Katalog

ÖLDÜREN ÇARPIŞMAN Geniş çaplı bir kazı çalışması sayesinde, dinozorların neslini tükettiğine inanılan göktaşı kraterini yakmdan görme fırsatı bulacağız. jeologlar, çarpışmanm boyutlarını belirleyerek, yıllardır süren tartışmalara bir nokta koymayı umuyor. S an Fransısco buyukluğundekı bir goktd şı saruyede 20 kdometre hızla Dunya ya doğru harekete geçeı Meksıka Korfezı nın tıopık goüerınden bırıne duşer ve Buyuk Kan yoa uıı 20 kdü genışlığınde bir delık açar Hemen ardından çok buyuk bir volkanık patla ma gerçekleşır qelqıt dalgaları oluşur Ku^ey ve Guney Amerıka yı alevler kaplar tonlarca toz bulutu dlrnosfere karışır Guneş'ın ışıklan dunyaya ulaşmaz ve dunya aylar suren soğuk bu kaıanlığa gomuluı Dınozorlann 65 mılyon yıl once nasıl yok oldukldn ışte bu oykuyle anlatılır Pekı ya bu oyku ne kadar doğru 7 Dunyanın Kretas Çağı sorıldrındd doğru buyuk bir çarpışma yaşadığı herkes tarafından kabul edılıyor Kretas Donemı nın sonu ve Tersıyer Donemının başı olan ve K/T sırun olarak adlandınlan donemdekı toplu nesı tukenmeye bir goktaşının neden olduğu bundan 20 yıl once kabul edılse de buını adamlan dınozorlaıı geıçek te neyın oldurduğu uzerınde hâlâ tartışıyor Tarüşmaldrın bir tarafında çdrpışma nın bırkaç ay vpya yıl ıçınde dunyadakı yaşa mın buyuk bir kısmmı yok ettığını one suren ve yeryuzundekı değışıklıklprın şıddetlı bir olayla değışebüeceğıne ınanan "felaketçiler (catastrophısts) var Dığer taraftakı toplumsal degışıklıklerın dşamalı olarak gerçek leştıgını savunan "aşamacılar (gradualısts) 'sa fosıl kayıtlarma dayanarak turleı m çeşıthlığmın aşamalı olarak Kretas donemıran sonundan bınlerce yıl once dzdlrnayd başla dıgıru one buruyor Aşarndcüar goktdşının dunyaya çarptığını kabul edıyor ancak nesıl leı ın tukenmesme neden olmadığını savunu yor Surcgelen sert tdrtışmdldrda hıçbır ta raf nıhaı sonuç uretmpyı başarmadı Ancak bir muhendıslık başansıyla bırlıkte jeologlaı ılk kpz goktaşının duştuğu yprı ıncpleme fır satı bulduldi Bu sayede su aydınlanmış ola cak Çalışrnaya yoneten muhendısleı yerın 1 5 kılometre derınhğınden çarpışmaya ve çarpışma sonrasına ılışkın tum konulan ay dınlatacak bir kaya ozu çıkardı Ozu ıncele mok ıçın bekleyen jeologlar çarpışmdyla ıl qıh en onemlı soruyu yanıtlamak ıstıyor Çar ender rastlanan ırıdyum elementı tespıt ettı Ikılı bu ılgmç bulguyla ıddıalarını destekledı Yerkabugunda eser mıktarda bulunan ırıdyum demııle bırleşerek çekııdeğe doğru çoker Ote yandan goktaşlarında ve dunyanın derınlıklerınde bulunan volkanık madde lerın ıçınde bol mıktarda ırıdyum vardır Goktaşlan ve deım lavlat ıçınde farklı oran lardd platın palddyum radyum rutenyum vc osmıyum gıbı dıger az rastlanan element let de bulunurlar K/T smırındakı ırıdyum tabakası goktaşı tozunun kesm kanıtıydı K/T binııınd dit bir çok fdrklı bolgede yuksek sevıyede goktaşına aıt ırıdyum kaydedüdı Chicxulub krateri bulundu Bir onemlı soru daha vardı Goktaşı nereyeçarptı 9 1981de Pemex petrol şırketınde çalışan Glen Penfield ve Antonio Carmargo aldı üa jeofizıkçı Meksıka Korfe zı nden petrol ararken yanlışlıkla çok buyuk bir krdter keşfettıler Korfozın yaklaşık 200 kı lometre yakınında bulunmasma karşın krater lareçtaşımn 110 metre derınıne gomuldugu ıçın o gune kddar farkpdılpmpmıştı Penfıeld ve Carmaıgo Yukatan ın kuzey kıyısmda bir balıkçı kasabası olan Chıcxulub un altındakı kayaların normalde goktaşı nedenıyle olu şan kraterlerın kaydettıgı manyetık ve çekımsel olçumlerın aynısını verdıklerını behrledı Duşuk çıkan çekımsel olçumler, moloz yığını da olabüecek duşuk yoğunluklu kayalara ışaret edıyordu Manyetık olçumlerse bolgede ergımış kayanın gostergesı olan yuksek oranda demır oldugunu gosterıyordu pışma, dinozorlan yok edecek kadar güçlü müydıi? Dunyanın farklı yerlerınde bulunan fosıl kayıtlarma gore 65 mılyon yıl once dunyada anı bir değışıklık gercekleşü Bunlardan en buyugu dınozorların yok olrnasıydı Dınozorlardan başka pterozorlar pleızorlar mosa zorlar ammonıtler balık aüesmın bir kısmı planktonlar ve bıtkı turlerı de yok oldular Dunya uzerındekı canlüardan yuzde 7O'ı kur tulamadı Bu bıyoçeşıtlüık kaybına, toplu K/T yok olması denır 1980 de Kalıfomıya Unıversıtesı'nden Luis ve Walter Alvarez ddlı baba oğul araştırmacılar nesıl tukenmelerıne goktaşı çdrprnasımn neden oldugunu one surduler Araştırmacılar Italyada Gubbıo yakınlannda K/T sınırından kalma kıllerde yuksek oranda Doğru bölge 1991 yılına gelmeden bılım adamlan, K/T yp neden olan VP ararulan çarpışma alanının bu krateı olabıleceğını one surduler Arı zona Unıversıtesı'nden Alan Hildebrand ve çalışma drkadaşldrı, ıçınde deruze aıt dur gun tortu tabakaları arasmda aktıf bir kumta şı yatağı olduğu saptanan Teksas takı Brazos Irmağı ndakı 65 mılyon yıüık kayalarla çe kımsel ve mdnyetıksel olçumler CMcyutııb Hl ) arasmda bir bağ kurdular Bu bulgu jeolog lann zıhınlerını uzun yıllar meşgul ederken bazıları bunun ınanılmaz buyukluktp bir dal gayla oluşan bir "tsunami yatağı" olduğu nu ve yakınlarında da bir krater oluşturduğu nu savundu Noktaları bırleştıren Hildebrand 65 mılyon yıl once bir goktaşının Yucatan < çarptığuu ve bu çaıpma sonucu oluşan bı gelgıt dalgasının tum Orta Amerıka yı etkısı ne aldığını one surdu Bu onerının ardınddn bir çok bılım dda mı Chıcxulubdakıkratenn K/T yok olmasın. neden olabüecek buyuk bıı çarpışmamı gerçekleştığı yer olabüecpğını doğruladı Ya pılan sısmık drdştırmalar sonucunda kıaterıı kenarları olduğu duşunulen 170 küometrelıi daıreselbıı yapı tespıt edıldı Kenarlata yakıı bir yerde araştırma ıçın açılan kuyudan çı kartüan ergımış kayanm yaşını beluleme ıçm kullanılan radyometrık argona gore kra ter yaklaşık olaıak 65 mılyon yıl yaşmda v < K/T smınyla da aynı yaştaydı Meksıka Korfe zı nın etrafında Alabama'ddn Guetamdla y kadar uzun bir alandaysa 4 metre kalınlığın dakı tsunami bırıkmtılerı saptandı Tum bu bulgulardan daha ınandınc olan, krateı m ıçınden çıkaı tılan kaya oı nekle rı oldu Bu kayalar Pemex m Chıcxulub'tal ıkı noktada 1980 de yaptığı kazüarda çıkartı] mıştı Amacı krater bulmdk değıl petrol çıkaı mak olan Pemex ın elmde yalnızca kuçuk ks ya parçaları bulunuyordu Ancak bu kuçu parçalar Chıcxulub un bir çarpışma sonuc oluşmuş bir krater oldugunu ıspatlamdyd ye tıyordu Pemex kıreçtaşının altındd parçalar mış katı maddelerın gplışıguzel bir şekıld bırleşrnesıyle olu^rnuş breş (bırbırme yapı şık koşelı parçalardan oluşan kaya) kaya tes pıt ettı Bıeş çaıpışmalaı ve patlamalar sonu cu ortaya çıkarken katı maddeler de havay sdçılan parçalardı Ancak bolgede bir şe daha belırlendı Arızona Unıversıtesı nde je olog olan David Kring Breşırı uzermdı kuçuk çapraz çızıkler olan kuvars krıstalleı ıçerdığını saptadık Bunun tek bir nedenı var dır goktaşı çarpması' dedı Pemex daha d derınlerde ergımış kaya adı verüen donu bir madde buldu Bu madde sadece kayala nn, çarpışmayla gelen yuksek basmç ve sı caklık altında tuzyona ugraması sonucu olu şur Boylece 65 mılyon yıl once buyuk bı nesnenın dunyaya çarptığı kesınlık kazand Dınozorlarm neslının tukenmesırun tek nede nı bu çarpışma mıydı 9 Felaketçüer i buyul sorun oldugunu belırtıyor Bunlardan ılkı kendılerınm çarpışmanın etkılerının ne ka dar buyuk ve yaygın oldugunu bılmemelen Felaketçüer teorüerını desteklemek ıçın eı az bir yıl suren kuresel bir değışıkkk goster mek zorundalar Dığer sorunsa dunyanıı değışmesıne sadece goktaşlarının neden ol madığıdır Dekkan Volkanlarının şiddeti Hmdıstanın derınlıkleı mde dunya bu yuk bir hazımsızhk yaşıyor Işte aşamacılar 793/8