Katalog

Ani yok oluşun nedeni volkanlar mıydı? lınde çıkan gazlar yaptı. sulfur, metan ve karbondıoksıt Berkeley Geochronology Merkezı'nın yonetıcısı, Sibirya TVap'len konusunda en uzman kışı olan Paul Renne, volkanlann bu kadar genış çaplı bır yok oluşa yol açabümesının ıkı yontemı oldugunu soyluyor Işın komik yanı, ıkısının de bırbınnın tam tersı sonuçlar dogurması. Renne'ın ük senaryosunda, sulfur oksıtlenıyor ve atmosferde dolanabüecek aerosoller yaratıyor Bu aerosoller guneş ışıgını Yer'den uzağa yansıtıyor, boylece kuresel sıcaklık hızla dusuyor On bınlerce yü sonra kutuplarda buzlar oluşuyor Deruz sevıyesı duşuyor ve okyanus akıntılan degışıyor Bu ıse en azından okyanuslardakı yaşam ıçm yüacı sonuçlar doguruyor Karada yaşayanlar ıse, atmosferdekı devasa mıktardakı sulfu ıno zorlan bır keriura bırakın Gerçek bir yok oluş gormek ıstıyorsaraz ıkı yuz ellı mılyon yü oncesıne donmelısınız Permıyen penyodunu sona erdıren bır oldy, o donemde yaşayan canlı turlerınm yuzde doksan beşını yeryuzunden sıldı Ama bunun nasıl oldugunu kesm olarak kımse bılmıyor Chıcago Unıversıtesı'nden paleontolog ve yok oluş uzmanı Davıd Jablonskı "Bır ormanda bulundugunuzu, kırda yurudugunuzu ya da bır mercan resıfmde şnorkelle daldıgınızı hayal edın Şımdı ıse aynı ortamda canlı turlerının buyuk çogunlugunun yok oldugunu hayal edın" dıyor Permıyen donemındeki toplu yok oluş, o donemde okyanus (dbdnında yaşayan trüobıtlerın hayatmı sondurdu Ikı denız kestanesırun soy çızgısını yok ettı Daha buyuk olçekte ıse dıslerı olan, ıkı buçuk metrelık gorgonopsıd adlı surungenlerı yeryuzunden sıldı Bu, ayrıca boceklerın zafer marşlannı az daha susturacak olan tek yok oluş olayıydı Kıyamet Makınesı her nasıl bır şeyse, hem karadab hem de okydnuslardakı çok sayıda turu oldurdu Olay çok hızlı gerçekleştı Jeolojık anlamda neredeyse goz açıp kapatma suresı kadar kısa, sadece bır mılyon yü surdu Gerıye yalrıızca, karadah ve deruzdekı karbon 12'm karbon13'e oranındakı açıklanamayan, anı artış kaldı Gerıye kalan bu ız araştırmacıları Sıbırya Trap'lerıne goturdu Burası geç Permıyen donemındeki volkanlardan üşkırmış olan, sertleşmış lavlarla kaplı genış bır alan Bugun Isveç dılmde, erozyona ugramış bazal tın basamaklı gorunuşu nedenıyle "merdıven" anlamına gelen Trdp'ler Sıbırya'nm uzermde A B D kadar bır dları kdplıyoı Kalırüıgı ıse yaklaşık doıt kılometre Yer büımcıler volkanların bır mılyon yü boyunca lav akıttığı donemın, Permıyen yok oluşuyla hemen, hemen aynı zamana denk geldıgıru keşfettıler Asü ışı, lavlaı değıl, aksıne neredeyse kesın olarak ıçınden kabarcıklar ha656/2 D 250 milyon yıl önce henüz nedeni tam olarak bilinmeyen bir feiaketle, canlılarm yüzde doksan beşi yeryuzunden silindi. Birinci derecede şüpheli: Volkanlar. run asıt yagmuru olardk yagmasıyla zaraı gorüyor Dıger senaryo ıse sıcaklık uzerıne odaklanıyor Karbondıoksıt, metan üe su sera gazlarıdır Volkarüardan çıkan bu gazlar, guneş ışınımını Yer'ın yuzeyıne yakın bır yerde hapseder Bu kuresel ısınma ıse bıyosfen(canlıkureyı) pışırmeye başlaı Seattle'dah VVashıngton Unıversıtesı'nden yerbüımcı Peteı Waıd, "Benım favorı kuramım sıcaklıkla ılgılı olanı" dıyor Cape Tovm'dakı Guney Afrıka Muzesı'nden yerbürmcı Roger Smıth'le Guney Afrıka'dd çalışan Ward, yuksek enlemlerde kara hayvanlarının çok yavaş bıçımde nesülerrnın tukendıgıyle ügüı kanıtlar buldu Belkı de tropık sıcaklüctan uzakta kalabüıyorlardı "Permıyen'de havanın çok sıcak olduguna şuphe yok O donemde ekvatora yakm bolgelenn herhangı bır yerınde omurgalı fosülerıyle ıl gılı karat bulunmuyor. Omurgalı yaşamın kutuplarda surdugunu duşunuyorum" Renne'ye gore ıse ıkı senaryo arasında seçnn yapmaya gerek yok "Ila etkının de gorulmesı olası, çunku üası de bırbırının etkısını sıfırlamıyor" dıyor Renne Sulfurun neden oldugu soguma çok hızlı gerçekleşıyor, ancak sera gazlan daha yavaş etkmleşıyor "Alçalan deruz sevıyesıyle başlayan hızlı bır soguma surecı, ardından asıt yagmurları ve ısınma gelıyor Çok hızlı bıçımde art arda gelışen uç olaylann yarattıgı çevresel baskı yok oluşa neden olmuş olabüır Ancak bır suru tahmınımız olmasına karşın çok az kanıtımız var" Aynı şey anı karbon12 artışı ıçın de soylenebüır Çunku canhlar dıger karbon ızotoplarından çok, karbon12'yı tercıh edıp kullanırlar Karbon12 nın karbon13'e olan oranındakı anı artış, bır suru bıtkrnın oldugunu ve karbonu serbest bıraktıgını gosterıyor Belkı de lavlann etrafındakı ormanların yanmasıyla oldu bu olay Ya da, denızde topluca olen planktonların ve dıger deruz canlüarının kahntüanyla arttı karbon12 Bazı araştırmacüar ıse Traplerın tek kıyamet makmesı olmadıgını duşunuyor VVashıngton Doga Tbrüıı Muzesı'nden paleontolog Douglas Erwın, volkaruk gazların tek başuıa toplu yok oluşu açıklayamayacaguıı duşunuyor "Deruz sevıyesındekı anı alçalma ve buzıülaş rnanın artmasıyla ügüı fazla kdnıt yok" dıyor Sıbırya patlamalarının yok oluştan once olup olmadıgı ıse kesın degü Erwın, mesela astroıd ya da goktaşı gıbı başka etmenlerın de bır olçude rol oynadıgını duşunuyor Şundıye kadar, hıç kımse Permıyen yok oluşunu bır goktaşı kraterıne baglamadı Ama Envın'e gore goktaşı mutlaka bır krater açmak zorunda degü Eger buyuk bır goktaşı dunya atmosferıne gırerse, buharlaşabılır ve olumcul oranlarda.karbondıoksıt ve başka kımyasallar bırakabüır Olayın sorumlusu, buharlaşan bır sılah mP Yer'ın ekolojısını bunahma sokan tek bır telaket de olmayabüır Belkı de bır dızı felaket dunyayı o hale getırdı Perraıyen yok oluşuyla ügüı en kayda deger şey, felaketın ardından yaşamın hızla yenıden ortaya çüaşı Yalnızca 80 müyon yü sonra canlı turlerı hıçbır zaman olmadıgı kadar çeşıtlendı Dınozorlann atalan zar zor da olsa ayakta kalmayı başardı Cynodont denüen bodur bacaklı etoburlar da bunu başardı Bu çok ıyı oldu, yoksa "250 müyon yü once dunyada neler olmuştu acaba?" diye endışelenecek kımse kalmayacaktı Cycodontlar tum memelüerın, tabıı kı bızlerın de atalarıydı Turgut.Güzer Kaynak: New Scientist, 8/7/1999