Katalog

OYUN TEORISI: Elde edemeı Oyun teorisi, bireysel tercih ve seçimlerimiz sonucunda elde edeceğimiz sonuçlann başkalannın seçimlerine bağlı olduğu ve aynı zamanda onlann seçimlerini etkilediği durumlan modellemeyi amaçhyor. Oyun teorisi ekonomide, siyaset biliminde hukuk, antropoloji, işletmecilik ve biyolojide çoktan önemli bir teorik araç yerini aldı. EvliHk kararından ticari ortaklığa, şirket evliliklerinden yatınm kararlarına, rekabet stratejilerinden silahlanma yanşlanna, satıayla pazarlık etmekten ihalede fıyat kırmaya, üniversite tercihlerini doldurmaktan işgörüşmesi yapmaya... kadar hemen her şeyde, başka karar vericilerle kaçmılmaz stratejik ilişkiler içinde bulunuruz. Peki bu ilişkilerde en yararlı karar nedir? P uccını Tosca ısımlı operasıncia kahramanını korkunç bır açma? ıçınde bırakır Tos a rnn sevgüısı Cavaradossı polıs şefı Scarpıa taraundan olume rndhkum edümıştır Scarpıa Tosca ya bır tcklıf yapar Tosca orıun la sevışmeyı kabul ederse olum mangasma kurusıkı mermı kullanmaları talımatını verecek ve Cavaradossı nın hayatı kurtulacaktır Toscd teklıfı kabul etmış gıbı gorunur Asü amacı sevgılısının yaşamı kurtulur kurtulrnaz Scarpıa yı bıçaklayaıak oldurmektır Planladığı gıbı de yapar ne yazık kı ıs ışten geçtıkten sonra ogrenır kı Scarpıa da onu kandır mışlır Olum mangası kurusıkı değıl gerçek mermılerı kullanmış Cavaradossı olmustur uzuntuşunden Tosca da kendı ydsamına son verır Her uçu de olmustur keyıflı stratejık ılışküerı oyun oynarken yaşıyoruz (futbol satranç tavla poker brıç vb) Rakıbımızle rakıp takımın ve kendı takımımı zın oyunculdiıyla gırdığımız dışküerde Hatta bazen kendı kendımıze karşı oyunldr oyrıu yoruz bazen de zıhnımız bıze tuılu oyunlar oynayabılıyor Bazen bu oyunlar saplantı halıne gelıyor onune geçemıyor kendımızı ala mıyoruz Kumar ve şans oyunlan gıbı arabamızı bıraz daha hızlı surerken polıs radaıına ve kendı yaşamımıza karşı oynadığımız oyunlar gıbı sınavda kopya çekerken ogretmene ve dığer sınıf aıkadaşlanmıza vergı kaçırırken devlete ve vergısını odeyen dığer dunıst vatandaşlara karşı bdnka hortumlar ve batırırken merkez bankası malıye ve ote kı tasarruf sahıplerıne karşı oynadığımız oyunlar gıbı (1) Stratejik ilişkiler Yaşam her zaman bır Italyan operası gı bı trajık değıl belkı ama ınsajıların bırbırlerıyle üışkderınde her zaman stratejık bır yan var, öyle kı yanlış stratejder trajık sonuçiara yol açabıhyor Yalruz ınsanların değıl kururnlann bırbırlerıyle ınsanların kurumlarla hat ta devletlerın bırbırlerıyle ılısblerı hep stratejüc kaygüar ve kararlaı uzerıne kurulu Evlüıkkardiındantıcanortakhğa şirket evliliklerinden yatınm kararlarına rekabet stratejüerınden silahlanma yarıslanna satı cıyla pazarlık etmekten ihalede fıyat kırmaya uruversıte tercihlerini dolduımaktan ışgoruşmesı yapmaya patıonundan zam ıstemekten kum havuzunda bıraz daha oynayabılmek ıçın annemızden ızm ıstemeye hpmen her şey başka karar vencüerle kaçmılmaz strate jık üışkıler ıçınde olduğumuz anlamına gelıyor Oyle kı dldığımız kararların belkı de çok kuçuk bır bolumu kışısel duzeyde kalıp sadece ve sadece bızı etküıyor Bu stratejık ılışhlerın hepsı keyıflı değıl hepsı bızırn ıste dığımız bıçımde gelışmıyor hatta çoğu zam<ın o dunımları bız seçmıyoruz büe Gonullu olarak ıçınde yeı aldığımız en 791/8 Kazanan ve kaybeden Çoğu oyunun kazanan ve kaybeden ta rafları vardır bazen de beraberlığı Çoğu oyunun bılınen kurallan vardır kazanan ve kaybeden ve kuraUarı tanımayan tarafları ayırdedebüırsınız Çoğu stratejık üışkı ve kararlarımız ıçın de aynı şey geçerlı Bu ılışküerı de oyun kurallanna benzer kabul eddmış normlar top lumsal ahlâk ve hukuk kurallan ıçınde surdu ruyoruz Bazen kazanmak, one geçmek kendı durumumuzu ıyüeştırmek uğruna ve dığer oyuncularm zararına bu kurallaıı eğıp bukuyoruz Ozellıkle kuralları yasalan koymak değıştırmek ve uygulamak ve uygulatmak gucu bızını elımıze geçtığınde bunun keyfırıe dıyecek olmuyor Hele bu ıhlaller cezasız kalabüıyorsa Purcını nın operasındakı gıbı taraflann bırbırlerıne verdıkleı ı sozlen taahhutlerı uygu latacak mekdiuzma ve kurumlaı yoksa ve ka rarlaı bügüenme asırnetrısı altında ve şeffaf lıktan uzak bır oıtamdaverüıyorsa ınsanların dışardan bakan tarafsız bır gozlemcıye gore daydnışma uyum ve koordınasyon ıçınde el de etmelerı gereken herkes ıçın kolektıf ola rak en ıyı sonucu vererek kararlar bır turlu alınamıyorsa bu oyun benzen stratejık ılışkı ler kurnesı oldukça keyıfsız hale gelmış verımsız ve ısrafçı olmaya başlamıs de mektır Çunku çoğu oyunlann tersıne yaşamdakı stratejık ılışküerın bırçoğu taraflann bırlıkte kazandığı veya bırlıkte kaybettığı durumlan ıçerıyor Çoğu oyu nun tersıne gerçek yaşamdakı oyunculaı aralarmda koalısyonlar oluşturabılıyor karşı tarafa nışvet verebılıyor pazarlıledıyor bazen de oyunu belırsız sureleı de kesınüye uğratabüıyorlaı Bır oyunda ortada bır odul olmasa bıle kdzanmanın one geçmenın en azından altta kalmanın kendı başına bır heyecanı elbette vardır, sonuçta bıyolojıi bır evrım sonucu hayatta kalmanın strate jılenru en başanyla uygulamış genetıl bır kodlama sonucu bugune gelebıldık av değıl avcı olarak Ama modern yaşamın çoğu strate ]ik karşüaşmasında ortada uretılıp buyu tulecek paylaşüacak yağma veya çarçur edüecek bır kayrıak mutlaka bulunuyor Bu kaynak • parasal bır kaynak da olabüır • doğal ve beşen bır kaynak da • Polıtık guç aşk, aıle veya arkadaşlık üışküerınde olduğu gıbı tamamen duygusal bır kaynak ve odulu olması da pekâlâ olası Aynı stratejık ılışkıde yer alan taraflar bu kaynağa tamamen farklı bır gozle bakıyor da olabılırleı Buraya kadar yazdıklarımla hemen hemen guneşın altındakı her şeyı kaydetmıs gorunuyorum Bu kadar genış bır çerçeve çızıp edıtor ve okuyucularımla gırdığım stratepk ılışkımı yeterınce daraltamazsam bu ya?ı da yukarda verdıgım bazı ornekler gıbı kaotık kuralsız verımsız ve keyıfsız bır oyun halıne gelecek kı bundan uyumlu ve aktıf bır oyuncu olarak nasıl bu yarar ve kaynak ortaya çı karabılırım henuz net bır fıkrım yok Nash'den önce Neumann Ama bu konularda kafa yormaya başla dığı ?arnan daha 21 yaşında Prınceton'da oğ renn olduğu yıllarda John Nash ın old belırgın fıkırlerı vardı Oyun teorısme ka1 nndan dolayı 1994 yüı Ekonomı Nobel ( lu'nu Harsanyı ve Selten de paylaştı Nasl Çoğu okuyucu matematıkte bır kabul edılen Nash ı kışısel dramını konu ve geçen gunlerde Oscar alan onun ^ moykusu uzerme kuı ulu' Akıl Oyunlaz mı nedenıyle tanıyacaktır En onerrdı ka rıru 2O'lı yaşlarında yapan Nash 30 yıl bc ca paranoıd şızofıenıyle boğuştuktan s bıraz da ıradesının gucuyle rıoımal yaşa ve entelekruel etkınhklerıne gen donebı tır Stıatejık duşuncenm bır teorı ol Oyunlar Teorisi olarak modellen