Katalog

Gama ışınım patlamalan ilk" kez Türitiye'den gözlendi 2OO2'de Türkiye'den onemli bilim olayı: Ortadoğu Teknik Üniversitesi Fizik Böliımü öğretim üyelerinden Prof. Dr. Umit Kızıloğlu vearkadaşları bu yıl içerisinde, evrenin yaşıyla kıyaslanabU'ır bir zaman öncesine a'ıt iki Cama Işınım Patlaması'nı, Tübitak Cözlemevi'ndeki teleskoplarla izledi. G ama Işınım Patlamalan (Gamma Ray Bursts GRB) elekt romanyetık spektrumun en yuksek enerjüı bandında kaydedılen nedenı hala anlaşılamamış pdrlamalardır Gama ışınları atmosferı geçemodıklermden GRB ler ancak uy dulaıla tespıt edılmektedır 1991 2000 arasmda NASAnın GRO uydusundakı BATSE deneyıyle yılda ortalama 1000 tane patla ma kaydodıldı GRB lerm kımısı sanıyerun bınde bırı kadar su rerken kımısı 10 sanıyp boyunca parlak kalabılır GRB ler 30 yıl dır astrofızığm en çetrefıl çozulmemış pıoblemlermden bırıdır ve bucrun de ternel sonılar revapsız kalmdktddır Çeyrek yuryıl boyunca GRB kayndkldrının galaksımızm ıçınde mı yoksa koz molojık U7aklıklarda nu oldugu sorusu çok sıcak tartışmalara yol açtıktan sonra nıhayet 199/ yüında patlamalardan bıımın çok uzdktakı bır galaksı ıle ılışküendııılebılmesıyle astrofizıkçıler GRB lerm kozmolojık kokenlı oldugunu kabullendı nu tarama yetenegıne sahıp gama ışını uydulanndan ge lıyor Ancak X ışını uydulan ve optık teleskoplar da par lamayı tespıt ederlerse kay nagın yonu çok daha hassas şekılde belırlenebılıyoı Bu nun ıçm de parlama sonme den optık teleskoplann ga nıa parlamasınm bulundugu büınen genışçe bolgeye yo nelıp parldmayı yakalamala n gereklı En şiddetli olaylar Eö;er GRBleı geıçekten kozmolojık luaklıklardan gelıyorsa ışımalarının bıze kadar ulaşabüıyor oknası CRB lerm Bu yuk Patlamadan sonrakı en şiddetli (yeğm) olaylar oldukları an lamına gelır En parlak oldugu anda bır GRB rum bır galaksının 100 000 katı kadar enerjı yayabılır Bu GRB evrenin uzak koşe lerınde degü de bıze en yakın yıldızın bulundugu uzaklıkta ol saydı bırkaç sanıye ıçın Guneşten mılyon defa daha parlak olurdu1 GRB lerın ne Zdman nerede olacagını onceden kestıre medıgımızden ük verıler duşuk çozunurluklu ama rum gokyuzu Türkiye'den gözlemler Umıt Kızıloğlu ve ar kadaşlan Gama Işını patlamdları oldugunda hemen ızlenmesı ıçın TUG a bır ursat gozlemı projesı vermışlprdı TUG muduru Prof Dr Zeki Aslan da buftrsatgozlemı projesmı bu yükı goz lem programırid almıştı Tesadufen 13 Agustos 2002 de rum dun yaya Internet agı aracılıgıyla yayılan Gama Işınım Patlaması GRB020813'un haberını aldıklannda o sırada TUGda ekıbın genç araştırmacılan Dr Sinan Kaan Yerli (ODTU) ve Dr Aşkın Ankay (ODTU şımdı Feza Gursey Enstıtusu) TUG gece asıstanı Dı Irek Khamitov un yardırruyla OB yıldızları gozle mekteydıler Yapmakta olduklan gozlemı kesıp teleskoplanru acıl olarak Gama Işırum Patlaması nın oldugu yone çevırdıler ve hızla sonmekte olan ışınımını yakalamayı başardılar 4 Ekım 2002 de talıh fırsat gozlemı projesıne bır daha gul du Bu sefer de TUGda ODTU den Doç Dr Şölen Balman ve Istanbul Unıversıtesı nden Dr Hasan Esenoglu yıne farklı bır proje ıçın novaları gozlemekteydıleı Gece asıstanı Mnrat Paımaksızoğln nun yardırruyla teleskobu çevınp gama ışını patla masını (GRB021004) ızledıler Bu fırsatların degerlendırılmesıne TUG un 1 5 m lık teleskobunun CCD denen modern gozlem ay gıtlan olanak sağladı Boylece Ümlt Kuıloğlu ve çahşma arka daşlan Turkıyede ılk kez bu yıl ıkı defa Gama Işınım Patlaması gozlemleyerek çok onemli bır ış başarmış oldular Gozlenen kaynaklaım müyonlarca ışık yılı uzaklıkta oldugu duşunulurse patlamalann evrenin yaşıyla kı yaslanabüır bır zaman once ol dugu anlaşılabılır Turkıye yenı dahıl oldugu ulus laraıası bır projp olan ROTSE ıle ılerıkı yülarda Gama Işınım Pat lamaları nın anlaşümasına daha da fazla katkıda bulunabılpcek ROTSE projesı çok hızlı ve oto matık olarak patlamanın oldugu yone donebılen optık teleskop lardan oluşuyor Dunyanın dort ayrı noktasına yerleştınlen optık teleskoplardan bırı de Turkı ye de Tubıtak Gozlemevı nın (TUG) bulunduQu Bakıı lıtepe de dır Turk astronomları ROTSE nın ılk anda otomatık okıak ızledı gı patlamalan da bu yıl gozlenen ıkı patlamada oldugu gıbı TUG'un 1 5 m'lık teleskobuyla ızleyebılecekler Her bır patlama nın hangı uzak galaksıden kaynaklandıgını ve ozellıklp tayf gozlemlerı ıle patlamanın geldıgı galaksının hangı kozmolojık mesafelerde oldugunu Turkıye den olçebılecegız Bılgı ıçın http //www tug tubıtak gov tr/ http //astroa physıcs meru edu tr/GRB/ Edebiyat hayata dair pek çok soru sormayacak ve durmadan yanıt aramayacaksa hiçbir şey değildir. YAPI KREDİ YAYINLARI'IIIII ıo yıldan bu yana yayımladığı en ustasmdan en gencine edebiyat dergisi KİTAPLIK^ Türk edebiyatıııdan yeni ürünlerle^ "Çin'den Peru'ya" dünya edebiyatından ilk kez Türkçeye aktarılan Dosya Edebıyat ve Otomobıl Saıt Faık ın hıç gorulmernış fotoğraflan, yayırnlanrndrnış şıırlerı ve hayatı hakkmdakı tanıklıklar ılk kez Gun Işığı na çıkıyor Profil Rus sımgecılerclen şaır, romancı, gezgırı Andre Belıy lurkçede ılk kez Yahya Kemal'ın ılk kez yayımlanan şıır ve çevın ternrınlerı Furuzan ın ycnı oykusu Ibrahım Yıldırım'la soyleşı Selçuk Altun'dan ?002'nın en lyı kıiapları Manganellı nın 100 Temel Eser" lıstesı 64 sayfalık ek A'dan Z'ye Cemal Sureya örneklerle; ünlü yazarlanmızdan gütı ışığına çıkmamış metinlerle^ yazının renkli dünyasını açığa çıkaran dosyalarla Edebiyatla Hayat arasındaki bağlantılan; üstelik Artık Her Ay^ kuruyor Her sayısında özel bir ek ya da küçük bir ansiklopedi ile., Y K Y 2 . 5 0 0 . 0 0 0 TL 823/16