Katalog

Göktaşı yağmurunu kaçırmayırî! Hasan H. Esenoğlu(*) Bu ay, 1421 Kasım tarihleri arasında göktaşı fırtınası var ve 20 Kasım'da Ay tutulması izlenecek uneş gokyuzunde gunluk yaklaşık 1 derecelık bılı nen hareketıyle ılerleyerek 123 Kasım 2002 tarıhle rınde 24 gun boyunca Terazı (Lıbra) ve 2429 Kasım tarihleri arasında 6 gun boyunca da ^Akrep (Scorpıus) takım yıldızında kaüyor Denız sevıyesındeb sahıl bolgelerınde veya yuksek yerlerdekı zırvelerde olanlar ıçm 1 15 ve 30 Ka sım tarıhlerınde Guneş ın doguşbatış saatlerı sırasıyla yaklaşık şoyle 06 3517 00 06 5116 46 ve 07 0816 37 G Guneş ı yaklaşık 2500 metre kadar daha da yuksekte zırveden seyredenler aynı zamanda atmosferın çevırıcı ta bakası gıbı oldukça ılgınç bır manzarayı da belkı ılk kez gorebılecekler 150 mılyon km kadar en yakın mesafede bulu nan Guneş ın gunluk yuzey gorunumune ılgınç yapılardakı leke gruplarma leke sayılarına ve Yer ı dogrudan etkıleyebı lecek dı^er Guneş olaylaruid ılışkın aynntılı bılgılere koe n b o u n edu tr/astronomy/solaractıvıtyhtml ve scıen ce msfc nasa gov/ssl/pad/solar/default htm adreslerınden ulaşüabılır Guneş dışında ıkıncı en yakın yıldız ıse Gu neş ten yaklaşık 270 bın kez daha uzakta yer alır Ikıncı yakın yıldız dahıl dığer mılyar sayıda yıldızların gorunumleı ı nok ta kaynak pınltüarı bıçımındedır Ve astronomlann tek ser mayesı de yüdızlardan gelen onların bu parıldayan ışıkldiı dır onunla bu çok uzaklardakı gok cısımlerının doğasını oö; renebılıyoruz onların tamlarını bıze olan uzaklıklarmı kutle lerını buyukluklerını donme veya dolanma olçutlennı ıç ve kımyasal yapılarını ışınım sureçlerını evrımlennı yaşlaıını geçerlı astrofızık yasalan ve dığerlerını sureklı doğrulanarak bılebüıyoruz guıulemeyecek 11 Kasım da ılk doıdun e v r e s ı n d e (13 15 de doğar ve 23 01de batar gece yarısı oncesıne kadar gorulur) 16 Kasım saat 13 de Ay Yere 405 790 km ıle en uzak rıoktasında bulunacak 20 Kasım da dolunay evresınde (17 00da doguyor veO8 lOdabatıyoı tum gece gorulur) ve 27 Kasım da son dordun evresınde (22 29 da doğar ve 13 00 da batar yak laşık gece yarısı oncesınden ıtıbaren sabah saatlerı ne kadar gorulur) 20 Kasım 0132 00 te Ay yarı golge konısıne gırecek ayının gitk atla nnı Içeren ve 15 Kasım akşamı saat 21:00 Itlbanyla gö rülebllecek gezegenler (reslmde sürekll yanm dalre çlıgl Ile gösterilmlf olan Cünes hattının uzerine veya yakınına bakınız) ve takım yıldızlar şekllde verilmlstlr. Bu savfadakl Cök atlası yardımıyla CükyUzU seyredlllrken atlas gökyUzüne bakar fekllde doğnı yönlerde yukanya kaldmlarak bakıldığında gece gökyUzündekl görünüm Ile tamamen örtUsür. Ayrıca, lleri gökblllm uğrasılan Içln http://skyanatelescope.com ve uzay hava dunımuna lllskin aynntılı güncel baberier lcln de http://www.spaceweather.com Intemet adreslerlne bakıiablllr. yunca Guneş ten gıttıkçe uzaklaşacagından hem yukseklıgı hem gorulme suresı artacak Satürn, Kasım ayında Guneş ten uzaklaşmaya devam edecegınden akşam saatlerınden ıtıbaren gece ve sabah Guneş doguncaya kadar uzunca bır sure (yaklaşık on saat kadar) kuzeydoğudan guneybatıya dogru yaklaşık 200 dere ce gıbı genış bır aralıkta sırasıyla Avcı ve Boğa (Taurus) ta kım yıldızlarında ufuktan en fazla 71 derece yukseklıkte 0 3 kadır parlaklıgı ıle gorulecek 03 46 30 tutulmd ortası 06 01 06da ıse Ay yarıgolge konısm den ayıüıyor 4 saat 29 dakıka surecek olan Ay tutulması Tur kıyeden ızlenebılecek Ay ve tutulma olayı Kasım ayı boyunca Ay ın evrelerı resımde goruluyor Ayrıca Ay ın yenıay ve dolunay evrelerıne tam ulaşma sddt lerı de belırtüıyoı Ay yaklaşık 18 22 Kasım tarihleri arasında 5 gun sureyle dolunay ve dolunaya yakın evrelerde kalıyoı Dolunay bu tarıhlerde yaklaşık 12 7 kadır paılaklıgı ıle tum gece boyunca Ay ışıgı ıle Yer ı aydınlatır Takıplı teleskop veya durbunu olan okuyuculann ade ta dokunurcasına 5usu7 Ay denızlennı ve Ay kraterlerıın sı radagian deıuı deıe ydtakldnnı duzluklerı ve yuksek bol gelerı gozu kamaştırmadan rahat gorebıleceğı muhteşem Ay gozlemlen ıçm yaklaşık tarıh aıalıkları ıse şoyle 812 ve 2630 Kasım Ayrıca Ay atmosferı olmayan korumasız bır gok cısmımn goktaşları bombdrdımanına açık yuzeyının ne hale donuştugunun dp çarpıcı bır kanıtıdır Ay m bu olaga nustu guzellıktekı gozlemlermı onun hemen yakınımızda yer almasına ve ozellıkle de atmosferının olmayışına botçluyuz Ay ın bellı başlı evreleıe ulaşma tarihleri doguş batış saatlen ve gorulme surelen ıle Ayın Yere olan uzaklıkldiı şoyle 4 Kasım saat 02 de Ay Yer e 358 170 km ıle en yakın mesafede bulunacak 4 Kasım da yenıay evresınde olacak vt Gezegenler nerede? Durbun veya teleskopu olan okuyucular Uranus'u (parlaklıgı +5 8 kadır) dkşaııı erken saatlerden ıtıbaren gece ydnsına kadar yaklaşık altı saat surehğıne guney tarafta Og lak (Capncornus) tı*kını yıldızında gorebılecek Yukseklıgı ufuktan en fazla 35 derece olacak Neptun un de (paılaklıgı +7 9 kadır) Uranus e yakın goıunumunden dolayı ay boyunca Guneş battıktan hemen sonra akşamlan geç saatlere ka dar yaklaşık beş saat buıelıgıne guney tarafta Oglak takım yıldızında (yıl boyunca da bu takım yüdızda kalacak) gorule büır Uranus ufuktan en fazla 31 derece yukseklıkte gorulecek Heı ıkı gezegen ay boyunca Guneş e yaklaşacağından gorulme surelen de azalacak Venüs Kasım ayı boyunca Guneş ten gıttıkçe uzakla şacagından ıkıncı haftadan ıtıbaren ay sonuna kadar Guneş doğmddan hemen once sabah erken saatte ama kısa surelı ğıne Başak (Vırgo) takım yıldızında guneydogu tarafta ufuk tan en fazla 25 derece yukseklıkte gıderek yukselecek şekıl de gorulecek Venus yaklaşık 1 kadu paılaklıgında olacak Durbun veya teleskopu olan okuyurular gezegenı sırasıyld yaklaşık yenıaya yakın ve hılal evıeleımde ızleyebılecekler Venus 30 Kasım da sabah saatlerınde Mars ıle bırlıkte yanya na gorulecek Mars, ay boyunca Guneş dogmadan once sabahları yaklaşık ıkı saat surelıgıne guneydogu taıafta Başak tdkım yıl dızındd ufuktan en fazla 26 derece yukseklıkte gorulecek Dolunaya yakın evrede bulunacak oldn Mars ın parlaklıgı +1 8 kadıı olacak ve ay sonuna doğru gezegen Guneş ten uzaklaşacagından yukseklıgı ıle bırlıkte gorulme suıesı de artacak Jüpiter, ay boyunca aksarn gece ve sabdh Guneş do guncaya kadar yaklaşık altı saat surelıgıne sırasıyla Yengeç ve Aslan (Leo) takım yıldızında Venus ten daha paılak 2 2 kadır parlaklıgı ıle kuzeydoğudan ıtıbaren guneybatıya doğru yaklaşık 140 derece kadar geruş bır dralıkta gorulecek Gezegen ufuktan en fazla 65 derece yuksekte olup ay bo Leonid göktaşı yağmuru Aslan takım yıldızı cıvarından yagan Leonıdleı ısımlı göktaşı yagmuru 1421 Kasım tarihleri arasında gorulebılır Fırtınaya donuştugu tarıh ıse 17 Kdsırndu baatte ne kadaı göktaşı yagacagı belırsızdıı Normal gecelerde gorulebüe cek göktaşı sayısı ancak 6 veya 7 kadaı olabılmektedır Lo onıdlenn hızlaıı sanıyede 71 kılometreye kadaı ulaşır Gok taşların atmosfenk hızları 11 km/s (ydvaş) 40km/s(orta) 72 km/s (hızlı) olardk tanımlanıı Buna goıe Leonıdler göktaşı fırtınası hızlı sınıfrnda yer alıyor Goktaşı ydğmuıunu ızlemek ısteyen okuyucular ozel lıkle 17 Kasım da gece yansından sonra dogu yonunde ve ufuktan yaklaşık 15 derece yukseklıktekı Aslan takım yıldızı bolgesıne bakabılırler Aslan takım yıldızı sabah saatlerınde guney taıafta ve ufuktdn yaklaşık 60 deıece yukseklıkte bu lunacaktır Meteor yağmurldrı ve gozlemleıı hakkında ayımtüı bılgı ıçın Uluslararası Goktaşı Kuruluşu nun http //www ımo net adresıne baküdbüınıı Ayııca bıı saatte sayılabüen gok taşı gozlem sonuçlan da vısualCcgımo net dd resme rapor edüebılır Bu goktaşı fıı tınası ıçın daha aynntılı bılgı ıçın http //wwwtugtubıtak govtr/leonıd2002 html adıe sıne bakılabılıı Bu sıte (http //wwwtug tubıtak govtr) aynı za manda Ter çevresınde dolanan Apollo artıgı bılınmeyen u s mın IUBİTAK Ulusdl Gozlemevınde yapılan gozlemı ve 2002 NY40 Kuçuk Gezegen ın gozlemlerı gıbı guncel dun ya gok olayldrının ulkemızm en buyuk teleskobu ıle yapılan gozlem sonuçlannı ıçermektedır * Astronom Dr Istanbul Unıversıtesı Gozletnevı Aıaş tırma ve Uygulamd Merke^ı (esenoglu@ıstanbul edu tr) 815/10