyi uyum sağlamak için evrimleştiğini ileri sürüyor. ^ ^ H ^ f c H uvenmek lyıdır gu^g ^ H venmemek ddhd ıyı^^ H M ciu ' Bır Ilalyan atasozu boyle dıyor Kak fornıya Claremont Ihtsas Unıveısıtesı'nden Paul Zak, "guven mek veya guvenmemek" arasında bocalayan ınsanoglunun bu ıküemmı çozmek ıçın guven duygusu altında yatan norolojık yapıyı ınceledı Bu baglamda ıkı oyuncunun yer al dıgı bır deney hazırkdı Bügısayar ortamında oynandn oyunda 1 Oyuncu, 2 Oyuncuya elındekı paranın bır kısmını "orüıne" olarak gonderırse kazançlı çıkacaktır Buaradatanı madıgı oyun arkadaşı bu paranın tumune el koyabıhı, ya da bırazını veya tamamım gen gonderebüır Her şeyden once 1 Oyuncu parasını 2 oyuncuya vermek zorunda degü dır Italyan atasozunun kaü mantıgına ters duşmekle bulıkte 1 Oyuncu bır tuşa basarak elındekı paranın bır mıktannı gondenr Ve bır sure sonra 2 Oyuncunun bır mıktar para yı kendısıne gen gonderdıgını ekranda gorur Sonuçta ıkısı de bu oyundan kazançlı çı kaı C rayı alan 2 Oyuncu konumunddkılerın dortte uçunun de bır mıktannı gen yolladıgı tespıt edıldı Ekonomistlerin bilmediği Oyunculann bılıp de ekonomı teons 9 yenlennın bümedıgı şey ne "Laboratuvar ortamında ortaya çıkan bu yuksek sevıyede kı guvenı ekonomıstleı açıklayamıyor" dıye konuşan Zak, "Çunku ekonomıstler guven duygusu ıçmdekı norolojık unsuru dikkate almıyor" dıyor Zak, ınsan beynının toplu ya şama uyum sağlayabümek ıçın evrım geçırerek şekülenduTİdıgını ılerı suruyoı Aynca Makyavelıst duşunce tarzına gore ınsanların akü yoluyla eş yıyecek ve statu konusunda rakıplenne fark atması uısan beynı ışbırlıc)ı ne yatkındır Bıreyler ışbırlıgı yapügı zaman ddha ıyı ış çıkartır Ancak bu guven gerektınr Zak bu nedenle ınsanlann bubınne gu ven duymak ıçın bıyolojık bır ıstek duyduklanru ılerı suıuyoı Gorec'e olarak yeru bu büım dah ola rak ortaya çıkan "nöroekonomi" konusun da gunumuzun en onemlı ısımlennden bııı Zak Nöroekonomi karşılıklı sosyal etküeşımı noronlararası sınapslardan toplumsal davranış şeküleııne kadar pek çok duzeyde ele alıyor Bu son derece zor ve ıddıah bır mısyon Noroekonomısüer, bulgulannın top lumları daha uretken ve başann kuacagma ınanıyor ' Bireysel aklın ıçsel duzenı hakkmda ogrendıklenmız arttıkça toplumsal aklı daha ıyı anlıyoıuz" dıye konuşan Geoıge Mason Unıversıtesı nden noıoekonomıst Vernon Smith, "Bu sekılde ıkı kışı arasmda kı absvenşın dış duzeraru ogrendıkçe pıyasa lann ışleyısme üışkın daha denn bılgıye sahıp oluyonız" dıyor Geçen yıl bu çalışmasından dolayı Nobel odulune layık bulunan Smıth deneysel ekonomının mımarlanndan Zak, Smıth ve dığerlennın gerçekleşfırdıgı çalışmalar yaşa rrun bıze ogıettıklerını bır bakıma onaylıyor Insanlar, ekonomık faabyetlennı yurururken ısbırlıgıne, guven duymaya ve comert davranmaya yatkındır Şımdı sıra bu davranışlann altında yatan bıyolojık mekanızmayı ortaya çıkartmaya geldı Sozgelımı Zak son çalısmasın da, guvene dayalı davranıslar dakı dalgalanmalar ıle 8 hormon duzeyın dekı degışıklıkler arasındakı ılışkıyı ortaya çıkartmayı amaçladı Ancak bu hormonlann ancak buının etkısını anlarrüı buldu "Güven hormonu" olaidk ısımlendınlebılecek olan bu beyın salgısı oksıtosın Temel olaıak ureme hormonu olarak bılınen oksıtosın, dogum sırasında rahmın kasümasını, memeblerde dışılerın yavTUİan emzırmesmı saglar Hayvanlar uzennde yapılan arastır malarda, aynca bu hormonun eşlenn bırbırlerıne ve annenın yavrusuna bağlanmasında onemlı bır rol oynadıgı goruldu Şımdı Zak ve dıgerleıı oksıtosının guven duygusunu nasıl pekıstırdıgıru ıncelıyoı Italyan alasozune ters duşen bu sonuç, aynı zamanda ekonomık bır kuramı daha yalancı çıkarüyor "Nash Dengeti" denılen bu kurama gore, bırbırıru tanımayan ınsanlar arasındakı ekonomık ıkşkılerde, kararlaı alı nırken bır dığerının olası tepkısı gozonunde bulundurulur Sonuçta optımal guven sevıye sı sıfudrr Ne var kı 1 ve 2 Oyuncunun davranısuun bu kuıala uymadıgı ve bunun yanı sıra pek çok ınsanın noımal yaşamlannda bu oyunculdr gıbı davrandıgı gorulur Bu dene yın yuzlerce kez tekrarlandığı bır başka çalışmadd, 1 Oyuncu konumundakı deneklerın yarısının bır mıktar paıa gondenrken bu pa Oksitosinin önemi Oksıtosın, yemek yeme, sıcak bır banyo yumuşak masaj ve seks gıbı keyıf verıcı yaşamsal deneyımler sonucu ureülır Hormon, parasempaük sınır sıstemı uzerınden faalıyet gostenr Parasempatık sınır sıstemı, memelılerdekı otonom sınır sıstemının yarı sını olusturur soluk alma ve kalp aüşı gıbı bılınç dışı faalıyetlen duzenler Sempaük sıruı sıstemı denılen dığer yan ıse adrenabn gıbı srres hormonlaı ı yardımı ıle' kaç veya savaş" tepkısını faal duruma geçuu Parasempaük sıstem, bunun tam tersı, vucuda ışlenn yolunda gıttıgını duyurarak, stres hormonlarını baskılamasını saglaı So nuçta "rahatla ve sındınme geç" tepkısını dogurur Ancak Zak ve arkadaşlan, oksıtosı nrn bu üzyolojık faahyetlere ek olarak ınsanlarda psıkolojık tepkıler de dogurduö|undan kuşkulanıyor Bu tepkıler 'Iste ve guven" şeklınde tanımlanabılır Oksıtosın "noromodulator" olarak rutelendınlıyor Bunun nedenı sınır sıstemının çok gerus bır bolumunde etküı olması Oncelıkle hem kanda, hem de beyın hucrelenn de yaygın bır hormon olarak otonomık sınır sıstemıru etkıler Aynca norotransmıter ola rak merkezı sınır sıstemınde onemlı bır rol oynar Insan beynı uzennde oksıtosının ızle dıgı yolu gostenr harıtaya bır goz attıgımız da, oksıtosının guven uyandıncı olarak da f alıyet gosterdıgı anlaşılır Bu honnonun t septorlen genelkkle otonomık sınır sısten nı duzenleyen hıpotalamus ve duygu meık zı olan amıgdala'da toplanmıştır Sınır yolla beynın bu bolgelennı bellekle ılgılı bolgel re bağlar Aynca lımbık sıstemden çık< uzantılaı karar verme ışlemuun yapüdı pre frontalden sorurn koıtekse (beynm al lobunun onunde olan) uzdnır Guvene day olanlar da dahıl, toplumsal etlaleşımler be nın bu bolumlerınde gerçekleşu Çunku to lumsal etkıleşımlerde duygular bellek ve k raı venne yetsı onemb bır ıol oynar Oksitosin ve güvenilirlik Bu bıyolojık yapı, Zakın guven oy nundan elde edılen beklenmedık sonuçl< nasıl açıklar' Burada dıger ıkı deneysel s nuç one çıkıyor 2 Oyuncu, 1 Oyuncudan d ha buyuk mıktarlarda para aldığı zanidn q n gonderdıgı paranın mıktannı artıı 2 Oyuncunun kanındakı oksıtosın duzeyı < yukselır Ne var kı 1 Oyuncunun oksıtof duzeyınde aıtıs olmaması da dıkkatı çekıvı Zak 1 Oyunrunun gonderdıgı paranın gu\ nın bır olçutu, 2 Oyuncunun gonderdığı mj tarm ıse guvenılırlıgın olçutu oldugunu sc luyor 1 Oyuncunun "guvenı", kor ıyınıyet açgozlulugu bırleştıren bılınçh ve bıı karaı sonucu ıken, boyle bır mantık, 2 Oyunculaj dortte uçunun sergıledıgı guvenıhrlıgı aç layamaz Zak bu konuda şoyle konuç yor "Bu deney oksıtosın ıle guvemlırlık aı sında guçlu bu üışkı oldugunu oı taya koy yor 1 Oyuncunun kanındakı oksıtosın du2 yının yukselmemesı ıse, oksıtosının topluı sal guven sınyalıne teph olarak sdlgüandıı nı gosteren onemlı bır ısarertu Kısaca guv duymanın yuksek bır sosyal faalıyet olduC nu soyleyebüınz" 844/8