Katalog

Türkiye'de yıllık sıcaklıkta önemli değişimler Murat Turkeş, Utku M. Sumer ve Ismail Demir (*) Prag'ta ışık kirlıliği Yasası Çek Cumhurıyetı nın semdldn bunddiı boyle çok daha yüdızlı olacak Çunku ışık kırhhğını yasaklayan ılk ulusal yasa soz konusu ulkede bu ay yuıuıluğe gııdı Yasaya gore bu ulkedekı tum açık alan elektrık donanımı ışığın yalnızca ıstenen yone gıtmesım ve yatay duzlemın ustune çıkmamasını sağlaya cak bıçımde ortulecek Cadde ve sokaklardakı ışüdar havakureye molekuller yayarak ozelükle buyuk kentlerı orten semalarm daha aydırüık bır goruntuye sdhıp olmalanna neden olurldr Işık kırlüığı olarak bılınen bu durum uzaybılımcıler ıçın cıddı bır sorun Uzak kenüerden gelen ınsdn ydpımı en duşuk duzeydeh ışrk büe uzayın derırüıklenndekı bellı belırsız nesnelerın gorulmelenne engel oldbüır Yasanm yururluğe gırmesıne onayak olan Çek uzaybüımcüer bunun sevındırıcı bıı gelışme olduğund dncak yenı yasadan herkesın yararlanması gerektığıne dıkkat çekıyor Karanlrk semdldiddn yaidi bdğldyaıüdr yalnızca uzaybüımcüer değü Kırlüık yaratmayan elek trık donanrmlannın enerjıyı çok daha verımlı kullandüdarı ve gozlerı rahatsız eden panltüan en aza ındırdıklerı behrtüıyor I klım sıstemınırı en son büımsel değerlendırmesıne goıe kuresel ortalama hava sıcaklığı 19 yuzyüın so nundan berı yaklaşık 0 6±0 2C° arttı (Folland vd 2001) Folland vd (2001) ayrıca gunduz ve gece kara yuzeyı hava sıcdklıklarına ılışkm analızlenn duııyanın pek çok bolgesmde gunluk sıcaklık genışlığındekı azalmayı desteklemeyı surdurduğunu gostermıştır Bu de ğerlendırmeye gore 1950 1993 donemı suresmce gece sıcaklıkları gunduz sıcaklıkldnnın yaklaşık ıkı katı oıanında art tı Tuıkaye nın 70 ıstasyonunun daha uzun bır çalışma done mı olan 1929 1999 ıçın guncelleştudığımız oıtalama maksı mum ve mınımum hava sıcaklığı dızüerı uzun surelı eğılım ler değışıklık noktalan anlarnlı artmd (ya da azalma) do nemlerı ve doğrusal eğüım oranlan açısından yenıden de ğerlendırılmıştu (Turkeş vd 2002) çok sayıdd ii.tdi>yonda yenel bıı aıtma oğüımı gosteımıştır Ilkbahar mınımum sıraklüdarı '1 urkıye ıstasyonlannm buyuk çoğurüuğunda bıı ısınma egüımı gosterdı 30 ıstasyondakı ısınma egüımlen anlamüdır Anlamlı gece ısınması eğüımlerı esas olardk Turkıye nuı çok kentleşmış ve hızla kentleşen kentlennde egemen olmuştur Anlarrüı ısınma oranlan her on yüda 0 120 49C° arasındadır Yaz sıcaklıklan ıstasyon laıın buyuk çoğunluğunda artmıştır Bu ıstasyonlann buyuk bır çoğunluğu da kentleşmış ya da hızla kentleşmekte olan yerleşım alanlannda yer almaktadır Isınma eğüımlerı 33 ıstasyonda drüdmlıdıı lstasyonlardakı anlamlı gece ısınması oranlan her on yüda 0 11 ıle 0 71 C° arasında uzanır Sonbahdr mınımum sıcaklıkldrı çoğu batı ve guney bolgelennde yer alan 16 ıstasyonda anlamlı bır ısınma eğüırnı gosterrruş tır Anlamlı ısınma oranlarının aralığı 0 13 0 70C7on yıldır Soğuma eğılımlen ıse 10 ıstasyonda anlamlı olmak uzere Ku/ey Maı mara ve Doğu Karadenız bolumlerı üe Doğu Ana dolu nun orta kuzey bolumlerınde belırgındır MAR EGE AKD 1 GAN Sonuçlar Yenı çdlışmamızda (Turkeş vd aşağıdakı ana sonuçlara ulaşüdı 2002) u * KAD İAN DAN 1 Ortalama sıcaklıklar: M K sınamasırid goıe yıllık oıtdlarıid bicdklık dızı lerı ozelhkle Akdenız (AKD) ve Guneydoğu Anadolu (GAN) bolgelerının çok kenüeşmış ıstasyonlannda dnlamlı ısınma eğüımlerı gos terdı EKKDR çozumlemesme gore ıstdsyon lardakı anlamlı doğrusal ısınma oranlan her on yılda 0 07C° üe 0 34C° ardsmda değışu (Şekü 1 (a)) Ilkbahar ortalama sıraklıklan ıs tasyonlann çoğunda bır aı tış eğüımı gosterdı Yaz ortalama sıcaklık dızüenndekı yüda yüa değışebılırkk W W bindmasınd yoıe çoğun lukla ıstatıstıksel açıdan anlamh bır pozıtıt dı zısel üışkı (PDI) katsayısı üe tdnımlanır Yaz ortalama sıcaklıkları furkıye nın batı bolumu uzerındekı çok bayıdd ı&tasyondd zayıf bıı ısınma gerı kalan bolumunde ıse genel bır soğuma gosterdı Sonbahar ortalama sıcak lıkları 10 ıstasyonda anlamlı olarak azalmıştır Arüanüı soğuma eğüımlerı Karadenız (KAD) Bolgesı nde VP Doğu Anadolu nun (DAN) ortd bolumunde belııgındır U; "f" 7 •' rKl^ 1 1 M 1 31 1 h .ıi. . 11 |. 11 I . 1 10 13 16 19 22 25 34 37 40 43 46 49 52 55 56 61 64 67 70 " 1 DAN III .ıi 'OJ M UiıL 1 4 7 10 13 16 19 22 29 28 31 34 37 40 43 46 49 52 55 98 61 64 67 70 Mide, koleraya can katıyor 10 13 16 19 22 29 28 31 34 37 40 43 46 49 92 9» 98 61 64 67 70 2 Maksimum sıcaklıklar: latasvaatto. Tuıkıyenın yülık maksimum sıcaklık dızüe Şekll 1. Çalısmada kullanılan 70 Istasyonun, yıllık ortalama (a), makslrınde gozlenen dalgalanmalar çoğunlukla mum (b) ve minimum (c) sıcaklık dlzllerinde bulunan 10 yıllık eğlllm oran lan (C°). İçl dolu sütunlar, % 5 duzeylndeki anlamlı eğlllm oranlannı gös anlamlı bır PDI katsayısı üe açıklanır Ulkeran terir. batı ve doğu bolgelerı uzerınde zdyrfbır art ma eğüımı gonüurken Iç Anadolu (İAN) Bol 4 Genel değerlendirme: Yaz mınımum (ge gpsı nde genellıkle zayıf bır azalma eğılımı gozlenır Ükbdhdi ce en duşuk) sıcaklıkları ükbahar ve sonbahar mınımum sımaksımum sıcaklıkları çok sayıda ıstasyonda bır artma eğı caklıklarından genel olarak dahd buyuk oranda ısındı Ükba lımı gostermıştır 42 ıstasyonun yaz maksimum sıcaklüdan har ve yaz mınımum sıcaklıklarınm ısınma oranldrı ıse ükbaıçm bulunan anlamlı PDI katsayüan bu dızüerde gozlenen har ve yaz rndksımum (gunduz en yuksek) sıcaklıklarındakı duşuk sıklıkü dalgaldiımalaı m ıstatıstıksel bır gostergesıdır lerden genel olarak daha kuvvetlıdır Yıllık ükbahar ve yaz Yaz maksimum sıcaklüdan çok sayıda ıstasyonda arttı bazı sıcaklıkldrınddkı anlamlı artma eğüımlerı dıkkate alındığın ıstasyonldrda ıse dzaldı Isınma eğüımlerı 9 ıstasyonda an da gece ısınması oranları genel olarak buyuk Akdenız ıklım lamlıdır Sonbahar maksimum sıcaklıkldrı KAD Mdrmara tıpı üe tdiıınüanan Ege AKD ve GAN bolgelerınde daha kuv (MAR) ve İAN bolyeleı ı üe DAN ın guneydoğu koşesı uzerın vetlıdır Bu çalışmanın yazarları ükbahar ve ydz mınımum ha de zayıf olarak azalmıştır va sıcaklıklarınddkı ve bunlara bağlı olarak yülık mmımum sı 3 M i n i m u m s ı c a k l ı k l a r : Yılhk mmımum sıcaklüdarda da gorulen kuvvetlı ısınma eğüımlerını cıddı bu caklık di7ilprındekı yıldan yüa değışebılırhk c/jğunlukla an bıçımde dıkkatt dlmaktadıı Ulkenın çok sayıda ıstasyonunun lamlı bıı PDI katsayısı üe dçüdanır Turkıye nın kentleşmış ve gece hava sıcaklıklannda gozlenen anldmlı ve çok hızlı ısın hızla kentleşen ıstasyonlarının çoğu çalışma donemı boyunma eğüımlerı uiüdnın neden olduğu ıklım değışüdığının hava ra bır geop Lsınrnabi ydşdndı ısınma egüımlen 31 ıstasyonda sıcaklüdan uzenndekı uzun donemlı ve kuresel etküerıne ek anlamlıdıı Anlamlı gece ısınması oranları her on yüda 0 08 olarak buyuk bır oldsüıkla Turkıye dekı yaygın hızlı ve artan 0 56C° aralığında yer alır (Şekü 1 (c)) Kış mınımum sıcaklık kentleşme olgusu üe ügüı olabüır lan KAD Bolgesı üe otekı bolgelerın bazı bolumlerı dışındd (*) Devlet Meteoıolop Işlen Cenel Mudurluğu Ankara Y ienı bır araştırma ınsarüarda sındırıme yarayan bivüaı m kolera baktenlennde mücroplaı ı yuz kat daha bulaşıcı duruma getıren genlerı devınıme geçırdığını ortdya koyuyor VÜDrıo cholerae turu bak terüer her yü 100300 bm kışıye bulaşarak şıddeth kusma ve ıshdle yol açıyoı Yuz kuıbandan bıı tanesı su kaybından yaşammı yıtırıyor Su kaybına kolaylüda çozum getırümekle bırlrkte kolera sağlık koşullannın yetersız olduğu uüelerde cıddı bır sorun Aşüar kısmen etküı olduklaı güoı zaıarlı yan etküermden oturu kullanımı kımı ulkelptde yasak lanıyor Tufts Unıversıtesı Tıp Fakultesı nden Andxew Camilli ve arkadaşlan Nısan 2001 de Bangladeş te patlak veren kolerd sdlgını sırdsındd kolerdlı hdfatdlarddn topladıkları dışkı orneklerındekı bakterılerde 10 onem lı genın etkın olduğunu oıtaya koydulaı Etkın duruma getırüen genlenn bır bolumu Vcholerae bakterılennın beslenmelerıne yardımcı oluıken oteküer yuzmelenne olanak tanıyorlar Vcholerae bakterüerı genellüde duıgun sularda yaşar ve çok yavaş urer Insanlarda bu baktenlpnn sayısmda bır patiamd meydana gelır ve otekı tum bak terüerm bağırsaktan atümasına neden olan ıshallere yol açar Kurbdnların bır müüıtrelık dışkısında bulunan kol era bakteıüennın sayısı 100 müyonu bulabüır 796/10