Katalog

Bmgol ılı ve yakın çevresmde kesışmektedır (Şekü 1) KD gıdışb DAFS ran Karlıova Goy nuk bolumu Bıngol ılınm yakın dogusunda sola doğru bır sıçrama yapar ve Genç Fay Zonu olarak yıne aynı dogrultuda GBye doğru devam eder Bu sıçrama nedenıyle Bmgol ıle Genç ılçesı arasmda yaklaşık 12 km genışbğınde ve 20 km uzunluğunda bır çokuntu havzası (Bıngol Çek Ayır havzası) gebşmış olup (Şe kıl 1 3) havzanm oluşumu gunumuzde de surmektedır I Iavza tabanı ıle onu çevrele yerı dağlık alan ardsmdakı yukseklık farkı yaklaşık 1 3 kmdır Havza 4 buyuk ve çok sayıda kuçuk akarsu tarafmdan beslenmek tedır Bunlardan bazılan Goynuk Gayt Bıngol çaylan ıle Murat Nehndır Bu akarsular tdşımış oldukldn sedımanlan Bmgol havza sma yığmaktadır Sedımanlann tane boyu havza kenanndan havza oı tasına doğru ku çulur (Şekü 1 de gn aldnlar) Çokehmı faylar tarafmdan denetlenmış olan sedımanlar da ha sonra yme faylar tarafından yukselülerek deforme edılmış ve havza kenarlannda tara çalar halınde askıya alınmıştır (Şekıl 1 de san alanlar) 3 ayn sevıyede gozlenen (Şekıl I 7) ve hdvazanın oluşumu ıle yaşıt (Geç Plıyosen Kuvaterner) olan taraça tortullan şeh rm batı ve kuzey kenannda Gayt ve Bmgol çaylan taıafmdan dermce kazılaıak parça lanmıştır Henuz yetermce pekışmermş olan taraça tortullan yağışb mevsımlerde kolayca aşınıp yamaç aşagı kaymaktadır Boylece taraçalar uzennde bulunan statık yuklere (ya pılar) rısk oluşturmaktadır Buna rağmen Bıngol ıl merkezı ve çevre yolunun kuzeyın dekı yapılaşma Bmgol ve Gayt çaylan tarafmdan parçalanmış ve parçalanmakta olan bu tur taraçalar uzermde yoğun bıçımde surmektedır (Şekü 3) yerleşım alanlan kısa surede belırlpnerek ımar planlannda değışıkbklere gıdılmebdu Dığer taraftdn Bmgol ılıne bağb bır çok bel de ve koy de doğrudan aküf fay ya da eskı heyelan duzluklen uzermde kurulu bulunmaktadır Bu yerleşım bınmlen ıçm de ıvedı olarak abnması gereken yer büımsel onlem ler Bmgol ıb ıle aynıdır 1 Mayıs 2003 Sudugunu depremı sırasmda toplam can kaybı 176, yaralı sayısı 520 raporun yazımı sırasmda henuz kesrnleşmemış venlere gore tumuyle yıkıknış ya pı sayısı 82 ağır ya da kısmen hasar gormuş her turden yapı sayısı ıse 2500 un uzennde dır II meıkezmdekı olu sayısı 56 larsal kesımdekı toplam can kaybı ıse 120 dır Ne ya zık kı toplam can kaybının 851 u merkezıne 12 km uzakta bulunan ve yukarda açıklanan yerleşıme elvenşb olmayan zemıne kurulu Çelüksuyu YİBO bmasmm çokmesı ıle ger çekleşmıştır Ozetle ağır hasar ve can kaybı yalnızca deprem ppısantınna çok yakm bu lunmakla ılgıb değıldır jcfc// 2. A) Büyükyurt Fay Zonunun Hanoçayın segmenlerinln genel göhJnümü (Kuzeye doğ nı bakif). F1 3 aktlf faylar. H: Hanoçayın kütle akmtuı. B) YUzey kınklanmn yakından görilnüfü, C) Hanoçayın Heyelanının taç keslmlnln yakın görünümü. İA) Bu nedekle ozellıkle KAFS ınden aynlan bır çok ıkıncıl ya da tumuyle bağımsız fay Anadolu Levhasını da kesıp otelemekte ve zaman zaman yüacı depremlere yol aç maktadu Nıtekım 1 Mayıs 2003 Suduğunu dep ıemının kaynağı da doğıudan ne KAFS ne de DAFS dır Bu depremın kaynağı Bmgol ıl meıkezının kuş uçuşu 17 km kuzeymden geçen levha ıçı ıkıncıl sağ yanal dogrultu atımlı yeru bu fay zonuduı (Buyuk Yuıt Fay Zonu BYFZ Şekü 1) Buyukyuıt Fay Zonu oıtalanid K65°B gıdışlı yaklaşık ? 3 km genışbkte 80 km uzunlukta olup batıda Buyukyuı t tan başla yıp guneydoğuda Doğu Anadolu Fay Sıte mı nın Goynuk bolumu ıle Ağaçeb beldesı ydkmında kesışır Bır başka deyışle DAFS mn Goynuk bolumune cşlenık bır fay zonudur BYFZ uzanımı boyunca çok sayıda dere yatağını bıı kaç metre ıle 4 km arasm da değışerı mıktarldrdd sağ yanal yonde oteler Fay zonunun kendısı ıse guneydoğu kesımınde Gunoren ıle Ağaçlı arasındd) DAFS nm degışık segmentlerı tarafından sıkça sol ydnal yonde otelenır (Şekıl 1) BYFZ nun guneydoğu ucu boyunca Kosdere de fay tarafından denetlenır ve fay boyunca dızılmış sıcaksu kaynakları vc tTaverten olu şumlan faym bır dığer morfolo]ik kanıtıdır BYFZ nun kuzeybatıda Kuşkondu ıle guney de Ilıcd koyu aidsmdakı yaklaşık 34 km uzunluğundakı bolumu hem<=n hemen tu muyle Mıyosen (gunumuzden ~23 7 5 3 Mılyon yıl oncesı) yaşlı volkanıtler ıçınde ge lışrnış olup fay zonunun bu bolumu çok ıyı gelışmış orgıüu (anastomosıng) geometn sunaı aynı zamanda ana kayayı oluşturan volkanıtler ıçınde de gebşmıştır (Şekil 2). Yuzey kı nklan (Şekıl 2) Yuzey kınklan boyunca ol çulen sağ yanal atım mıktan 12 cm dolayın dadır ve yer yer sağ ve sola sıçramdldr ya parak yerel genışleme (çek ayır havzacıkla rı) ve sıiaşma yapılan (basmç sırtlan) oluşturmuştur Bu yapılar aslında BYFZ boyun ca gozlenen daha once oluşmuş buyuk bo yutlu benzer yapılann ypnı ve çok kuçuk ol çeklı bırer kopyası gıbıdır Buyukyurt Fay Zonu nun aktıf hale ge len bolumu ıçınde deprem tarafından tetık lenen ve oldukça yaygın olan bır dıger olay da kutle akmd ve kdymdldndıı Fdy zonu ıçınde faym genel gıdışıne paralel olarak dı zıbmış olan heyelan ve çamuı akmalanndan en buyuk ıkısı Hanoçayın ve Kurtuluş koyu yakın kuzeyınde yer alıı Hanoçayın heyeld nı oturmdyıküma (slump) şeklınde başlayıp (Şekıl 3) çamur akması olarak devam etmış ve tumuylp suya doymuş aluvyon zpmınde gebşıruştıı Kuı tuluş heyelanı ıse aşın dere cede dynşmış volkanık malzeme ıçınde ge bşrmştır Ozetle 1 mayıs 2003 Sudugunu depremı sağyanal doğrultu atımlı Buyukyuıt Fay Zonunun guneydoğu bolumunun aktıf hale gelmesınden kayndklanmış olup fay zonunun kuzcybatı bolumu henuz sısmık boşluk nıtebğmı korumaktadır Bu durum ana depremı ızleyen gunlerde çok sayıda oluşmuş artçıl deprem epısanüı dağüımırı dan da açıkça gorulmektedır (Şekıl 1) iki ana neden Genelde tum Turkıye'de olduğu gıbı Bmgol ıb ve çevresınde de ağır hasar ve can kaybınm ıkı ana nederu yanbş yeıe yeıleşım ve çarpık yapılaşmadır Yanbş yere yerleşım ve çarpık yapılaşma şu beş ana unsuru ıçer mektedır (1) Yıkıcı deprem ureten aktıf fay uzenne ya da ona çok yakm yerleşım (2) deprem parametrelennı olumsuz yonde et kıleyen (artıran ya dd azaltan) kalm ve gev şek zemm uzennde yerleşım (3) suya doy gun mce taneb gevşek (sıvılaşma potansıye b yuksek) zemın uzermde yerleşım (4) kut le hareketlerme maruz kalmış ya da ona yat km zemm uzermde yerleşım ve (5) bıtışık duzende sık arabkb plansız projesız (dene tımsız) yapüdşma Depremın yüacı etkısını artıran zemm uzermde yerleşım ozel yapüaşmayı gerektırır ve Turkıye de toplumun buyuk kesımının gebr duzeyı goz onune abndığmda ozel yapüaşma ekonomık değüdır başka bır deyış le Turkıye de şımdüık toplum bııeylerırun ya da aüelerm gebr duzeyı ozel yapüaşma ıçm yetersızdu Bu nedenle zorunlu kabnmadıkça yıküan yapüar aynı ycre yapümamab ve yukarda behıtüen ılk doıt olumsuz koşulu taşımayan sağlam zemınler uzermde projeb ve denetımb yerleşım ve yapüaşmaya qıdümebdır Bu tur yerlerm saptanması ve yapı denetmn ıçm yapüacak harLdmdlaı depre mm yol açtığı maddı kayıplar yanında onemsennuyecek kadar azdır Ydrüışın Ne resmden Donulurse Kazançtır ozdeyışmden hareket edüııse ortalama 100 300 yılbk bıı zaman dıbmmde doğru yere planlı projelı ve denetımb bır sıstem ıçınde yeıleşmı sağ bkb gerçekleşebüır Boylece en azından gelecek nesdlenn yaşamı garantı altma abnmış olur SONUÇ: Bu depremm bır kez daha haürlatmıs olduğu gıbı doğal bu: olay olan depremm afete donuşmesının gerçek nede nı yanbş yere derıeümsız ve deprem yonet mehklenne uygun obnayan yoğun yapüaş madır Guvenb yerleıe sağbkb yerleşım ko nuyla ügıb çok sayıda dısıplınm ortak katkı sıyla gerçekleşebüır Unutmayahm kı bu deprem, genel olarak Turkıye nm herhangı bır yennde, ozelbkle de Dogu Anadolu Fay Sıstemı'nden kaynaklanacak depremler ıçm son uyan olabılır ı Sıvılaşma potansiyeli yüksek Dığer taraftan havzanm orta kesımı ıse tane boyu çok kuçuk (ınce kum sılt ve kıl) sedımdnlardan oluşmakta ve yeralt suyu yuzeye çok yakın bulurmıaktadır (50 crn 2 m) Bu nedenle havza ortasma doğru gıdıl dığmde zemının sıvılaşma potansiyeli aıtmaktadıı başka bır deyışle bu tur zemınler de yapüdşmd ozel koşulldn gerektırmekte olup ekonomık değıldır Maalesef 84 oğren cı ve 1 ogıetmenın yaşamını yıtudıgı Çeltıksuyu Yatılı Ilkoğretım Bolge Okulu (YİBO) bu tuı bu zemın uzermde kuıuldu (Şekıl 2) Benzer şekılde Bmgol hava alanının yapımı da aynı yeıde planlandı Dığeı taraftan Bın gol ılmde yerleşım ve yapılaşma gunumuz de bır taraftan havza ortasma doğru sıvüaş ma potansiyeli yukek zemm uzerme dığer taraftan ıse Gayt ve Bmgol çaylan tarafmdan hızla dşındırılan gevşek taraça tortullan uzerme doğru kaymış bulunmaktachr Bu nedenle Bmgol üının bolgesel olçekte depıem potansıyeb ve daha guvenlı Can kaybının yerbilimsel nedenleri Bıngol ü merkezı Kuzey Anadolu Fay Sıstemmın 60 km guneyınde Dogu Anadolu Fay Sıstemının ıse 5 km batısında yer almak tddu (Şekıl I1) KD gıdışlı DAFS ıle KB gıdış lı sağ yanal nıtehklı çok sayıda ıkmcıl fay 17 km yüzey kırığı BYFZ nun anüan bu bolumu 1 Mayıs 2003 tarıhınde sabah yerel saatle 03 27 de aktıf hale geçerek Mw 6 4 buyukluğundekı (USGS) Suduğunu depremını oluşturdu Deprem sırasmda kuzeybatıda Kuşkondu koyu ıle guneydoğuda Kurtuluş koyu ardsın da uzunluklan bırkaç metre ıle 50 m arasın da degışerı topldm 17 km ye yayılmış yuzey kınğı oluştu Yuzey kırıklan sureklı olmayıp 50 rn ıle 500 m genışbkte bıı zon ıçınde da ğınık dunımdadır Yuzey ktnklan yalnızca pekışmemış aluvyon zenımde değıl fakat fekll 3. Blngöl eskl ve yenl yeıieflm alanlannın Blngöl çayına göre konumlan (CD'ya bakış) 844/7