Katalog

Cönülden Bilime Ahmet tnam Bilgi sağlığı Ruh sağlığımızın bilgi sağlığına bağlı olduğunu, en azmdan ruh sağlığı yerinde olanlar bilmeli Sağlam kafa, sağlam bılgide bulunur. Oimaya devlet ahanda bır nefes "sıhhi ilim" gibi. Bilgi sağlığını inceleyen alana epistemiyatri dıyorum. Epistemiyatristler, bilgi hekimleridir. Dunyanın ilk epistemiyathstlerinden biri Herakleitos'tur. Büyuk bir bilgi hekımi olarak "kendimi araştırdım" demiştir. Galiba da araştırmıştır. Sokrates her ne kadar "Hipokrat yemini" edememiş, farkına yeterince varamamışsa da, bilgi hekimliğinin piridir. Bilgi doğurtmuş, hastalıklı bılgileri yok edip, bilgi hijyenini çevresindekilere Agora denılen bilgi hastanesinde ya da kent meydanında oğretmeye çalışmıstır. Patolojik bilgi, çoğu kez, fark ettirmeden kemirir insanı. Kafasını kanştırır, güçten duşurur. Stoaalar bir bilgi hastanesi kurmuşlar, adına da Stoa Okulu denmıştir. "Akademia" da bir bilgi hastanesiydi. (Yazık ki çağımızda, üniversitelerin çoğu hastane değil, mikrop yuvaları oldularl) Peki nasıl olur sağlıkh bilgi? Yaşamı, düşunmeyi, araştırmayı, soruşturmayı, elestiriyi, çözümlemeyı, anlaNdSII dİrSltmelİ rnayı, alternatif görüşler ge... . • .. . ... liştirmeyi canlandıran bilgi Çocuklara bilimi sevditmek Ülkemizde okul eğitimi hâlâ ezbercilikten kurtulamazken gelişmiş ülkelerde yepyeni yöntemler uygulanıyor. Örneğin Almanya'da şu sıralar b'ılim ve tekniğin ilköğretim öğrencileri ve öğretmenler için nasıl daha ilgi çekici hale getirilebileceği araştınlmak Y bılgı hıjyenmı? EpİStemİyatrİVİ , . harekete dir> sağm tan geçirmeli ki, bilgi > yoşamı daraltan, zamanı durduran bilgi değildir. sağlıkh bilgi, Nietzsche'nin deyimiyle, insan durtüsü (Trieb) olmuş, insanın sanki hücrelerine akmış, sinir siste bilgL insan , kuru . muş, ozumsenmış, yoğrulSUİtOSindOH muş, oğututmuş bilgidir. Psikiyatrik gözlukle bakıldıkurtulsun ğında, "paranoya" durumunagelmiş, insanın gerçeklikle karşılaşmasını engelleyen sanrı ve varsanılarla yuklü bilgi, bilgi pataloglarının araştırmalarına açıktır. Bizım kulturumuzde en büyük bilgi hekimlerınden bıri Yunus'tur. "İlim kendin bılımektır" buyurmuştur. Hekim Yunus, hakîm (bılge) Yunus'tur. Bilgıyi Noksa'dan (belalardan!) temizlemek için uğraşmıştır. Kendisiyle sevebildiğimiz, coşup evrenı tanıyabildiğimiz, kendımızdekı evreni keşfedebildiğimız bilgiyı araştırmış, bu bilgiye ulaşmak için omrunu vermiştir. Ezbere, kurnazlıklarla, çarpıtılarak, hileyle, öteki insanları somurmek, ezmek, yonetmek, onların ıstıklâlini, bağımsızlıklannı ellerinden almak ıçın geliştirilen malumat hurdalarıyla dolu çağa, bilgi çağı denmiştir de, kımse bu bılginın sağlığını sorgulamaya yanaşmamıştır. Sağlıksız bilgi, bilgi diktatorlerinin, bilgi tüccarlarının işine gelıyor. Bilgisayarlar internet, bestseller kitaplar, telebilgi (televole gibi!), dunyayı bilgi hastanesi, tımarhanesi haline getıriyor. Hekimlerin az sayıda, hastalann çok sayıda olduğu bır sayrılar evıne donüşuyor dünya. (Bilginin kendisinin değil de kullananının sağlıkh olması gerektığını soyleyebilirsiniz) Her turlu bilgi, yansız, masumdur. Bu savdaki bilginin sağlıklılığını duşünmek gerek!) Nasıl diriltmeli bilgi hijyenini? Epıstemiyatriyi nasıl harekete geçirmeli kı, şarlatan bilgi hekimlerınin sultasından kurtulsun dünya? Oncelıkle sağlıkh bir epistemiyatri teorisine ihtıyaç var. Teorilere. Uygalayıcı, bilge hekimlere. (Bilgi sağlığı, ayrı bir zorlamanın adı olmamalı: Sağlığa uymuyor dıye, bilgileri yasaklamak gibi!) En buyük korkum, epistemiyatrinin de hastalanmasıdır. Bu söylediğim şeyler, sakın ola ki, hastalıklı, bilgi özürlü bir adamın, hastalıklı bilgilerinden çıkıyor olmasın? 789/6 hekimlerinin mınin '.kaslannın ^nt,s,oi. asları dokuz da on bır aıasında degışen 30 ogrencı bır akvdi yumun etrafinda toplanmış Akvdiyumun ıçınde bır gemı yuzuyor Soru şu Nasıl oluyor da koskoca bır gemı batmadan suyun uzermde yuzebılıyor'' Bırbııınden ügınç yanıtlarla bırhkte basınç odası, dalgalar, demır, ahşap, yuzme ve bdtma gıbı konular uzeımde bır tartışrna başlıyor OgTencıler dogayı yenıden keşfetmeye çalışırlarken egıtım uznıanları tarafmdan ızlerayorlar Muns ter'dekı Peter Wust llkogretım Okulu, Alman Araştırtna Bırlıgı'ııın talınıatıyla ıncelenen okullardaıı bırı Matematık ve dogal bılırnlen gıbı dcrsler on planda çunku ulusldidrası kaışüaştırmalara gore Alrnan ogrencüer ozellıkle de bu derslerde daha başarısız Egıtım uzmanlan bu yuzden katı dısıplın kuralları yeıme, yeteneklerı on plarid çıkaran bır egıtım sısterm onerıyorlar Çalışma Bakanı Dieter Hundt'un ılkogre tımde el sanatları ve oyurıun yerı olmadıgını açıklamasrndan sorıra ocjretmen ve pedagoglar yenı egıtım re formlaııyla çocuklara merak ve duşunme olçrusunu aşılayacak egıtırn sıstemının de terk edılecegınden kaygı duymaya başladılar tşte soz konusu okulda her üa tarafa uygun bır sıstem aranmakta "Çocuk egıtımı ve büım sel yoneltımler zıt konular degüdır" dıyor Max Planck Egıtım Araştırmalaıı Enstıtusuyle bırlıkte projeyı yoneten Kornelıa Moller (Munster Urııveısıtesı) Jonen 4 evre teonsının artık geçerhlıgını yıtırdığını ve Pıagat'ın somut ıhşkılerın soyut duşuncelere yol açtıgma dayanan tezının de gerçeklerle bdgdaşmadıgını açıklı yor Mesela yenı drdstırrnalara gore çocuklarm ev hayvanlanyld bırlıkte yaşıyor olması onlann bıyolojık bılgı lerıru artırmamakta Oysd dıl vc lesımh açıklamalaıa dayandrı egıtım daha etkılı Mesela Elisabeth Stern Berlın Max Planck Enstıtusu laboıatuvannda ükogretım ogrencüennın "Hız=Yol/Zaman" gıbı soyut baglantüan resımlerle kavrayardk duı umda olduklannı kanıtlamış Dört düşünme evresi artık geçerli değil Akv a ı y um başındakı tartışmalardan sorıra yocuklar laboratu varda farklı malzemeleıle çalışıyor lar Hangı rnalzeme yuzuyor han gısı batıyor ve ne derP Yanı burada onemlı oları ogrencıleruı yaıatıcı lıklarını ortaya çıkaracak oıtamla ıınoluşturulması Aııcak yay gın bır teorıye gore bu çabalaı boşa gıdebüır de Isvıçrelı pgıtım psıkolo gu Jean Piagat sekız yaşındakı bıı çocuga ornegın basınç ve yogunluk hakkında bılgı vermenın rnumkun olmddıgını ıddıa ederek, çocuk beynının bu tur bügılerı kavrayacak kadar gelışmedıgını bır deneyle bulmuştu Deney sırasında bır baıdak suyu mce uzun bır baıdaga boşalünca çocuklar su sevıyesının daha yuksek olduguna bakaıak ıçınde daha fazla suyun bulundugunu sanmıslaıdı Piagat bu sonuca gore ükogretım çagındakı çocuklann dort dusunme evresının bır oncekı surecınde yer aldıklarını ve soyut duşunme yetısıne sahıp olrnadıklarma karar vermıştı Ancak okulda gorevlı ogretmenlerden Angela Ancak Pıagat'ın dıgeı bu gozlemı bugun de geçerlılıgmı korurnakta Buna gore egıtım sırasuıda ço cukların da aktıf olması gerekıyor Bazı okullarda basıt fızık kuralları yuzme havuzunda uygulamalı olarak gos terılmekte llkogretım kurumlanna yenıden saygınlık kazan dırmak ve dogal bılımlerı ve teknıgı daha fazla on pla na çıkarmak ısteyen eö^tımcüerın baskıları kultuı ba kanlıkları uzerınde etkısını gosterdı Kuzey Ren Vesfalyr egıtım bakdnı Gabriele Behler, bu yaz yenı egıtırr programlan onerecek Yetmışlı yıllarda uygulanan egı tım polıtıkası başarısız olmuştu O zamarüar dokuz ya şındakı çocuklardan suyun ne şekılde buharlastıgını yı da karbondıoksıtı açıklamaları ısteruyordu Çocukldru hıç dnldrnadıklan kavramlar ışlenıyordu dıyoı egıtımcı ler ve buradakı en ügınç nokta da bugunku okuüaıır doga büımlerı konusunda ddha geııde olmalan Aıaş tırmalara gort 7O'lı yülardakı ü kogretım kıtap ldiının %30'ı fızık kımya ve tekruk gıbı konu lara aynlırken bı oran buguı %7'yp duşmuş Ama aı tık eı azmdan ılkog ıptım okullarınd( doga büımlerınu ndsıl dahd ıyı og ıotüecegı büınıy or Çocukla d e n e y l e yaparak fıkıı le uretmelı ve bun ları kontrc ederek tekra tekrar îâygulamalüar Peter Wust okulundakı püot proje yülarca devar eden bır arastırrnaiıın urunu Mınık ogrenrüeı sekı saathk bır egıtımın ardından tuzlu sudakı taşıyıcı kuv vetın neden daha guçlu olduğunu bırçok yetışkınde daha ıyı açıklayabüıyorlar Proje aynca kız ogrencüerı daha az onbügıye sahıp olmalarına ragmen en az eı keklet kadar başarüı olduklarını da gostermış Deme kı kız ogrencüennın teknık ve doga büımlerıne olan ı gısızlıklerı ükogretımden ıtıbaren gıderüebılecel Bunun ıçın sadece uygun çalışma ortamlarının yaratı masıyeterlı Kaynak DıeZeıt 10/2002 Çocuklar eğitimde aktif rol almalı