Katalog

Zümrütten Akislet Şişmanlıkla ilgili gerçekler • Amerikalı yetişkinlerin yüzde 6O'ı, çocukların yuzde 13'u aşın şişman veya obeze sınıfına giriyor. • Yetişkinlerde obeze oranı 198O'li yıllardan bu yana ikiye, çocuklarda uçe katlandı. • Amerikan sağlık Sistemi 2000 yılında obezitenin teşhisi, tedavisi ve önlenmesi için 61 milyar dolar harcadı. • Amerikalılar geçen yıl fast food'a 115 milyar dolar harcardı. Bu rakam yuksek eğitim veya yeni otomobil için harcanandan daha fazla. • Amerikalılar, gıda bütçelerinin yarısını dışanda yedikleri yiyecek ve içecekler için harayor. A.M. Celal Şengör Kültür eşitsizliği ve romantik rüyalar 4 Ocak 2003 tarihli (yıl 54, sayı 19701) Hürriyet gazetesinin Cumartesi ekinde (s. 9) Sayın Sefa Kaplan TÜBlTAK'ın yeni çevirttiği bir kitabı tanıtmış: lames Diamond'un kaleme aldığı Tüfek, Mikrop, Çelik başlıklı bir kitap. Sayın Ulker Ince çevirmiş kitabı. Tanıtım yazısının başlığı "Bu kitap batı efsanesini yıktyor". Kaplan bu cümleyi çevirmenden almış. Çevırmenin uzmanlık dalını bilmiyorum. Ancak Kaplan'la yaptığı sohbette "bilimsel metin benim için yabana bir alan" demesinden bilime uzak olduğu anlaşılıyor. Bilime uzak bir insanın okuduğu bir bilimsel kitaba dayanarak bu kadar genel bir kanıya varması nasıl mumkun oluyor diye dusundum. Bu kanıya varan bir tek Sayın Ince olsa, uzerınde durulmağa deymez diyeceğim. Ama Diamond gibi, \. M. Blout (lllinois Üniversitesi), Samır Amin (3. Dünya Forumu, Dakar) ve daha pek çoklan, Diamond'un kitabında bir kısmı ırdelenen verı temeline dayanarak aynı sonuca varıyorlar. Hattâ Blout, daha da ileri gıdiyor: Buyuk Coğrafi Kesıfler zamanında Avrupa'nın diğer kultuhere herhangi bir ustunluğu olmadıgını iddia ediyor. Ozellikle Avrupa sömürgeciliğinı hedef alan bu tur iddialar, hep Yeni Dunya ve Okyanusya'da meydana gelen Avrupalıyeıii ıliskilerini ele alarak yerlilen, Avrupalılann kultur ustunluğunun değil, biyolojik ve çevre şartlannın mahkum ettiğini iddia ederler. Ancak, ne hıkmetse bu kişilehn aklına Sibirya'nın Ruslar tarafından 1S81'de başlayan ve 70 yıl gıbı kısacık bır surede tamamlanan fethini irdelemek gelmez. Sibirya'da, fetheden de fethedılen de aynı kıt'anın, aynı iklim ve çevre kosuilannın çocuklandır. Tüm tarih boyunca Avrasya çapında meydana gelen halk göçleri nede tıne karşı tum tepküennı yıtırdıklennı ortaya çıkartŞeker tutkusu tı Bu arada Rossettı, ıyı haber olardk, bu surecın ter Bagımlılık yaratan maddelerle ılgılı tum çahssıne dondurulebılecegını bıldırıyor "Ancak ınsanlar malar çogunlukla ılaçlar uzerınde yurutulur Şımdı şışmanladıkça leptıne karşı tepküen gıderek azalır bır grup araştırmacı şeker ve yaglann mega dozSonuçta bu surecı tersme çevırmek mumkun ollarda yenmesının beyınde ne gıbı etbler yarattıgını maz" araştınyor New Jersey'dekı Prınceton UnıversıteNew York Cıty'dekı Rockfeller Unıversıtesı'nden psıkolog John Hoebel, yuksek oranda şesı'nden norobıyolog Sarah Leibomrltz, fast food'un ker tuketımı sonucunda salgüanan dogal uyuşturukendı kendını besleyen bır ozelhk taşıdıgını bıldıncuların bagımlılık kazandınp kazandırmadıgı konu yor Oylekı vucut ne kadar çok yaglı yiyecek yeıse, sunda çalısmalar yapıyor Venezuela, And Unıversıdaha fazla yaglı yiyecek ıster Leıbowıtz, aynca yetesı'nden bır grup fizyolog ıle bırlıkte çalışan Homek yeme ıhtıyacını uyaran ve ebel, yuzde 25 oranında şetuketılen enerjıyı yavaşlatan Kalori hücumu ker ıçeren yıyeceklerle bes"galanın" adındakı beym salgı Fast food rtstoranlanndaki tek bir lenen sıçanlarda, şekeı akmı smm, yağ oranı yuksek yıyeöğün, insanlan yağ ve karbonhldrata kesıldıgı zaman erıdışe ve cekleıle beslenen sıçanlarda bağımlı hale getlrmeye yeteblllr. huzursuzlugun başgosterdıarttıgını keşfettı Aslında LeıboEkstralarge gını ortaya çıkarttı Bu duıtz, tek ogun yaglı yemekle, hıcheesburger rumda sıçanlarda tıtreme ve Yağ: 75 gr potalamustaia galanın duzeyıdışlerınde talaıdama tespıt .Enerfl: 1000 kalori nın uyarıldıCfinı ortaya çıkarttı edıldı Bu semptomlar morfın Galanının etkılerı bloke edıldıKızarımf ve nıkotmden kesılen kışılergı zaman, hayvanlar daha az patates de de goruluyor (en bliyük boy) yag yıyıyordu Madıson'dakı VVısconsın Yağ: 28 gr. Enerfl 590 kal. Unıversıtesı Tıp Fakulte Erken yaşın önemi sınden sınırbdımcı Anne Cazlı Içecekler Bununda otesınde yagb Kelley, uyuşturuculann bey (en buyuk boy feker yıyeceklerle erken yaşta tanışne daha fazla yemesı gerekh105 gr. mak çocukların vurutlarmın Enerfl 400 cal. gını nasıl soyledıgını keşfettı yemden şekıllenmesıne yol Sıçanlann uyuştuıucu ıeaepaçaı Boylece çocuklar surektorleıımn sentetık "enkefa Zengln tatlılar yağ: 18 h yağlı yıyeceklen ısteı hale gr. feker: 150 gr. enerlın" ıle aşm uyanlrnası durugelırleı Leıbowıtz, genç sıçanfl: 435 cal. munda, sıçanlann normale lan yaglı yıyeceklerle besledıgore 6 mıslı daha fazla şekeı gı zaman, bu sıçanlann ılen ve yag yedıgı goruldu Sıçanyaşlarda obeze olma olasılıgıToplam lar aynca fuzlu, alkollu sıvılamn aı tıgını gordu Şu anda beYağ: 120 gr. feker: 150 n da aç olmadıklan halde dagr, enerfl: 2400 cal yınde nelerın olup bıttıgı tam ha fazla tuketnler olarak anlaşümasa da LeıboKelly ayrıca şekerlı ve wıtz şu kuramın dogruluguna ınanıyor Kan dolaşıyagb yıyeceklerle beslenen sıçanlann beyınlennde mındakı tnglıserıd denılen yağ duzeyı artngı zaman morfm ve eroın kullananlarda gorulen turden kungalanın gıbı noropepüd genlerı harekete geçıyor ve yasal degışıkhkler oldugunu keşfetü Kaldı kı bu yıdaha fazla yemek yeme arzusunu korukluyor Bu yeceklen yalnızca gormek bıle beyınlennde benda, fast food restoranlannda çocuk menulerıyle zeı degışıklıklerın oluşumuna yol açıyordu Kelly bu beslenme alışkanlıgı edınmış çocukların ılen yaş bulgulardan yola çıkaıak yıyeceklere karşı da balarda burger tutkunu yetışkmler halıne gelme olasıgımlılık gelısebılecegmı ılen suruyor Ne var kı yilıgının yuksek olduc/unu gosterıyor yecek bagımlılıgı konusunda herkes Kelly ıle aynı Yiyecek ve bağımlılık arasında bır ılışkı olgoruşte degıl Bazı bıhm adamlan bu konuda daha dugu artık kesın olaıak bılınıyor Bagımlılık konu ılen araştırmalann yapılmasından yana goruş behrsundakı uzmanlar, kokaın ve nıkotın gıbı bağımlüık ürken, bazıları fast food'un bagımlılık yarattıgına yaratan üaçlaıın beyındekı "odul" devrplerını etkı ılışkın kesm kanıtlann henuz soz konusu olmadıgını leyerek, dayanümaz arzular uyandırdıgına ınanıyor ılen suruyor Toronto Unıversıtesı'nden psıkıyatnst Bu devrelerın geıçek gorevı, insanlan yıyecek ve Jeanne Randolph fast food tutkusunun yalnızca seks gıbı sağhkh odullenn peşınde koşmdsı ıçın bağımlüık olgusu ıle açıklanmasmın dogru ol uyarmak Sozgelırnı enerjı açısmdan zengın yıyemadıgını soyluyor Fast food, tatiılaı ve abur cubur cekleı yemek, endorfin ve enkefalın gıbı beynın doturu yıyeceklerde basıt şeker oranının yuksek olgal uvuşturuculannm salgılanmasını tetıkhyor Bu duguna dıkkat çeken Randolph bu nedenle bu tur mekanızmanın odul duygusunu nasıl uyandırdıgı yıyecekleım kan şekerınde once artışa daha sonra kesm olaıak bılınmese de bagımlılık yaratan madanı duşuşlere yol açtıgını behrüyoı Bu da aynı tuı delerm kestırme yoldan bu hedefe ulaştıgı anlaşılıyıyeceklerı yeme arzusunu korukleyen bır olgudur yor Bu maddelenn tumu dopdmın duzeyını artınReyhan Oksay yor. Kaynak New Scıentıst, 1 Şubat 2003 Avrupa, bilme ve onlama tutkusunun peşinden inatla gittiği için dünyanın efendisi olmuştur. niyle de genetik yapılan birbirlenyle sıkıca kanşmıştır. Yani burada bir grubun diğerine bir bıyolojik ustunluğu de mevzubahis olamaz. Buna rağmen Yermak Timofeyeviç yalnızca 500 askeriyle Batı Sibirya'da birkaç yıl içinde Amerika'da Cortez'in fethettiğinden daha buyuk bir yer fethetmıstir. Bunun tek nedeni, Ruslann teknolojik ve kulturel ustunluğudur. Teknolojik ustunluk ateşli silahları, kulturel ustunluk de bireysel girişimaliği yaratmıştır. Bu her ıki oğeden de mahrum olan Sibir Hanlığı, Yermak'ın bır tokadıyla tarih olmuştur. Yermak'm zaferinden yalnızca altı yıl sonra Tobolsk şehri kurulmuş, 1620 yılında Penda, Angara sahillerine ulasmıs, 1630'da Vasilyev Tunguska ve Vılyui uzerinden Lena vadisini kesfetmistir. 1643'de Kurbat Ivanov Baykal Golünun büyüsune hayran olmuş, 1650'de Yerozei Habarov Amur nehri uzerinde seyretmiştir. Rus ımparatoHuğunun doğu sınınnı yalnızca 70 yıl içinde 7000 k'ılometre doğuya kaydıran bu olaylan, Diamond'un ve benzer duşuncedekilerın ileri surdukleri nedenlerin hiçbiriyle açıklamak mumkun değıldir. Asya'da Rusları üstun kılan mikroplar değil, Avrupalının bitip tükenmeyen merakı, bılme, oğrenme, olduğundan daha ileri gitme, daha ıyı, daha rahat, daha zengin yaşama tutkusu olmuştur. Bu tutku insanlığın en kıymetli hazınesi, en guvenilir kılavuzu, en vazgeçilmez ozelliğidir. Ne yazık kı bilimsel tutum diyebileceğimiz bu tutkunun gelişmesınin nedenlerini Diamond'un sandığı gibi deterministik olarak açklamak, yanı ızole edilebilecek sınırlı sayıda başbngıç şartına indirgemek mumkun görünmuyor. Bu tutku, çok karmaşık etkenler sonucunda, kaotik kulturel gelışmenin bir tesadüfu olarak ortaya çıkmışa benzıyor. Yalnızca Avrupa toplumunda gelişmiş ve diğer toplumlarda bağımsız olarak ortaya çkmamış olması, nedenlerinin değişik ortamlarda sık gorulemeyecek kadar karmaşık olduğu tezine destek veriyor (bir Çin, Hint, Afrika veya Kızılderili bilim geleneğınden bahsetmek mumkun değildir. Araplslâm bılımı ise tamamen Avrupa bilim geleneğinin bir parçasıdır). Geç Ortaçağ islam kulturü gibi bazı kulturler, akıl duşmanı despotik yonetimlerle bu tutkuyu korelttıklen için geri kalmış1ar, lyonya'nın varisi Avrupa ise, Ortaçağda dinin, yirminci yuzyılda da Faşızm, Nazizm, Komunizm gibi irrasyonel rejimlerın hegemonyası altında geçirdiği dönemler dışında, bilme ve anlama tutkusunun peşinden inatla gittiği ıçın dünyanın efendisi olmuştur. Aklını özgurce yapılan gozlem ve tartışma çerçevesinde kullanan insan ve onun kulturu, bunu yapamayandan ustün olur. Aklını kullanamamış insanlann aaklı âkıbetlerinin sorumluluğunu onlar dışında etkenlere bağlamağa kalkmak romantik bir nıyadan ileri geçemez ve aklın onemini inkâra teşvik ettiği için, toplumun felâketinı hazırlar. 830/5