Katalog

Depremzemin etkileşimi: Avcılar örneği Esen Arpat ı ve Mustala Aktar ı 2 I stanbul un depreme hazıılanman baqlarmnda onemlı bıı verı gurubunu oluştuıan dtpıem zemın ılışkii>ıru Avcüaı bolgesını bır ornek olarak on plana çıkiıtıp tartısmak ıstıyoruz 17 Acjııstos 1999 sonra sı bıı parıık havasında başlamış olan depıeme hazıı hk çalışmalan bugune dek sadece deprem sonrası kurtarma konulaıııid odaklandı Ancak zaman ıçeriiuıde bu çalışma lann deprem oncesı hdzuuklaıa yanı yenı bınaldrm daha da yanüdı yapılması eskılerın takvıyesı veya tdofıyesı yeıleşım alanlannın daha guvenlı yoreleıe kaydırüması gıbı konulaıa yonelmcsı beklenmelıdır Üunydddkı dıyeı orneklerı gozonunde bulunduıaıak bu çalışmaların hemen başlasa büe yaklaşık en erken 10 ve en geç 30 yıl ıçerınde sonuçlanacagım duşunmek geıçekçı olur Bu yenüeme surecı ıçeısmde Istanbul ve çevresmm ze mın ddvıanışımn aynntıh olarak bılınmesı geıekecek ve bu alanda yerbılımcüeıe oncrnlı gorevler duşecektır Bu sorumluluk geçmışte Aııfıyedo otoyol ust geçıt kopıusunun ayagının bırısını fayın bır yanına dıgerını obur yanına koyan Turkıye nın en buyuk otoyol vıyadugunu Duzce fayuun uzeı ındon geçıren 1 urkıye nın en buyuk askcı 1 denız tesısını ana fayın uzerıne kuıan bu toplumun uyesı olmaııın ezıklıgı ıle yakından ılgılıdır Depremzemin ilişkisi Dopıemlenn buyuk bolumu geıümış bu yayın bııden boşanmasınd benzetüebüu A lında yerkabuc^unun deprem uretebüen kpsımı sureklı gergın konumdadıı deprem sıra sındd bu geıgınlık ancak bır olçudp sprbestleyebümektedıı Yayın geı ümesı bıı gerümeye bağlı olarak gebşen elastık ya mulmaldi fay kuşaklaıı boyunra yavaş yavaş rrıtydana gol mekte yri7 yıllar kımı zaman da bın yülaı boyunra surmek tedıı Geıılmekteolankutlenın enınde sonunda bu noktasm dan kurtularak eskı hdlıne donmesı buyuk bır enprp boşdlımı ıle bıı kaç sınıyp ıçensınde oluı Oıtaya çıkan eneıjı dalga lar hdlırıde t>uya dtılan bu taşın oluşturdugu halkaldia benzet bır duzpnde çevreye yayüu Ancak doprem sırasındakı ddl ga haıcketleıı su oıtammdakı qıbı yalın bıı duzende olmaz Hareket ozellıkleıı ve hızlan bubumden farklı dalqa turleıı kaynaktan çevreye doğru kdrrridşık bu topluluk oluşturarak yayılıı laı Zaten ük oluşumu sırasında büe yeterınce kdimaşık olan bu dalga kumesı ıçerısınden gevtıgı oıtama ve katettı gı uzaklığd baglı olaıak da bıçım degıştırıı bazı ddlga tuıle n sonerken dığerlerı bubırlerıne eklenerek guçlenıp sıvn lebüu" Bınamızın altmdakı zemın ıse kendı ozellıklerıne bag h olarak ddlga kumcsuıe son şeklını verır ve bınamızı salla mak uzere yuzeye doğru ıletu Yapılaı çeşıtlı ozellıklerıne gore ve ozellıkle de yuk seklıklerıne baglı olaıak bu farklı bıçımlere donuşmuş yer haıeketleı ındon degışık olçulerde etkılenuler Bugun buım tıtız bır olçum ve arıalız sonunda zemın yapısının deprem ddlgasını nasıl ettaleyeceğını ayrıntüı bıçunde ortaya çıkara bılıyor Bu amaçla gelrştııüen yontemler gerek kuramsal ve gerek aletsel açıdan son on yılda başdrılı uygulama ornekle nyle buyuk bu gelışme gosterdı fayın Istdnbul un VLileşım alanhıın dan geçmedıgını kpsın olarak soyle yebılırız Ifatanbul Boğazmm dırı fay ldila meydana qeldıqını ytrkabugu nun genı^leyıp çokmesıyle Halıç ın oluştugunu ılerı suıen savlaıın bıreı fdiıtezı oldugunu soylemek dururnun dayız Sıvılaşma: Sıvüaşma zeınmm suya asjiıı doygun olması durumunda ııjıdlık ozellıgını kaybedeıtk plastık defoımdsyoıid ugıama'i şeklınde ta nımlanabılır Sıvüaşma olasılıgı taşıyan zemuıleı 1 ve deprem sırasında etkınlık kazdnabılecek eskı heyelan kutlelerını onceden tanınidk ge nclde oldukça kolaydır Ancak Istanbul baglamrnda onpm taşıydiı ozel bu sıvı laşma turu vardır ta dogurduğu 1 ıskın boyutu henuz yeterın ce beurlenemedı Istanbulun yerleşım aldnlaımm bır bolu mu kıyı duzlukleıı ue buyucek derelerın vadı tabanındd geçmışın esta koyları ve halıçlenmrı uzeıınde gelışmıştu" On bın yıl kadar once denız ıle kaplı olan bu gırıntıler gunumu ze kadar geçen sure ıçınde hızla gevşek gereç ıle dolmuş. tur Ekien kesımlcrınde yuz mptre dokyında bu kalınlığa eıışpn bu dolgular tabdn ve yuzeydekı dar bır kısım dısmdd genel olarak sıvılaşmaya çok yatkın ozeHıkltı taşıı Bu dolgu ların yuzey kehunınde bulunan yakJaşık on metre kaknlıgın data kabuk sıvılaşma ozellıgı tdijuııadıgı ıçın uzerındeta yapı ların buyuk bolumunun sıvılaşmadan etkılenmeleıı az bu olasılık gıbı gorunmektedıı Ancak uzeıı rıjıd bır kabukl 1 oıtulu de oLa sıvılaşma ya çok yatkın gevşek dolgulu deıın bu vadının buyuk bır depıem suasında nasıl davranacagı tam olardk yanıtlanmış degıldır Bu konuyu daha ozenle araştırmak gerekır Çunku bu ozellıkleıdokı bolgeler lstanbulda genış alanlar kaplıyor Sıhvrı ovası Buyukçekmece Kuçukçekmete Halıç Kıuba galı Dere îdva çayı boyunca ve gerılerındekı vadılerm taban larını oluştuıan duzlukleı Istanbul bogazımn kenaıuıda yeı alan Kuçuksu Goksu Çubuklu Beykoz Buyukdere duzlukle 11 bu rutelıkleıdekı alanlard burada sayümamış olan daha başkalarınm ydiu sua oınek olarak verılebüır Üçuncü tür zemin: Avcılar Yukdiıda degınılen ıkı ozel tuıun dışmda depıem kay nağma uzaklıgına gore beklenebılecegın çok uzerinde kuv vetlı yer hdieketleııne uğrayabılen zemın turlerı de Vdidu Is tanbul un bu turden kotu suıprızler yapmaya aday olup yo ğun yerleşıme sahıp genıs alan kaplayan bolgelerı vardır Bunldrın ıçınde Avcüaı bu ozellıgını 17 Agustos depremınde gostermış olan bır bolgedıı Avcüaı yoıesı 17 Agustos depremınden Istanbul un bu depremın kaynak bolgesıne daha yakın olan kesımlerıne goıe çok ddha fazla etkılendı Ayrıca bu olumsuz etküenme Avrüar genel alanı ıçuıde de bır bolgeden dıgenne farklüık lar gosterdı Avcılar ın bu ozellı<3ı Istanbullulaıın zemın dep rem üıştası konusunda büınçlenmp surecını tetıkledı Avcı larda zemın ıle ılgılı çdlışmalar depremden hemen sonra başladı zaman zaman yogunlaşarak araüklaıla gunumuze kadar surdu J Gunumuzde ulaşılmıs olan aşamada Avcüar ın soz ko nusu zayıf yanmın nedenı guvenılır olardk aydmlatüamadı Bu yonu üe Avcılar planldirıalaıa tcmcl olacak zemın verüe rının amaca uygun duzeyde elde pdılmtiuı ıçrn suadan 7e mın araştırmaldimın yetorlı olmadığına çarpıcı bır oınektu Soıunun gunumuzdekı durumu şoyle ozetlcnpbılır * Bu dLpıenun yapılarda hasara yol açdbüme duzeyı nın bır gostergesı olarak kabul cdüebüecek olan yer ıvmesı 17 A<!}Ubtos 1999 deptemı sırasında Istanbuldd dletler ÜP ol Iki zemin türu Kınk uzerinde yeralma: Genel olaidk depıem kiy nagım yakın yapıldi uzdktakıleıe oıanla çok daha buyuk bo yuttakı ycı hııeketlerının ettasmde kalular Hele mustakbpl bır lay kıııcjının tam uzeıınde ınşa edılmış olmak ıse bu yapı ıçm en buyuk talıhsızlrkleıden bu 1 ıdu Aııfıycdp deprem sı rasırıdd çoken otoyol ust geçıt kot 1 ıısu ve buyuk h ı^aı goıen Duzre otoyol vıyadugu burıa 01 ntKtu Ncybeta butuı bır yuzey kıuc}ımeyddnayeüıecekbır çulebümış olanlar arasında Avcılar da en yuksek değere ulaşmaktadır * Artçı depremler sırasında sısmık aletler ıle yapılrnış olan kayıtlar bolgenın çok katlı yapılaı ıçın tehlıkclı olan fre kanslaıdata deprem dalgalarını seçın olarak buyutmckte ol duğunu ortaya koyuyor * Avcüar data yuksek ıvmedegerleı mın buyoıenın 17 Agustos depıemının kırüma yonu uzerınde yeralmasma bdQ lı olabılecegı one suruldu Ancak daha once yapümış olan gozlemleı ve ampırık bagıntüar bu tur bır ettanuı Avcüaı ozelmde en fazla 10% mertebesıne ulaşabüecegını gosterı yoı Aynca bu tur bır ettanın sadec e Avcüaı la sınıılı kalma yıp hemen yanıbaşındakı Yeşılkoyde de benzer boyutldia ulaşması (~8 9%) beklenrrdı Nıtekım Avcüaı da daha son raları yapümış olan gozlemleıde bııyutme ettasmın degışık yoıeleıde meydana gelen depremleıde de geçerlı oldugu gozlemlendı dolayısıyla buyutmenın sadece kırüma yonelı mı üe açıklanamayacagmı anldşüdı * Buyutme etkısının Avcılar ın topogıafık ozellıkİLiın den kaynaklandbüeceÇfi üeıı suıuldu Ozellıkle Kalıfornıya depremlerınde şehır ıçensınde kuçuk tepeleıde yapüan gozlemlerde ıvme değerlerınm bazı sırtlann uzerinde çev ıeye oranla bır mıktar daha fazld oldugu saptandı Ancak goz lemler ve kuramsal çakşmalar bu tur bıı ettanın genelde 40' 0 un uzerinde bır buyutmeye yol açamayacagını gosterdı * Deprem dalgalannın 17 Agustob depıem kdynagın dan Avcüar a yaklaşuken ızlemış olduklan yerkabugunun u&t kesımlerınde ışık ışınırunkıne benzer bu şeküde taıüaıak ya tanfaddıklan enerjüerını Avcüar da odataamış oldbüeceklen yonunde goruşler beurtüdı Bu yaklaşım onemlı bazı aynntı ların yanı sıra temel olarak kaynak üe Avcüdr aıasında dep rem dalgalarını üetme hızlan bırbırınden onemlı olçude fark lı olan üa kaya toplulugunun Avcüar a dogıu ıçbukey bır ko numa sdhıp bu sınırla yanyana bulunmalarını bunlardan du şuk hızlı olanının Avcüar tdiafında yeı almasını geretaırmek tedu Eldeta verüer bu'olasüıgı guçlendıru yonde degüdıı ve bu konu daha fazla araştu mayı geıektırır * Bu: ara Avcüar ın bolgedeta bır duı faydan etküen mış oldugu ve buyutmenın bu faya baglı olarak gelıştıgı şek lınde bır goruş üerı surulmuş neyseta bu savın sahıbı daha sonra bu goruşu terketmıştır *Avcüardata hasann buyuklugunu 0 bolgedeta zemının esta buyuk bu heyelandan dogmuş zayıf ozeüıklerıne baglayan goruş daha ınatçı oldu bu goıuş çeşıtlı morfolojık veıüere ve çok sayıda sondaj sonucuna dayandurüarak guç lenduümeye çalısüdı Ancak bu goruşun geretaı büımsel ka nıtlara sahıp olmadıgı bolgenın jeolojık yapısının bu goruşu dogı ulamadıgı kesın olarak soylenebüu * Deprem sırasında yuzeye ıletüen genlıkler üe kt^me (veya makaslama veya kayma) dalgası olarak adlandırüan bır dalga turunun hızı arasında yatan bır üışta vardıı Kosme dalgasının hızının duşuk oldugu ortamlarda ıse bu ettaleme dahd guçlu olur Avcüarda bırkaç notadda olçulen kesmp Yazının devamı 15. iayfada 793/10