Katalog

AYIŞIGININ KÜRESEL ISINMADA ROLÜ MÜ VAR? Zümrütten akisler A. M. C. Şengör Y erkureye en yakın onemlı goksel cısım Aydır Insanlar, yuzyıllardır Ay'ın, Dunya'nın ıklunını etküedıgını duşunduler Bu ılgı son yülarda yerını ınsanın hava ve ıklım koşullannı nasıl etküedıgıne bıraktı Jeofızık Araşürma Dergısı'nm Hazıran sayısında yayınlanan bır makalede Arızona State Unıversıtesınden Randall S. Cerveny ve Robert C. Balllng Jr., şımdı, Ay'ın fazla n ıle 24 saat boyunca ızlenen sıcaklık degı şımlerı (Dıurnal Temparature RangeDTR, Gunluk Sıcakhk AralıgıGSA) arasında sıkı bır bağlantı oldugunu gostererek dıkkatı yenıden Ay uzenne çekıyorlar Geçen ellı yıl boyunca, GSA yaklaşık yanm derece azaldı Bu duşuş gunumuzde kabul gordugu şeklıyle sera etkısı ıle açıklanıyor Oysa, bunun, yalnızca kısa bır zaman aralıgı boyunca verüerde gozlenen bır azalma egüımı oldugu duşunulebılır Cerveny ve Ballmg'e gore, 1950 ıle 1995 arasında yapılan gozlemlerde, GSA Ay'ın fazlarına gore dalgalanmalar gosterıyor Dolunaya dogru artarken yenıay da en duşuk degerını alıyor Do bıraz daha yakın En yuksek sıcaklıgı ve dolayısıyla butun sıcaklıgı arttıracak şeküde bıraz daha Guneş radyasyonu alıyor Aynı dergıde yayınlanan dığer bır araş tırmada da Arızona Unıversıtesı, Tucson'dan Charles P. Sonett ve Oxford Unıversıtesı, Ingütere'den Leonard L. Smith, Ay'ın ıklım uzerındekı etkılennın sanılandan daha kan şık olabılecegını soyluyorlar Sonett ve Smıth'ın oykulen Ay'a çok daha farklı bır açıdan bakarak, arkeologlann problemlerıne çozum ararken başhyor Arkeologlar, tahta ve kemık gıbı organık kalıntüann yaşlannı Karbon14 kullanımını ıçeren bır teknık ıle belırlıyorlar Karbon14, Karbon'un radyoaktıf ızotopu Uzaydan gelen kozrruk ışınlann atmosfenn ust kısımlanndakı atomlarla etküeşımınden ortaya çıkıyor Atmosferdekı Karbon14, yeryuzunde yaşayan organızmalar tarafindan ozumsenı yor ve organızma oldugunde vucudundakı Karbon14 yenüenmesı duruyor Dolayısıyla organızmanın son olarak canlı oldugu tarıhı, Karbon14'un degışmez bozulma oranını kullanarak keshrmek mumkun Karbon 14 tarıhlemesı normal takvım ıle bırebır bır üışkı gostermıyor Arkeologlar temebnde Karbon14 degışımını etküeyen fızıksel ve tarıhı fak torlen anlamaya dayanan ozel kalıbrasyon tablolan kullanırlar Dogal olarak, yeryuzune duzenlı Karbon14 yagışını degışürebüecek faktörler, dogru yaş tahmınlen yapmak açısındandan buyuk onem taşryor Bu faktorlerden bırısı, Guneş ruzgârlan Kozmık ısınlann sap masına yol açan bu parçacıklar selının prensıpte Karbon 14 akışını azaltması beklenır Sonett ve Smıth'e gore, guneş ruzgârlarının Ay tarafindan bloke edıldıgı durumda bu akış dıger yonde degışebüır Bu degışım buyuk olmamakla bırlıkte, jeofizıkçılerın standart Karbon 14 kayıtların da her 17 5 yüda bır gorulen tepeyı açıklayabılır Bu perıyoda uygun duşen tek model "Saros ' adı verılen, Dunya'nın guneş etrafindakı yorungesıne gore Ay ın Dunya etrafindakı yorungesının egıklıgının penyodık degışımıdır Perıyot boyunca kutup adı verılen ıkı noktada bu duzlemler kesışır ve guneş tutul ması olur Ancak Sonett ve Smıth'e gore, Ay aynı zamanda Guneş ruzgârlarının dunyaya ulaşmasını engelleyecek ve Karbon14 akışını etkıleyecek şekılde bır tutulmaya da sebep olabılır EhlTepeh KAYNAK NNSERVICE Bilim adamı sorumluluğu ve demokrasi Cumhunyet Gazetesı'nın 6 Ekım 1999 Çarşamba tarıh ve 27027 sayüı nushasının 2 sahıfesınde Sayın Prof. Dr. Mine Enğ Kttçüker, bız yerbüımcüereve bu arada ısım vermeden bühassa banaçatıyor Bızlerı eleşurdıgı konu Istanbul'u etkıleyecek bır depremı "tarüşmayı, toplumun dogal olmayan ruh halını goz onune almadan tedırgınhk, kuşku, korku ve guvensızlık yaşayan ve büıme denk duşmemekle bırlıkte ılle de kendı gelecegı adına 'kesın bır bılgı' bekleyen halkın onunde gerçekleştırme"mızı sorumsuzluk addetmesı Sayın Kuçuker, "Hele hele 'deprem' gıbı dogal afetlere ılışkın olan ve toplum psıkolojısını kolayca yonlendırebüecek açıklamalarda, topluma karşı sorumlu bıhm adamlannın sadece 'dogru' olanı degü, oncelıklı olarak 'gerekh' olan bılgıyı aktarmak, ınsanlan kuşkuya duşurecek, gergırüıgı artüracak, 'gereksız' bügı aktanmlanndan kaçmak gıbı bır sorumluluklan vardır" dıyor Medyanın reyung ugruna soylenenlen abartacağını hesaba katmamızı ıstıyor Ozetle, her dogru büdıgınızı dıle geürmeyın halkm onunde dıyor Sayın Kuçuker, her dogru büdıgımızı dıle geürdıgımızı, sorumsuz bır ozgurlukle tarüşügımızı nereden bılıyor' Sanıyor mu kı her şey soylenmışür' Ama bu konuyu burada daha fazla deşmek ıstemıyorum Yalnızca Sayın Kuçuker'ın bılgı eksüdıgı ıle ulaştıgı yargının yersız oldugunu soylemek ıstryorum Esas degınmek ıstedıgım konu ıse topluma hangı bılgmın 'gereklı' olduguna kımın karar verecegı Daha geçenlerde bır dostum, bır akrabasına yapılan tıbbî mudahalenın hastanm kalan az omrunu de zehır etugını, etküen büınen mudahale hakkmda hastaya ve yakınlanna tam bılgı venlmış olToplUtTIO hCMCJİ saydı, mudahaleye ızın vermenın bllOİnİn Q£r€Kİİ yaşamı uzatmak amaayla yaptüdaV€r€C6K. n mudahalenın uzayan yaşamın kahtesını nasıl etküeyecegınıbelkı de ehk duşuncelerlesoylememışlerdı Sonuç hem hastanın hem aüenın penşanhgı oldu Hıçbır kesınlık ıçermeden yapmak zorunda oldugu bır deprem ondeyısı karşısında yerbılımcının sorumluluğu dogal olarak tek bır hastayla ugraşan bır hekımınkının mılyonlarca katıdır Yerbıhmcı, hele Istanbul gıbı bır şehır karşısında, müyonlarca ınsanın, bır ulkenın mal varlıgının neredeyse yansının ve yerıne konulamaz bır tarıhî mıras malzemesının sorumlulugunu taşır Bu durumda yapüacak her planlama en kotu ıhtımalı hesaba katmak zorundadır Zaten Istanbul ıçın hem bılımsel, hem de populer ortamda yayunlanmış deprem senaryoları (or Mustafa Erdık'ınkı) bu dusunceye dayanır Ancak bu senaryolann gerektırdıgı onlemlerın alınabılmesı akıllı ve bügüı ıdarecüerı gerekünr^hem ulusal, hem yerel, hem de ornegın apartman ıdaresı gıbı çok daha ufak olçeklerde Bu kışıler demokrasılerde ve ulkemızdehalk oyuyla seçılır Halkın seçımını dogru yapabılmesı ıçın tum bılgüerle donanmış olması şartür Halkın onunde tarnsmak, bızım yalnızca tercıhımız degü, gorevımızdır debu en çok, halka en kotu ıhtımalı açmak demekur Tkrtışan büım dddrnlarının kabbresını olçmekse bu bılışım çagında halk ıçın bıle kolaydır Bunun en sağhklı yontemını ben bu sutunda daha once yayımladım Başka yollan da vardır Sayın Kuçuker'ın oldugu gıbı benım de maaşımı ve araştırma paramı, halkm vergılen saglamaktadır Halktan bazı şeylerı saklamaya kalkmak, saklayanın halktan daha akıllı oldugunu ıddıa etmek, halh çocuk yenne koymak demektır Çocuk yerıne konulan bır topluluktan sorumlu davranış beklenemez Bu da Platon'un 2450 yü once Devlet'ınde tavsıye ettıgı totalıter toplum şemasının temelıdır demokrasının sonu anlamını taşır Buna ragmen soylemedıklenmız ıse, halkın oyuyla seçtıgı otorıtenın bızlerden dıle getırmememızı rıca etuklerıdır Bu tur rıcalar, mâkul oldukları surece, tabıî kı yenne getınlecekur Sayın Kuçuker yazısını Sokratçı bır edâ ıle ınsanı en onemlı deger bflen "gerçek" büım adamlanna ıthaf etmış Insana deger vermek her şeyden once onu dıger tum carüüardan ayıran aklına saygı duymakla başlar Akü da yalnız ve yalnız "gerçek'le yucelır T^m, kauksız gerçege saygı duymakla yola çıkarsak, bu yolun bızı ınsan aklına ve ınsana saygıya gorurdugunu gorecegız Bu nedenle her şeyden once gerçege kayıtsız şartsız saygıSayın Kuçuker'ı şaşırtmış olsa daust duzey büımsel kuruluşlara seçümedekı tek faktordur Kafamızda yarattıgımız oznel bır "ınsan" aşkma gerçegı gızleme veya çarpıtma bır kez başladı mı sonu nereye gıder, bümek ıstersenız, uzaga gıtmeye gerek yok bakın Türkıye'nın Atatürk sonrası polınk manzarasına 6S6/5 Güneş rüzgârları olduğuna ki k kim karar lunay ıle yenıay arasında GSA'de gozlenen degışımler 0 309 °C'ye yanı ellı ydlık artışın %60'ına kadar çıkabüıyor Buradan çıkarüa cak sonuç açık, ıklımde gorulen degışımler ıçın salt ınsan etkısını suçlamak yerıne olası dıger kaynaklan da ıncelemek gerekıyor Araştırmacılar dolunayda GSAde gorulen artma ıçın ıkı olası neden uzerınde duruyor Bunlardan bırıncısı ayışıgı Yanı Guneş'ten gelen radyasyonun ay tarafindan yeryuzune yansıtümdsı Bu etkı çok buyuk olma makla bırlıkte dolunayda ve butun bır ay su resınce hıssedılır derecede olabılır Ancak bu etkının yalnızca gece sıcaklıgını arttıracağı goz onune alınmalıdır Ikıncı ve daha onernlı bır etkı, Ay'ın fazı ıle DunyaAy Sıstemırun Guneşe gore pozıs yonu arasındakı üışkı Gorunuşe gore dolu nayda Dunya Guneşe yeraayda oldugundan