Katalog

ı kimim? bir yamlsama olduğunu ortaya koyarken Hume'un çok daha ozenli ıçsel gozleminı doğrularnaktadn. Bilişsel yaklaşım haklı ıse, düşün adamlannın kışısel ozerkliği savunurlarken uslarında yarattıklan insan betimlemesinin de, en azmdan kısmen, düşsel bir şey olması gerekiyor. Başka araştırmalar da bunu destekliyor Kalifornıya Unıversıtesı uzmanlanndan Benjamin Libet'ııı araşürrnası, beyirıde eylemi başlatan elektrıksel durtünün eyleme geçme karannın alınmasından yaklaşık yarrrn saniye once meydana gcldiğini, edimlerımızın bilincinde olmadan gerçekleştığını ortaya koyuyordu. Libet, bıreym beyrun başlattığı eylemi geri çevırebileceğinı kabul etmekle birlikte, böylesi bır yeüyı uzerinde duşünerek nasıl uygulamaya geçirdiğimiz büinmiyor. Kişilik duygusunun kultürel bir yapı oldugu görüşu son derece caziptır, çünkü yalnızca kultürel değerlerı degıştırmek suretiyle kendimizi yarııl samadan kurtarabileceğımizi öne sürer. Bilişsel ıncelemeler sonucunda elde edilen bulgular bu goruşün de başlı başına bır yamlsama olduğunu ortaya koyuyor, Iç dunyamıza indigimiz derm duşunce anlannda gerçekte ne donli güçsüz ve uçuşkan ol duğumuzun azıcık ayırdına varabiliriz. Ama gunluk yaşamırmzda kendimizi ayakları yere basan, güçlü bıreyler olarak gormekten kendimizi alamayız. Darvvinci yaklaşım Insan zihnınin yanılsamalar üretmeye programlanmış oldugu goruşu, duşun insanlarının inancına ters düşmesıne karşın, insan denen hayvanla ılgılı evrımsel gorüşle aym çizgidedır, Darvvinci yaklaşım zıhnin gerçeği yansıtmaktan çok, evrımsel bir uygunluk sagladığını savunur Insan zıhnı bedene gelışıgüzel oturtulmuş katıksız ve soruşturan bir varlık değüdjı. Biz ınsanlar da hayvanız ve zıhnimi?;, tıpkı sindırım sistemı gıbı, dogal ayıklamanm bir ürunudur, Şeylere bakış açımız, yiyecek ve eş bulma. araç gereçler oluşturup bunlardan yararlanma, başkalanyla ^^^^^^BB yarışma ya da işbirliği içine gir me gıbı, gundelık eylemlerımizin bir ürünüdür Bunun tüm gerçek leri oldugu gibi yansıttığını duşünmemizi gerektirecek hiçbir neden yoktur. Bölünmüş beyinlerde durum Dartmouth Universitesi'nden Michael Gazzaniga ve arkadaşlan tarafından beyinlerinde bölünme olan kışiler uzerinde yapılan araştırma, bireym bellı bır tıedenle duş kurma yetısme sahıp olduğunu, bey nin bir yanının dünya ve bu gezegen üzenndeki edımlerımızle ılgili oykuler yaratmak uzeıe evrildıgini ortaya koyuyor. Beynin sağ yarıkuresının du^^^^mmmlm yusal gırdılerı temel yollarla ele ahr ken, sol yarıküresının bıreyın kendi duşunce. duygu ve davranışlarını yorumlama yetisine sahip olduğunu gozler onune seren Gazzaniga üremedekn başarının guçlendirilmesi amacıyla beynin boylesi bir evrimden geçtıgı sonucuna varıyor. Felsefenin en iyisi bilimin en iyisi gi bidir. Dünyaya ve mızı değiştirir. Bilimin gün yüzüne çıkarttığı dünya, Ba t. felsefesinin Kendimize köktenci yaklaşım kendimize bakışı Batı p sık dokuyabıldiğııldığımız doğru. Eyyeteneklerımizı go j edebilirız. Yaşamıbilinçli bir biçimde îireyın daha bilinçli olumlu ahşkanlıklar ırmek, olsa olsa, daıığlar. büıncın, bır başka henuz açıklamadan yonundeki duşunsel ıüerinin de öne sürjılmak yanlış olabüır. Bilinci abartmayanlar Varela ve benzeri bilişsel yaklaşım uzmanları da buna koşut bır goruş one surerck, bilinciıı yaşamımızdaki rolünü abarttığımızı belirtıyorlar. Freud. zihinsel yaşamımızın buyuk bir bolumunun bilincimizin dışında geliştiğini ileri sürüyordu Varela daha da koklu bir açıklamayla, bireyin zihinsel süreç ve etkinliklerinin büyük bir bölümünun asla bilinçli olamayacağını dile getiı iyordu. Oyle ki, terüs oyuncusu bilinçli olmak zorunda olmadığı gibi, bilinçli olması durumunda servise karşılık veremezdi. Olanlan algüayacak zamana sahıp olacak olsa, eyleme geçme anı yitirilirdi Egitimle bu kişinın servise karşüık verme konusundaki becerılerı gelişlııılebilir ve bu eğitimin bir bölumu bilinçli oğ renmeyi gerektirir. Ne var Id sonuçta edinilen beccri, bilinçli bır düşünce ya da karann ünınü olamayacak denlı hızlı bir eylemle gözler onune serılır. Son bilimsel araştırmalar uiSdnoglunun kcndisiylc ilgili sağduyulu anlayışını yenıden ve koklu bır biçimde gozden geçirmesı gerektiğini gösteriyor, Yine de, kimi ayrıksı durum lar dışında, felsefe hıç bir şey olmamış gibi yolunu suıduruyor Bunun nedenı insan anlağının kavranmasında bilimsel verilerin bizinr için taşıdıgı anlamda yatıyor olsa qerek Eflatun 1 ı.'i D e s c a r t e s ve John Stuart Mill'e, duşun adamları insarı zekâsını gerçeğe ulaşmarun bir aracı olarak gördüler Ne var kı, ^•••••M bu geleneğe gore insan zekâsımn işleyiş biçiminde şeylerm gerçek bir görünrusünu elde ermemizi engelleyen herhangi bir şey yoktur Yine de, eğer Varela, Libet, Gazzaniga ve diğerleri haklı ıseler bile bu geleneksel görüşün uzerinde yeniden durulması gerekır. Bilim bizlere insamn hiç de sanüdığı gıbı bölünmez ve bilinçli bir varlık olmadığım, tam tersme büıncin kesintili olarak belirdiği bir algı ve davranışlar topluluğu olduğunu gösteriyor. Zihinsel açıdan bunun bizlerle ilgili bır gerçek olduğunu bilebiliyoruz. Gelgelelim, günlük yaşamımızda kişılık duygusuna kapılmamız kaçınıimaz oluyoı, deneyimlerimizin yansıttığı dünyafarklıdır. dan birçok açıdan ısın? jturmez biı parçası r yamlsama da olabilen, nesnelerm belli giden bir nesnel far! herhangı bir akışın ;ıe algılarrmızın dunden ortaya çıkan anına gore, tenıs oyun örerek servis atışına î atışa karşılık verır. k, geleneksel olarak jelirlememıze gerek Sürekli akış içinde Varela'ya göre bu dururn çok daha kapsamlı bır gerçeği ortaya koymaktadn. Zihnimiz süreklilık gösteren bırleştirilmış bır varlık olmaktan çok, Hume'un da one sürduğu gibi, surekli bir akış içinde olup devinen bır etkinlik ve algılar topluluğudur. Bu etkinlik ve algılann birçoğu bilinçten yoksundur, bırçoğu da asla bilinçli olamaz, Yaşamdakı nesnel deneyimlerimız söz konusu olduğunda, kişılık duygusu son derece guçlüdur. Ne var ki, bilimsel araştırmalar bu duygunun Kişilik duygusu konusu Genellıkle kişılık duygusunun kultürel bir koşullandırmanın urunu oldugu one sürülse de, kanımca bu, konuyıı saptırmaktan başka bır şey degü. Bildiğimiz kadarıyla, ınsanlar oldum olası aym eğürmı göstermışlerdır, Ilyada ile Bhagavadgita'nın kahramanları yasamlarma yön verme ve ne yapmalan gerektığı konusunda karar alma açısmdan bizlerden hiç de farklı değüdiler. felsefesı ınsan aklının oteki hayvanlarınkinden farklı olduğunda diretmektedır Ikısı arasında kimi farklılıklar oldugu gcrçckten de yadsınamaz. Ancak bilimsel araştırmalar insan aklıyla öteki hayvanların aklı arasındaki farklılıklarm hiç de Batılı duşun insanla rının abarttıkları denlı buyuk olmadığını ortaya koyuyor. Bilimsel araştırmalar sonucunda ortaya çıkan insan portresi bilinç, kışısel ozerklik ve benzeri geleneksel görüşlere sıkı sıkıya bağlı kalanları hıç kuşkusuz tedırgin edecektır. Sıradan bir kişilik duygusu^•••^^•Hi nun bir türlü üstümuzden atamadığımız bir yanılgı oldugu goruşü yasamımızda kendimize mal ettığımiz ve son derece önemsediğimiz kimi özellıklerin bırer yamlsama olduğunu ortaya koyuyor. Garip ama, bilimsel araştırmalar bu yanılsamaların yaşamsal işlevlerin normal bir biçimde yerine getirilmesi açısından can alıcı bır rol oynadığını gozler onune seriyor. Felsefenin en iyisi bilimin en iyisi gibidir. Dunyaya ve kendimize bakışımızı değiştirir. Bilimin gün yüzüne çıkarttığı dünya, deneyimlerimizin yansıttığı dünyadan birçok açıdan farklıdır. Bilim bu ikisi arasındaki üıntıye bir açıklama getirmeye çalışırken, felsefenin gorevı insan denen hayvanla ilgili bu yeni ve kimi zaman son kerte çelişkıli görüşler ışığında bizlere daha ıyi yaşamamn yollarım öğretmeye çalışmaktır New Scientist, 14 Eylül Türkçesi Rita Urgan (*) Aynca, "Stravv Dogs: Thoughts on humans and other animals Saman Köpekler: Insanlar ve öteki hayvanlar üzenne Düşünceler" adh ttabm yazan.. 818/9