Katalog

Gönülden Bilime Ahmet Inam Ayşe Ayşeler mi? "Ayşe kim?" önce onu bilmek gerek. Ayşe'nin Ayşe'leme gücü var mı? Bu güce sahipse, niyeti var mı? Hele hele bılgisi var mı, bu konuda? "Ayşe" bir ad. "Ayşelemek", Türkçemizde böyle bir sözcük yoksa da, türetilebilen bir sözcük, mastar halinde bir fiil. Insanların tek tek adları var, bulunduklan toplumda anıldıkları. Onlar adlarından oluşmuyorlar, adlar onlara "verilmış", "takılmış" etiketler. Bu adlarla bıze kimlik kartlan venyorlar. Bu adlan diğer birçok insan taşıyorsa da, doğum tarihlerimizle, doğum yerimiz ve soyadımızla, anababa adlarımızla adaşlarımdan aynlıyoruz. Ayşe adını taşıyan bireyin kendini, içinde bulunduğu toplumda, bedenine, duygularına, düşuncelerine, insanlarla ılişkilerine ozgü bir biçimde var etme çabasına "Ayşeleme" diyorum. Örneğin adınız Hüseyin'se, Kâzım gibi değil de, size yakışan, sizin gucunuzden gelen bir enerjiyle, insanlar arasında var olabiliyorsanız, Hüseyinleyebiliyorsunuz demektir. Bana sorarsanız nicedir uğraşıyorum şöyle bir doya doya Ahmetleyemedim. Nasıl Ahmetleneceğini bir türlü öğrenemediğim içindir. Her birey biricik, Ayşe de. Ayşe'nin Ayşelemesi, anası, babası, özendiği artistler, yazarlar, düşunurler, bilim insanları gibı değil de, kendisi olarak yaşayabilmesi bu biricikliğini keşfetmesi, gerçekleştirmeii ıle olanaklı. Nasıl gerçekleştirebılirim biricikliğimi? Ya biricik değilsem? Sıradan biriysem. Ayşe, dünyadaki yüzlerce Ayşe'den, milyarlarca kadından biriyse. Özelliği yok ise? Ha Ayşe ha Fatma diyorsa, orneğin Ayşe'yle yaşayanlar. Ayşe'nin yerine bir başkası konulabılıyorsa (ikâme edilebiliyorsa!) Ayşe'nin Ayşeliği kalır mı? Ayşe biricikliğini keşfetmiş ise şöyle diyecektir: "Benim nasıl bir Ayşe olduğumu bilmiyorlar. Onlara nasıl bir Ayşe olduğumu göstereceğim." Gosterebilirse, Ayşeleyebilir. Ne kadar süre ile? Ayşelemek bir eylemdir. Bir süreçtir. Bir başarıdır. Biricikliğimiz, özerk, özgür in^•I^^^HHHİ san olmakla kazanılabiliyor. İçinde yaşadığımız toplumun durumuyla da çok yakından ilişkili. Biricikliğimiz, toplumumuzun biricikliğini kavramamıza bağlı. Toplumunu yok sayarak Ayşeleyemez, Ayşe. Toplumuna rağmen Ayşeleyebilir. Ayşeleme toplumla etkileşim içinde gerçekleşebilir. Büyük sanatçıların, düşünürlerin, bilim insanlannın içinde bulundukları toplumla sorunları olsa da kendilerini var edebilmeleri yarattıkları ürünlerle gerçekleşiyor. Newton Newtonluyor, Einstein Einsteinliyor. Platon, Platonlayalı neredeyse iki bin beş yüz yıl olmuş. Kültür dünyasının biricikleri onlar! Belki ruhsal olarak, insanlarla ilişkilerınde kendileri olamadılar, ama katkılarıyla aramızdalar. Newton'un kim olduğunu bilmesek de adıyla anılan yasalan biliyoruz, biraz fizik bilgimız varsa. Peki, bu durumda Newton Newtonluyor diyebilir miyiz? Kendi yaşamını yaşayamayıp, ömrünu sanatına, bilime, düşünceye adamış insanlar, kendilerini kendileyebılmiş insanlar mı, gerçekten? Heradı geleceğe kalan insan, doya doya kendi olduğu için mi kalıcılığını kazanabiliyor? Ayşe'nin karnı toksa, kocasıyla, çoluk çocuğuyla mutlu yaşıyorsa, Ayşelese ne olur Ayşelemese ne olur? Insanlıyor ya! Mutlu, "insan gibi" yaşıyor ya! Kafasında, kimi tuhaf felsefecilerin uyduruk sorunları yok ki, kendi kendine, "ben acaba Ayşe olarak mı yaşıyorum yoksa Fatma olarak mı" diye sorsun. Hani psikiyatrist arkadaşım kendisine "Ben Ayşeleyemiyorum Doktor Hanım " diye gelen hastaya yardım edebelir? (Ederler tabıi, hatta boyle gelenleri çok da olabılir, ıçlerınde bunu bir varoluş sorunu, bir eksistamiyel problem haline getirmiş entelektueller de olabılir. Sorun, hekim arkadaşımın, hakîm (bılge) bir tavırla Ayşe'ye yaklaşıp yaklaşmadığında yatıyor! Besin piramidi yeniden yapılanıyor Yeni piramitte, sağlıklı yağ ve yeşil besinlerin tüketimi; buna karşın rafine karborhidratlardan, katı yağlardan ve kırmızı etten kaçınılması öneriliyor. Yalçın Yetkln" ve Ayşen Yetkin*** Katı ve uvı yağ: tatlılar tutumlu kullanın Yağ (doğal olarak ve ekltnen (lUtmtkr) Bu ifantler btılnlm eklenen yağ rr ftMtrttri otutertr Süt, yoğurt peynlr: 23 öğün Et, babk, kümes hayvanlan fındık, kuru fasulye Meyveler: 2,3 öğUn Sebze.i5 öğün Büyük sanatçıların, düşünürlerin, bilim insanlannın içinde bulundukları toplumla kendilerini var edebilmeleri yarattıkları ürünlerle gerçekleşiyor. 1 992'lerde onerüen besin piramıdinde, ınsanların yağlardan sdkırınidldiı, buna karşılık zengınleştırılmış karbonhıdratlı besınlerı tuketmeleri onerıldı Amaç kolesterol duzeyırn drtıran doymuş yağ tuketımmı azaltmaktı Buna karşılık, yapılan araşürmalar, ekrnek ve pırınç gibi rafine karbonhıdratlann ınsulın ve ylukoz duzeylerine zarar verdıgını gosterdı Boylece karbonhıdidtldr ile saghklı olarak kabul edıien doymamış yagldrın tukeüıni yer değıştırdı Bfslenme uzmanlan şımdı yeru bosın piramidi onermektedırler Saglıklı yağ ve yeşu besınleıın tuketimı, buna karşın rafine kdrbonlüdıaüaıddiı, katı yağlardan ve kırmızı etten kaçınılması onerümektedır (*) Ancak kırmızı etın gelışme donemınde ıyı bır proteın ve demir kaynağı olduğu unutulmamah ESKİ BESİN PİRAMİDİ Şekil 1: Bu besin plremldlyle 'yağ kötüdür uyarnı yapılmakta 've bunun sonucu olarak karbonhldrat lyldlr' miijdeıl verllmektedlr. Bu genlf ve genel tarlfe şlmdl sorgulanmaktadır Beyaz plrlnç, ekmek, patates, pasta ve tatlılar: tutumlu kullanınız Daha çoklu (multlply) vltamlnler Tersl kanıt olmadıkç a hlc ya da ılımlı az alkol Meyve: 23 tabak Kırmızı et ve yağ: Tutumlu kullanın Süt ürünlerl ya da kalslyum desteğl Yağlı tohum: ve baklaglli 12 tabak Sebzeleri mlktaı Yanıt şu mu dersiniz: Ayşe'nin hiçbir şikâyeti yoksa, mutluysa", kendine sorular sormuyorsa Ayşelemekle ilgili, elbette Ayşeliyordur! Peki Newton (yaşamını biraz bilenler için!) Newtonladı mı sizce? Einstein bence kendi olmayı bir ölçüde başardı, irrasyonel yanlannı bastırıp, çekilmez, kasıntı, soğuk bir insan görunüşüyle "dengeli" bir yaşamı seçmedi. (Elbette tarlışmalı savlar ileri sürdüğümun farkındayım!) "Kimi yaşamlar topluma ve davalara adanmıştır. Onların öznelliklerini yaşamaya hakları yoktur" savına ne dersiniz? Bu insanlar sayesinde insanlık, kültürünü geliştirmiyor mu? Ayşe'nin Ayşelemesi öncelikle Ayşe'nin karar vereceği bir şey. Okur, okurlasın ve karannı versin. 828/2 YENİ BESİN PİRAMİDİ 1992'leıde Amerıka'da Şekil 2: Yağ ve karbonhıdratlann sağlıklı ve sağlıksız olanlan Tanm Bakanlığı kronık hastalık arasında yapılan terclhler. Meyve ve sebzeler aynı şekllde lehlikesıni azaltacak ve sağlıklı geçerllllğlnl türdürmekte ve salık verllmektedlr. Ancak süt yaşam surdurmeyı destekleyeürünlerlnl sınırlandırmak gereklr cek bir besin piramidi gelıştırBunun 2004'e kadar tamamlanması beklenmemelıdı Insanların katı ve sıvı yağ tukeümıni en aza ındır dır Beslenme ve sağlık arasındakı ılışkınin doğru mesı, kdrbonhıdidtça zengınleştırılmış besınlerden anlaşüması amaçlanmaktadır 19öO'larda yapılan gunde 611 oğun tuketimı onerıldı (Şekil 1) Ayrıca araşürmalar doymuş yağların kolesterol duzeyını buyuk oidnda sebze, meyve ve kumes urunlerının yukselttığını, bunun da koroner kalp hastalık riskını alınması gerekırdı Daha bu pıramıdın gelıştirüdıği artırdığını, bununla bıılücte bitküerde ve balıkta budonemde büe uzmanlar bazı yağlann sağlık ıçın gelunan doymamış yağların kolesterolu duşurduğunu reklı olduğunu ve kardıovdskuleı hastalık tehlıkesi gostermısti. ru azaltabıleceğiru duşunduler Karbonhıdratlann Boylece beslenmede yağların tumden kesilyararlı olduğuna ilışkın oldrak ta çok az kanıt bulunmesi yerine, doymamış yağlarla yer değıştırılmesı du 1992'den sonra ust uste yapılan araştırmalar pıone çıkanldı Şışmdnlıktan, topkm kaloriyı azaltarak ramıdın buyuk eksıklerı olduğunu gosterdi kaçınılabüir Zengın Batı ulkelerınde doymuş yağ Kısaca, beslenmemız ıçın ne tum yağlar kotu tuketımi ve buna bağü olarak koroner kalp hastalık ne de fum zengınleştırılmış karbonhıdratlar ıyıdır oranı yuksektir Buna karşın doymamış yağ tuketen Bu nedenle yeni besin piramidi onerıldı (Şekil 2) Eski ve yeni piramit