Katalog

LUNDU dınozor neslının tukenmesıne bunun neden oldugunu savurıu yor Dekkan Volkanları oldrak bılınen Hındıstanın batısındakı bolgede yaklaşık 65 müyon yü once durıya tarıhındekı en buyuk volkanık patlamalaıdan bırı ger çekleştı Yer kabuğuyla çetardek arasmda arasında kalan katman dakı sıcak bır nokta yer kabu ğunu patlatarak yeryuzune fışkı ran ve 2 5 müyon küometre kare hk bır alana yayılan çok yuksek îbidd lavlar oluşturdu Katmdnla rın kuruması sonucunda şu anda 2 kılometıe kdlınlığında olan bu yuk bır bazalt (volkanık karataş) oluştu Dekkan Volkanldn 2 mıl yon yıl ıçınde yaklaşık olarak 1 müyon küometre kup lav puskurttu Budegpr 1980 de StHe lens Dagı nda geı çekleşerı patla manm 500 bın katına eşıttır Lav larla bırhkte havaya çok buyuk mıktarlarda sera gazı karbondı oksıt ve su buhaıı da kdrıştı Dekkan lavları K/T sınırm da yaklaşık 1 müyon yıl kadaı aktı Vııgırııa Polıteknık Lnstıtu su nden Dewey McLean 1981de Dekkdrı Volkanlarının kuresel ısınmaya vc toplu yok ol ınayd neden oldugunu one sur lu Aşamacüar teorüerını des teklemek ıçın bu volkanık olaym toplu yok olmayı başlatüğına dık kat çekıyor Araştırmarılar bu gun Sıbıryanın lavlarla kaplannıası gıbı 250 mılyon yü once Pa leozoık / Trıasüc sınırmda da de nız turlerının yuzde 90 ırun soyu nun tukendığını kaydedıyor 2001 de Chıcxulub takı kraterın guney kenarında derın bır delık açrridya başladüaı (Bdk Harıta) Pıojede çalışan Philippe Claeys Bu yerın hem kraterleşme olayını hem de bıyosferın nasü etküendıgını behrleyecek en ıyı nokta oldugunu duşunduk dcdı Kazıışle mı şubatta sona erdı ve 1112 metre uzunlu Cfiındd ve 7 6 santımetre çapında bır oz çıka rüdı Bu oz goktaşının çarptıgı tdşlar ergımış kayalar breş tsunamı bırıkıntüerı ve çarpma ardtndan ük hayatın behrtısı olan denıze aıt çokımtulere ılışkm tum konulan aydırüatacak Amsterdamdakı Free Unıversıtesı nde jeolog yalardakı oranlan büınmıyoı ancak gorelı nı cehklerı çok onemlı Kıreçtaşı buharlaştığın da açığa karbondıoksıt çücar ve bu gaz ku resel ısınmayı yavdşlatır Buyuk tphlıkelere neden olabılen anhıdntse buharlaştıgında atmosferde sulfat aerosollerıne donuşur Bu aerosoller bulut oluşumunu arttıraıak guneş ışırüanmn dunyaya gelmesmı engeller (New Scıentiit 2 Şubat s 13) Tozlarla bırlcşcn bu yuk mıktarlardakı sulfat dunyayı yülar suren boguk bır kararüıga gomebüır Dahası sulfat genellüde sulfurık asıde donuşuı ve sulfuak asıt ydğmurld bırhkte duşerek nehırlerı gol lerı ve toprağı zehıı leı Çarpmanın gücü Araştırüan konulardan bın de çarpış manın şıddetıdu Aidştırrridcüar ılk olarak erıyen kaya mıktanndan krateıde kalan breş değerınden ve kuvars krıstallerının uzerınde basınçla oluşmuş şeküleıden faydalanardk çarpmanın gucunu belırlemek îbtıyor Daha sonra bu bulgular kullanüarak buharlaşan bırüantı müctarı ve boylece de atmos fere karışan ıklım değıştıren gazların kesın oranı hesaplanabılecek Çarpmanın gucu sayesmde bırıkıntüerın atmoslerın ne kadar yukseğıne çıktığı de tespıt edüecek Bu konu da çok onemlı çunku kuresel bır felaketın olması ıçın tozun atmosferın en ust katmanına kadar çıkrnası gerekır Boylece toz dunyaya kontrolsuz bır şoküde dagüıı Ekıp çdrpmanın gucunu ve kayalardah karbonat ve an hıdrıt mıktannı belırledücten sonra bu çarp manın çevresel ve üdımsel etküeı ının boyut lannı da oğrenecek Tum bunlar tartışmalar bır nokta koyacaktır Buyuk rruktarlar sulfdtm oluşmasına neden olan şıddetlı bır çarpma felaketçüerı haklı çıkarır Sonuçlaı teısı çıkar sa aşamacüdr haklı olacaktır Konuyu araştıran büım adamlaıının çoğunlugunu oluşturan felaketçıler sonuç lann kendı bulgulannı dostekleyeceğınden emın Claeys Tum bunlaı ı pasta uzerındekı vışne olarak goruyorum dedı Ote yandan aşamacüar sonuca kesm gozuyle bakmıyor McLean Kazı çalışmalanmn nesü tuken melerın nedenlerını ortaya koyup köymayacağını her bırlücte gorecegız dıyerek kuşkulannı düe getırdı Oz şırndıden şaşırtıcı sonuçlar verdı Breş katmanının daha onceden hesaplanan 200 metre değü 100 metre kalınlıgmda ol duğu bulundu Meksıka Ulusal Unıver *».^ >*•" Yaşayan Fosiller Bu yıl ıçınde nesüleıın aşamalı okrak tukendıklerını destekler bırçok kanıt saptandı Çındekı jeologlar K/T sırurının uzerındekı kayalarda dınozor yu murtası kdbukları buldu Çın Akademısı ndekı araştırma ekı bının lıderı Zukui Zhao çarpışma sonrasında bazı dınozor turlerının 250 bın yü daha yaşa dıgını kaydedıyor (Palaeogeog raphy Palaeoclımdtdlogy Palaeoecology sayı 178 ç 1) Konu hakkındakı tartışma lar son 20 yü ıçınde gıderek alevlendı McLean Ne yazık kı sıyaset bılımı golgeledı dedı Yenı kazı çalışmalanysa drasür macüarın çarpışmanın çevresel etküerını tam olarak saptamaları tid yardımn olarak tartışmalara bır son verecek gıbı gozukuyor Bır grup jeolog Aralık olan Jan Smit Mukemmel korunmuş olan kayalar sayesınde onemlı büımsel gelışme ler olacak dedı Büım dddrnları sonunda 65 müyon yü onre dunyaya tam olarak ne oldu gunu açıklaydbüecek New Scıentıst ın baskıya gırdıgı sırada büım adamlaıı da ozun ıncelemek ıstedüde rı parçaları ıçın Meksıkoda yapüan açü< art ürmaya katüdüar En çok ıstenüen parçalardan bırının ergımış kayalar olması beklenı yordu Claeys Bu kayalaı bayebinde zarnarüamayı tam olarak hesaplayacak ve kra terın tam yaşını saptayabüecegız dedı Ozun dıbınde bulunan bozulmamış tortu ka yalan da açüdanmayı bekleyen konuların ba şmda gelıyor Tum bu bulgularla goktaşının ne tur kayalara çarptıgınm belırlenmesı he deflenıyor Bügısayar modellerıne gore buyuk bır goktaşı dunyaya çarptıgında ısı ve basınç kara ve suların buharlaşmasına ve müyonlar ca ton ıklım degıştırıcı gazın atmosfere karış masına neden olur Krıng Kraterın boyutla rına bağlı olarak yer kabuğunun yaklaşık 200 bın kılometre kupluk bır bolumunun anı bır şeküde buharlaştıgını erıdıgını veya ayrüdı ö^ını belırledık dedı Ancak bu bırıkıntüerın üdımsel etküe rının kesm olarak belırlenmesı kraterın çarp tıgı kayalara bağlıdıı Kretds i.onlarınd dogru Yucatan 10 üa 20 metre derırüığınde tropü< bır goldu Mavı sulannın derınlüderınde tortu kıreçtdşı yatarken karada guneşın tuzlu suyu buharlnştırmasıyla oluşan genış anhıdnt kayaları bulunurdu Bu 2 mıneralın goktasının çarptıgı ka sıtesınden Jaime UrritiaFucugauchi Breşlenn beklenenden dahd az yoâfun ol ması olasıdır dedı Belkı de dunyaya eğık bır açıyla çarpan goktaşı büınen kratere asımetrüc olan ve kalm bır breş tabakasına sahıp başka bır krater dahd oluşturmuştur Tum bunldim gerçeklığını ve tartış madakı yerlerını henuz kımse bümıyoı An cak ortadakı tek gerçek Chıcxulubta ger çekleşen çarpışma hakkında oğrenüecek daha pek çok şeym oldugu 7aman gerı yas lanıp büımsel gelışmelerı ızleme zamanıdır New Scıentıst 4 Mayıs ?00? Bılge Eser 793/9