Katalog

dörtköşe Seçim araştırmalarında hata payı Tıp alanmdan, pazarlama araştırmalanna, kadar yapılan tüm toplumsal araştırmalarda hata payı hesap edilmelidir. uyunlerdo degişik yerlerde araşiırmanın hata payını da gosteren, seçim sonuçlaıuıı tahmıne yonelik kamuoyu araştırmaları yayımlanıyor. Bu diaşürmalarda Hata Payı hesaplanabilır mi? Hesaplanabüirse, Hata payı kaçtır9 Aslında bu sorular tıp alamndakılerden pa zarlama araştırmalanna, toplumsal araşhrmalara kadar tum araştırmalar için gcçerlidir Pirel. H. Okkeş Balıkçı Emin Emmi Mektubu: Kıskançlık "Saym Hocam Ökkeş, Şu iasaak yanmyamalak bılimsel gozlem ve araşhrma omıvmde gözlemledım kı sayüaıa vuıulamayan hıçbırşey kalmamış. Sayılann gızemh bir gucü var kı basıt bu oykııyıı, gozleını veya olguyu bılimsel hale getiriveriyoı, vc kimi za man sayılann ve bılımın arkasına saklanmak mumkun olabıhyoı. Bu ıyı mı, kotu mu şu anda karar verebılecek durumda değılim Boylv bir karan versem bıle bu bıhmsel olıır mu onu da bılmıyuıum. Lah gevelemeden yaşadığım duyguları aşagıda bılimsel ha le getirme çabası ıçme gıreceğım. Bu çaba takdır edersmız b bana aıt degıl sağdan soldan, sıyası degü bıhmsel sağdan ve bılimsel soldan okvduklanma, yani başkalarmm çabalarına dayanıyor Şoyle bir durum düşünün: Hıkaye bu ya, Balıkçı Emin ve Balıkçı Şerel akşam balıktan donuyor olsunlar. Teknelennın lıvannda o günkü nasiplerıne göre tabloda görülen sayuarda balık olsun. Bahkçılık, malum. bıraz hüner daha çok da nasıp ışidır. Nasıp Durumlan (Yakalanan Balık Sayısı) 1 11 111 N V Balıkçı Emm 5 3 4 4 4 BahkçıŞeref S 3 5 4 3 Toplam Balık Sayısı 10 6 9 8 7 Yme hikaye bu ya, her ınsanın şu ya da bu ölçüde taşıdığı kıskançlık haset, çekememezhk gıbı kaynağı belli olmayan, insa nın bazen kendıne bıle ıhral ederksn utanıp suçluluk duyduğu. ganp, olumsuz duyguları biz de taşıyor olahm. Yanhş anlamayın, Balıkçı Şeref'le benim aramda su sızmaz, üç beş bahğm lafı mı ohır? Yazdıklarım sozun gehşi elbet Duyguları bılimsel hale gcti rıp oradan birsonuca gıtmek ısüyorum kı çıkanmlan ıtıbarıyle msanoğlunun en azından bazılannm ne kadar yıhcı, talırip edıcı, kdynak ısraf edıcı ve servet dusmaııı olabileceğmı görebılehm Zaten her lukayvden boyle birsonuca gıdeıruyoısam son zaman lardah ekonomı tahsıhm de bu o kadar yıkıcı, tahnp edıcı ve kaynak ısrai edıcı olmuş demekür Hocam. Ekonomı zevk için öğrenılecek bir ilim değıldu yani. Yoksa tutaısız ve çehşhlı bir hayat sunıyorsunuz demekür. KullanmayacaÇjmız kaynaklan ne dıye isral ediyorsunuz, o kaynaklar kımin olursa olsun yazık değıl mı? Hay Allah, asıl hikâyemden yme saptım. Bendeki gerı donüşu olmayan tahnbatm boyutlannı gorebılıyor musunuz? Ben arük okonomık bu insan olmuşum. Kurt adam olmak qıbı bırşey hu Dıyelim kı yukarda bahsettığım olumsuz duygulan tasıyan Emin Emmi olsun (Balıkçı ŞereCe boyle bwşeyı yakışüramam) Şımdı, soyle birsmıflama mumkun olabılıyormuş. Çekomumezlik duyguları taşıyan Emm Emmi, lV'uncu nosip durumunu lll'e terrih edebüırmis (Onunki benden nıye daha fazla duygusu). Bu ço kememezlik çok giiçlu olursa Emin Emmi. Il'yi lll'e tercıh edebılıyormuş (Eşit olahm da önemli değil, varsm benımkı de az olsun) Çekememezlikten farklı ve belkı de daha negatif bir duygııyla yüklü, hskançhk duyan bir Emm Emmi, Balıkçı Şeref'm her zaman kcndısinden daha az balıkla donmesini istermiş. V'ı IV'e (esıl olmayalun, onunki benden daha az olsun) ve hatta şiddetli bir kıs kançlık duygusu taşıyan Emin Emmi, V'i l'e tercıh edebihrmış (Benımia ondan daha çok olsun da, oııeınh değil, vaısııı benımkı de az olsun) Şımdı bu duyguları taşıyan uısanlarm ıstedikleri nasıp durumlannı gerçekleştirmek üzere harekete geçuklerıni ve bu güçleri oldugu dıwumlan hir düşunun h yurdum insanı bu duyguları yogun olarak yaşayabıldiğınden, bunu tasavvur etmek pek zor değıldu: Yakalan toplam balık sayılanna bir göz atmanız bu duygular sonucu olusabüecek israfi gözler önüne serecektır. Lakin bu duygular olmadan uısan olmak da mumkun değıl Eşıthkçı olmak ve 1. Nasıp durumunu hepsine tercıh etmek en akla yakın olanı ama bu da her zaman mumkun değıl. Doğuştan gelen tırsat eşılsızhklen var ki o konuda çok az şey yapüabıhyor. Örneğin, benim Balıkçı Şeret'ten daha yahşıklı olmam gıbı Ben bu durumu Şeref'e anlatanuyorum. Kaynaklaruu benim kadar yahşıklı olabilmek uğruna çarçur edıyor. Duydum kı ehhdeh uçbeş kuruşla saç ekürecekmiş. Hocam, sız ona bıhmsel bu nasihat etsenız, ne de olsa kıskanılan ve çekılemeyen bırı olarak benim ona soz geçırmem ımkansız; benı hep yanhş anlayacaküı. Çekilır bu durum değıl yani, aramızda şıddeth bir geçımsızhk, pardon, çekeme mezlik durumu oluşmak uzere. Ellerınızden operim Saym Hocam, hskanılmadan ama gıpta cdılerek kahn sağhcakla." lmza Balıkçı Emm 815/13 B Hata Payının Hesaplanabilirliği ya da Hesaplanamazlığı liger bir araştırma tek aşamah örnekleme ıle yapılıyoısa ve söz konusu Omekleme, Olasılık Ornek lemesı ise Hata Payı hesaplanabilır. Çok aşamalı orneklume ıle yapılan bir araştırmanın tüm aşamaları Ola sılık oıneklemuyi ile gerçekleştınlıyor ise yıne Hata Payı hesaplanabilir Al'jji takdirdo Hata Payı hesaplanamaz, Bir ornek olarak bakılacak olursa, bir araştırmanın beşinci aşa masındd Kotalama yapılıyorsa, Hata Payı hesaplanamaz, Çıuıku Kotala nici, Olasılık Dışı Orneklemedu. Hata Payı için geçerli olan bu durıım Gııven Duzeyi için de geçor lidir. Oımrnuzdeki seçim oncesinde yapılan araştumalarda, Hata Payı hesaplanabilecek Orneklenıe Tasanmı var ise, onun Hata Payı kaç olurv Guven Duzeyınırı" u 95 olması ongö rülürse, bunun Standart Normal Değişken Degeri (z Değeri) 1 96 olur, Yapüacak tahmının Standart I latasının, yani Hata Payınm artı / eksi yüzde bir olmasına karar vermek yerinde olur, Bu kabul, % 10 oranı olan bir partinin orarunın % 9 da olabilecegi, "n 11 da olabüecegı anlamına gelir. Yani barajı geçebüir de, geçemeyebilır de. Paıtilerin seçimlerde aldıkları oy oranlarının bubir lerine çok yakın oldugu durumlar gorüldüğu, yeni partı yapılanmaları oldugu ve barajı geçip geçememe sorunu yaşayan paıtiler oldugu göz onune ahnırsa, daha yuksek hata payı kabul edüemez 1995 Seçiminde ikinci ıle üçüncu paı li aı asındaki fark bınde dort idi 1999 Seçımınde biı partı 1.3 daha fazla alamadıgı için barajın altmda, dolayıaıyla da Mocli sin dışmda kalmıştı esas almak gerekır Çunku TBMM'de Seçim Kararı oncesinde altı parti vardı DSR MHR ANAP; DYP, AK ve SR Şımdıkı sayı daha yüksek. Meclıs dışındakı üç partinin kuçumsenmeyecek oy oraırı tutturma olasılıgından söz edilmektedir: CHP Genç ve DEHAP Bu ortamda, 10 partinin ele almmaaında yarar vardır. Bilindigi gıbı, seçime katılan partı sayısı daha fazladır Ama bu hesaplamada gerısını goz onune almayalım. Onlu dağılım için, 9 604 sayısını 2.05 katsayısıyla çarpmak gerekir. Bu işlemle, Ornek Kitle Buyuk lugu 19 688'e çıkar Bazı hata payları Hata Payı Bir an için seçime iki partinin gireceği varsayılsa; geçeılı oyların bir fasmını partilerden biri, geriye kalanını da diğeri alacaktır. Bu durumda ikılı dağılım söz korıusudur Toplam geçerli oylar 1.00, A Partisınin oy oranı p kabul ediliıse; B Partisinin oy oranı (1 00 p) oluı. Buna q da denebiliı. Olabilecck en yüksek değişke (varyans), partıluım ikisinin de % 50'şer oy alması ıle gerçekleşir. Ynpılacak tahmıne duyulacak Bazı yerleıdo, 2 401 anket yapılıp, Hata Payı "artı / eksi iki"dir de niyoı. Burada iki noktaya decjinmek gorekıyoı. Biıincısi Ömekleme, Olasılık orneklemesı mıdn 9 Oyle ise na sıl gerçekleştirilmiştir9 İkinci nokta Yukarıda karaılaştınlanlar. Orise, bırıncı nokta bir an için bir kenanek Kitle Büyüklıi(*îunu veıen formu la bırakılsa. dagılımla ügilıdıı Boyle le yerluştirildigindc Ornek Kıtle Budiyenler, hesap yaparken ikili dagılımı 1.96 göz önüne almıştır. n Oysa Turkıye'de se H .01 çıme katılan partı sayısı iki degıldiı. Ornek Kitle Büyüklüğü Onlu dagüımda, Ud Cüven Dü/eyine tekabül eden Standart Normal artı / eksi Hata Payı Değişken Değeri için, Olasılık OrnekHata Payının yarısı (örneğin, artı yönü) H lemesı yapılabildigı İkılı dağılımdaki ilk dağıhmın oranı P varsayımıyla gereİkılı dağıltmdaki ikinci dağılımın oranı kon, Ornek Kitle Buyuklugu 4 9?,2'dır. yuklugu, 9 601 olarak çıkar. •^W^(50X50)9604 On parti: İstatistiksel olarak onlu dağılım Buraya kadaı, ikılı dağılım varsayümıştı Yani, verılen oyların iki partı arasında dağılacagı kabul edılmişti Bu, başlangıç için yapılan bir vaısayımdı. Aslında onlu dagüımı Sonuç Hatasız Hata payı hesaplamaları yapılmalıdıı Dı. Ali Eşref Turan Yönelım Aıaatınna e posta yonelim(q)attqlobal.net Evrensel insan Bilim Toknik dergısmde yeralan bu yazı nodeniyle sıze yazıyorum. Bebek Beyni başlıklı yazıda (Sayı 812) Kaliforniya Unıversıtesi'nden Donald Brovvn'un EVRENSEL INSAN kavramını buldugu belirtiliyor. Bu kavramı ilk kez dunya literatürüne sokan Abdülkenrn EL CEYRl'dir Daha sorıra 20. yuzyılda kavramı Batı Felsele ve Bilimme sokan da ünlıı TITUS BURCKHARD oldu (1920'h yıllaıda) 19G0'lı yıllarda ozellıkle genç bilim adamları bu kavramı Buıkhard'ın çevirisi olan UNIVpRSAL MAN olarak binlerce makalede kullandılar El Oeynnın İNSAM1 KAMİL'İ böylece BURCKHARD'IN yaptıgı Insanı Kâmil (Unıversal Man) cevirisiyle dünyada tanındı. Bu KAVRAM dünyada Ilahıyat ve Felsefede yogun olarak kııllanılırken Kaliformyalı Mr. Brovvn'un kendisi degil beybabası bile dogmamıştı Aytunç Altındal aytuncaltindal@superonline.com