Katalog

Akademik özgürlüğe yönelik tehditler İÇ TEHDİTLER a. Özerklik ve akademik özgürlttk kavramlarının karışmasıkarıştınlması Ozerklık unıversıtenm bır kurum olarak sahıp oldugu karaı alma yetküerındekı bagımsızlıgı, unıversıtenın kenduu yonetme kararlarıru kendısının alabılmesı geleceğe aıt planlarını yapabılmesı butçe kararlannı ve yonlendırmesını kendısırun gerçekleştı rebılmesıdır Ozerklık dkdderruk ozgurlukten farkhdır, ama akademik ozgurlugun alt yapısında onem taşır Akademık ozgurlukler ıse ogretım elemanmın egıtım ogretım ala nındakı ozgurluklen duşuncelerını açıklamak başta olmak uzere ınsan haklan kapsa mında da duşunecegımız alanlar olarak tarumlanmalıdır Ozerklık oldugu halde akademik ozgurluk hıç olmayabılır Fransız unıversıtelerı 1970'lere kadar ozerk degddı ama akademik ozgurluk vardı Ulkemızde 1946 yümda unıversıtelere ozerklık verümıştı, ama akademik ozgurlukten soz etmek çok zordu Ozcrk olmak akademik ozgurlugun guven cesı degıldır Ozerk ortam akademik ozgurlukler ıçın uygun yasalar ve anlayış varsa ta mamldyıcı bır etkı yapabılır b . Öğretim elemanlarının akademik özgürlüğü yorumlama farklılıklan Bu duıuın kulturel altyapı, sıyasal ve dınsel goruşler gıbı etkenlere baglı olarak ogretım uyelerının akademik ozgurlugu farklı algılamasına dayanır Bazüan ıçın "ders anlatııken kımsenın kaıışmaması" yeterlı bır ozgurluk alanı olabılır Ozgurce ders anlatabılmek akademik ozguıluk muduı 9 Alman unıversıte reformunun babası olan Humboldl zamanındd "akadernısyenın ogrefme ve araştırma ozgurlugu" akademik ozgurlugun sınınnı çızıyoıdu ıfade ozgurlugu henuz gundemde degıldı 20 yuzyıl baş larında Amerıkan Unıversıtelerınde akade mık ozgurluğe ıfade ozgurlugu kavramı da eklendı Ancak 20 yuzyüa damgasım vuıan sıyasal sıstemler ve sıyasetçüer donemınde akademik ozgurluklerm sınırları cıddı ola rak daraldı Bunun ıyı büınen orneklen Nazı donemı Alman ve Stalın donemı Sovyet unı versıtelermde yaşandı Amerıkan sıstemının getırdığı, "ıfadenın unıversıte sınırları dışına da taşınması" uygulaması da soğuk savaş tarafindan baltalandı Mc Cartey donemın dekı komuruzm hıstensı pek çok ogretım uyesının akademik ortamdan atümasıyla so nuçlanmıştır Çozum ozgurlukçu, duşunen ve sorgulayan bır anlayışın ogretım uyelerı nın kdfasındd yerleşrnesındedır C. Yasal olmayan yetkilerin kullanımı Bolum Abd ya da Bılım Dalı sorumluları keyfi davranışlar gosterebılmekte bunun ıçın de yonetımlerden destek bulabümektedırler Bu koşullarda akademık ozgurlukler ayaklar altına alınmakta ınsanlık onu runu zedeleyecek durumlar yaşanabılmektedır Bunlan yaşamayan ogretım elemanı yok gıbıdır Unıversıte ıçı hukukla ılgıü zayıflıklar durumun suregenlpşmesıne neden ol muştur Çozum unıversıte ve fakulte burok rasısının ışleyışınde hukukun ustunlugunun sağlanmasıdır d. YöneticUerin yetkileri Yuksek yetkılerle donatılmış ve hesap sorulamayan yonetıcüere karşı akademısyenler zayıftır Ornegın çalıştıgı umversıtesınde hangı paranın nereye ve neden harcandıgına aıt basıt bır bılgıyı ust makamlardan ıstemeye kalkacak bır ogretım uyesının başına ne gelecegını duşunmeyı okurlara bırakıyorum Çagdaş bır devlerte her ogretım elemanı çalıştıgı unıversıtede şu konulan ken ıçın buyuk tehlıke olan bu konuda kafa yorma zamanı gelmıştır Pek çok akademısyen, yazdıklan epostaların merkezdekı monıtorlerden ızlenebıldıgının henuz farkında bıle degıldır a. Üniversitenin görevi hakkındaki iddialar Bır goruşe gore uruversıteler sıyaset, pohüka vb konularla ugraşmak uzere kurulmamıştır Bu goruş ük bakışta ınsana doğru gozukebılır Ancak, durum bu kadar basıt degıldır ABD'de Vıetnam savaşı sırasında en buyuk muhalefet unıversıtelerde olmuştur Hıç kımse de bu ınsanlara "Vıetnam savaşı senı ügılendırmez" dememıştır Bılım ınsaru tum ugraşlannı msanlıgın ortak gonencını ve mutlulugunu hedefleyerek yapar Bılım ınsanını urettıgı araştırma, bılgı ve duşunce zengınlıgı ıle unıversıte duvarları arasına sıkıştınp konuşturmamak basıt ve kurnaz pohükacı mantıgı olup cıddı olarak mucadele edılmesı gereken buyuk bır tehlıkedır b . Bilim iktidar / devlet ilişkileri Taı ıh boyunca bılım ınsanlarına saygı duyulmuş ama onlardan korkulmuş gızlı ya da açık duşmanlıklar yoneltılmıştır Iktıdarlar bügıye dayanan guçlerden hoşlanmazlar Kendılen ıçm soı un olan bu gucu bılım ınsanlarını kontrol altında tutacak yontemler gelıştırerek altetmeye çalışırlar Çok kere yasalarla bılım ve unıversıte çevrelerıne egemen olmaya çalışırlar Egemen olmanın araçları çeşıtlı olup ulkemızde yıllardır tartışılan YOK gıbı kuı umlar buna bır oı nek ola rak verılebılır C. tdeoloji Akademık ozgurlugun geçmışte de gunumuzde de onemlı bır tehdıdı, ıdeolojı lerdır Daha dogrusu bır ıdeolojının kışılerın ve grupların elıne tutsak duşmesıdır Bunun tarıhte pek çok ornegı vardır Nazı ıdeolojısmın beyınlerını esır aldıgı bılım ınsanlan, canlı yahudılerde yapılan ışkencelerı bılım adına ızlemedüer mı ? Ya Stalın donemınde kı Lızenko olayının bılım tarıhıne duşurdugu kare lekeye ne demelı (1 ) 9 Taııhsel ornekler bılım ve bılım ınsanının ıdeolojüerle olan ılışkısınde "once ozgurluk" demeyı ogrenmelerını gostenyor d. Üniveroite siyasal paıti çelişkileri Ulkemız bunun tarıhe geçen trajıkomık bır orneğını Demokrat Partı ıktıdarında yaşamıştır Ankara Unıversıtesı Sıyasal Bügıler Fakultesının cezalandırdarak yuksek okul halıne getırılmesı ıçın DP'lı 10 mılletveküı meclıse teklıf getirebılmıştır Azız Nesın o yıllarda DP'ye yeterınce oy vermedıgı ıçın cezalandırılarak ılçe halıne getırılen Kırşe hır'den alıntı yaparak, "Unıversıtenın Kırşe DIŞ TEHDİTLER dı hakkı ve ozgurluğunun bır alanı olarak algüayabümelıdır Mısyon hedef ve butçe ku lanımı Her ogretım elemanı bu konularda soz sahıbı olmayı talep etmeyebılır Bu du rum yurttaş olma büıncının kazanılmasıyla ılgılı bır gelışım suren sorunudur e . Siyasallaşmak Bır kışının ozgurce sıyasal goruş sahıbı olması ve açıklaması çagdaş bır ınsan hakkıdır Sıyasallaşmada ıse olaylann olguların kısüerın kendı sıyasal goruşlerı dogrul tusunda ve bu gonış temel alınarak yorum ve yonlendııışleıı soz konusudur Insanlar sıyasallaşmaya yatkındır Sıyasal kımlıgı gelışmemış toplumlaıda ve laşüerde bu egılım daha egemendır Siyasallaşmak hem çok basıt hem de çıkarlaıa yonehk ıyı bır guçtur Akademık ozgurluğe yonelık bu ıç tehdıde karşı ortak tavır, sıyasete degü ama sıyasal laşmaya karşı savaşmak olacaktır f. Akademik yükseltmeler Akademık yukseltmelerle ılgılı olarak zaman ıçmde daha nesnel kurallara dogru degışmeler gozlenmektedır, ama sureç yavaştır Bıı ogretım elemanının akademık yukselmesının onu ustlerı tardfından kolayca kesılebılır Bu durumda sıkışan kışı ıçın ornek vermek gerekırse, ıfade ozgurlugu peşınde koşmak aılesı çocugu ve onların geçımlerının saglarıması gıbı temel kaygüarın gerısınde kalır Çozum akademık yukselt meleı ı ustlerın ıkı dudagına bağlı olmaktan çıkaracak sıstemı tam anlamıyla kurabılmektır g. Bilgisayarve akademik özgürlük Kutsal devletın korunması oncelıklı olmak uzere, çok çeşıtlı gerekçelerle ınternet mahremıyetı tehdıt altındadır Bılgısayar akademık ozgurluk ılışkısı fantezı gıbı gozukebüır ama George Orwell'ın "buyuk bırader'"ı yerleşke sınırlarından ıçerı çoktan ba şını uzatmıştır Insan haklan ve ozgurlukler, konumuz ozelınde de akademık ozgurlukler hır'ı SBF1 başlıklı bır yazı yazar (2) Bu olay benzerlerının tekrarma fırsat vermemek ıçın, nesıller boyu anlatılmalı, unutulması engellenmelıdır fktıdarların akademık ozgurluğe bakış açısı hıçbır zaman hafıfe alınacak bır tehdıt degıldu e. tnaan haklan yönttnden akademik özgürlük Akademık ozgurlukler sadece akademık gelenekler tarafindan degıl, aynı za manda, o ulkenın ınsan haklarına bağlılığıyla belırlenır Insan haklarmm sınırlanmasındakı gerekçeler genellıkle aynıdır Sıyasal, polıtık dınsel ve etnık goruşler devletın gu venlıgı ya da kutsallıgı ıle ılgüı duyarlılıklar temel gerekçelerı oluşturur Hangı koşullaı devletın guvenlıgını tehdıt eder 9 Karan kım verecektır' Iran Is : lam Cumhurıyetı'nde yaşananlar buna ıyı ornektır Devrımden hemen sonra en ufak karşı goruşun bıle olumle cezalandırüdıgı donem gerıde kalmıştır Iran devletıran kutsallıgı ve guvenlıgı gunumuzdeh Iran hukumetı tarafindan da yıne gozetümektedır Ancak, Iran hukumetının lıberal taleplerı algılaması değışmıştır Hedefımız şu ılkenın yerleşmesı olmahdır "Akademık ozgurlugun bır parçası olan ıfade ozgurlugu nerede, kım ve ne zaman olursa olsun en temel ınsan hakkıdır" g. Özel üniversitelerde akademik özgürlüğün suurlan Ozel unıversıteleı akademık ozgurlukler ıçın farklı ozellıklerle beraber gıtmek tedır Patrona aykııı goruş açıklamak cıddı bır ış guvenlıgı tehdıdıdır Bu satırların yazarı bır vakıf unıversıtesınde çalışıyoı olsa bu makaleyı yazabüır rruydı acaba 9 Unıver sıtenın evrensel ruhuna aykırı olan bu durum yuksek ogretımın tıcarıleştırılmesının taşıyacagı tum tehlıkeleıı yansıtan bır oı nek tır h. Parasal destekleyiciler (sponsorlar) ve akademik ozgurlukler. Fırma desteklı araştırmalarda ozellık le ABD de sorgulanmaya başlanan bır konu "elde edılen bılgının sahıbının kım olacagı" sorunudur Bu sorun çok can alıcıdır ve bılım ınsanınm bılımsel kımlıgını ve ozguı luğunu yok eden bır tehlıkedır Bız henuz bu boyutunu goremıyor ya da gormezden geüyoruz İ. ts güvenligi Iş guvenlıgı olmddarı, akademık ozgurluk gundeme bıle gıremez Serbest pazar anlayışının altındd gızlenen en can alıcı noktalardan bırı ış guverüıgının tartış ma konusu yapılmasıdır Pıyasdnın tdlebı, "serbest rekabet" gerekçesıyle ış guvenlıgını kaldırmaktır Ozel unıversıteler ış guverüıgının ortadan kalktıgı kurumlardır Bu goruşumuz, "unıversıtede kalıte arıyorsak nıtelıksızlerı çalıştıralım mf " şekhnde sığ yarutlarla geçıştırüemeyecek kadar onemlı bır akademık sorundur Prof Dr Kadri Yamaç ı eposta unıversıte@unıversıtetoplum org 1 BernaArda Bılım Etıgı Açısından Lısenko Orneğı Uraversıle ve Tbplum Cüt II sayı 4 http //wwwıını , , versıte loplum oıg 2 Tahır Hatıpoglu Tuıkıyc Umvuısı le "ferıhı 2 baskı Selvı Yayınevı Ankara 2000 Çozum ozgurlukçu duşunen ve sorgulayan bır duşunce zengın hğırun yerleşmesındedır 826/13