Katalog

SAĞLIKLI YAŞAM ğlm yayımlar: 1 S Moncada, R M J Palmer & E A Hlggs (1991) Nitric oxide Physlology, patholophyslology and pharmacology Pharmacological Reviews, vol 43 sayfa 109142 2 P L Feldman O W Grlffıth, D J Stuehr (1993) The surprislng llfe of nitric oxide C&EN, 20 Aralık sayısıı, sayfa 263B 3 S Young (1993) The body's vltal poison New Stientlst, 13 Mart sayısı, sayfa 3640 4 S Moncada&E A Hıggs (1995) Molecular mechanlsms and therapeutlc strategles related to nitric oxlde FASEB Journal, vol 9, sayfa 13191330 Kırmızı şarap koroner kalp hastalığından koruyor mu? Doğan Yücel* Nitrik Okstt Kronolojisi Y 1620 NO gazı laboratuvar şartlarında Jan Baptıst van Helmont tarafından ılk kez kımyasal olarak üretıldı Helmont bu gaza "nitroz hava" adını verdl 1772 Joseph Prıestley "nitroz hava"nın bıtkıler uzerındekı etkılerlnı ınceledl 1806 J A Murray "nitroz hava"ya nitrik oksıt (NO) ısmını vererek, ısım babası oldu 1867 Edlnburgh Kralıyet Hastanesi'nde kalp ağrıları çeken bır hastaya Dr Thomas Lauder Brunton amıl nltrlt teneffus ettırdl Ağrılar bır dakıka gıbı kısa bır surede yok oldu Böylece amıl nıtrıtın uzun yıllar kabul görecek olan tıp hayatı başlamış oldu Dr Brunton tabıı kı amll nltrıtın NO salgılarını o zamanlar bılmıyordu 1879 Nıtroglıserın (başka bır NO salgılayan madde, aynı zamanda dınamıtın yapı taşı) tıpta Ilk kez kalp ağrıları ıçın kullanılmaya başlandı Dınamitın mucıdı Alfred Nobel bu ılacı kullanan ılk hastalar arasındaydı 1882 Amıl nıtrıt doğumdan sonra tehllkelı olarak kasılan rahmın gevşetılmesınde kullanıldı 1977 Dr Ferıd Murad ve ekibı nıtroglıserln gıbı maddelerın hucrelerde cGMP yapımını arttırdığını gosterdıler Daha sonrakı yıllarda NO'ın hedef hucrelerde guanılat siklaz enzımını aktıve ederek ıkıncıl mesajcı molekul olan cGMP'nın yapımını arttırdığı ıspatlanacaktı 1980 Dr Robert Furchgott EDRF'nın varlığını gosterdı 1981 Dr Tannenbaum ve eklbl bağırsak enfeksıyonu olan hastaların kanında nıtrat sevıyelerının arttığını gosterdıler fakat bu nıtratın nereden geldığı o zaman açıklanamadı Daha sonrakı yıllarda enfeksıyon sırasında aşırı mıktarda yapılan NO'ln kandakl nıtrat sevlyelerını arttırdığı gösterllecekti 1985 Dr Marletta ve ekıbı enfeksıyonlar sırasındakı kandakı akyuvarların çok fazla mıktarda nitrat ve nıtrlt urettıklerını gosterdı Daha sonrakl yıllarda enfekslyonlar sırasında mikroplarla savaşan akyuvarların mlkropları NO ile öldurduklerı gosterılecektı NO'ın kanda nıtrıt ve nıtrata donuştugu de daha sonra ıspatlanacaktı 1987 Dr Salvador Moncada ve Dr Louıs Ignarro'nun ekiplerl EDRF'nin NO olduğunu kanıtladılar 1988 Dr Moncada ve ekıbı, hucrelerde NO'ın yapımından sorumlu biyokımyasal mekanızmanın varlığını gosterdı 1988 Bu mekanızmanın çalışmasını durduran enzım blokerlerı (ınhıbıtorler) karakterıze edıldl 1989 Bu ınhıbıtorlerden bır tanesı olan LNMMA'yı tavşan dolaşımına enjekte eden Dr Moncada ve grubu tavşanın kan basıncının yukseldlğınl gözledıler Boylece NO'ln damarlarımızdan sureklı salınarak kan basın cını regule ettığı fıkrı ortaya atıldı 19881989 Beyındekı sınır hucrelerınin NO urettlklerı gosterıldı 1989 Kandakı akyuvarların NO ürettığ! gosterıldı 1989 Bırlncı Uluslararası Nitrik Oksıt Kongresı Londra'da toplandı 1990 Kandakı plateletlerın NO ureterek kanın pıhtılaşmasını regule ettıklerı gosterıldı 1991 Insanın dışarı verdığı solukta NO gazının varlığı gosterıldı 1991 NO'ın yapımını durduran Inhibitorler septlk şokta ılk kez kullanıldı 1992 NO gazı, yenı doğmuş akcığerierınde yuksek kan basıncı olan bır bebekte basıncı başarı ıle duşurdu 1992 Amerika'da yayımlanan Sclence dergısı NO'I yılın molekulu seçtı 1994 Hamile kadınlarda zamanından once başlayan rahım kasılmaları nıtroglıserın ıle durduruldu, ortalama 35 gun kasılmalar kontrol altında tutularak annelerın ve bebeklerın hayatları kurtanldı 1997 Nitrik Okslt Bıyolojısı ve Klmyası dergısınln ılk sayısı yayımlandı ırmı yılı aşkındır, fazla olmamak kaydıyla alkol alan kışılerde koroner kalp hastalığına (kalbı besleyen koroner damarların daralması ya da tıkanması) bağlı olumlertn hıç alkol almayanlara oranla azaldığı savunulagelmıştır Alkolun kalbı koruyucu etkılerı kısmen, yüksek dansitelı lipoprotein kolesterolünü artırmasına dayandırılmaktadır Yuk sek dansitelı lipoprotein kolesterolü, damar çeperlerınde bırikme eğılımı gösteren kolesterolü azaltır, bu nedenle koroner kalp hastalığı rıskını azaltır Alkolun koroner kalp hastalığı rıskını azaltması, kısmen de, kanda bulunan tromboslt adlı hücrelerin kümelenme eğılımını, dolayısıyla kanın pıhtılaşma eğlllminı azaltmasına bağlanmaktadır Trombosıtler bırbırlerıne yapışıp kumelenerek kanın pıhtılaşmasını sağlayan hucrelerdır Alkolun bu etkılerını açıklığa kavuşturmak Içın pek çok çalışma yapılmış bunların ıçınde belkı de en ılgınç olanı, Fransızlar ıle Kuzey Amerıkalıların alkol ve koroner kalp hastalığı arasındakı ılışkı açısından karşılaştırılması olmuş Fransızla rın, Kuzey Amerıkalılara göre koroner kalp hastalığı açısından daha buyuk rlsk altında olduğu bılınıyor Çunkü Fransızlar daha çok sıgara ıçıyorlar, yemeklerı daha çok yağ ıçerlyor, egzersız de yapmıyorlar Bunlar, koroner kalp hastalığının başlı ca rısk faktörlerınden bazıları Ancak, butun bu rısk faktorlerıne rağmen Fransızlarda koroner kalp hastalığı sıklığı duşuk bulunmuş (2) Aynı şekılde, Fransızlar Ingılızler ıle karşılaştırılmış Fransız halkı yıyeceklerınde Ingılız halkına oranla çok daha fazla doymuş yağ kullandığı halde, Fransızlarda koroner kalp hastalığından ölum sıklığı Ingılızlerınkının uçte bırl kadar (3) işte bu duruma, rısk faktörlerının çok olmasına rağmen koroner arter hastalığı nın daha az görulmesıne, bılımcıler "Fransızlar Paradoksu" adını verıyorlar (2, 3) "Fransız Paradoksu" yıyecek maddelerlnın yakılmasında ve böylece yaşam ıçın gereklı ısı enerjısı ıle kımyasal enerjının elde edılmesınde kullanılır Ancak, oksi|en kullanımı sırasında, bıyolojık sıstemlerde son derece zararlı olan bazı oksijen ara ürünlerl oluşur Bu ara ürünler, organızmanın DNA, yağlar, proteınler, karbonhldratlar gıbı temel yapı taşlarında olumsuz değışıklıklere yol açar Bu nedenle, anaeroblk (oksljensız) yaşamdan aerobık yaşama evrlmleşme sırasında, oksijenın zararlı etkılerlne karşı, canlılarda koruyucu antioksıdan mekanızmalar gelışmıştır Ancak bu antioksıdan mekanızmalar, oksijen ara urunlerının zararlı etkilerıne karşı korunmada yuzde yuz yeterlı olamaz Sonuçta, molekul duzeyınde ve doku duzeyınde hasar ortaya çıkar Yağlarda olan değlşiklıkler bu açıdan özellıkle önemlıdir Kan yağlarında oksijen ara urunlerının neden olduğu değışıklıklerın koroner kalp hastalığına yol açtığı veya gelışımını hızlandırdığı bı yerı var YaŞ metabolızması bozukluklarında, ıltıhabı hastalıklarda ve kalp hastalıklarında kullanıldığı belırtılıyor Kalp hastalıkları açısından bnemi trombosıt kumelenmesını önlemesı ve kan yağlarının oksıdasyonunu onleyerek yapılarının bozulmasını engellemesı Kırmızı şarapta, butun bunlara ek olarak, henuz yapısı açıklanamamış bıleşıklerın de bulunabıleceğı belırtılıyor (7) Genel olarak alkolun, özel olarak kırmızı şarabın bu yararlı etkılerı goz onune alınırsa, akıllara "O hal de şarap (alkol) alalım mı?" sorusu takılacaktır Kuşkusuz bu durumda olayın dığer yanını da koymak zorundayız Başta, alkol bağımlılık yapan bır Içkı ve alkolızm gunu muz toplumlarının başta gelen halk sağlığı sorunlarından bırı Bu tehlıke gozden uzak tutulmamalı Ayrıca, alkol alımı hipertansiyona (al koile kan basıncı arasında "J" şeklinde bır ılışki vardır, az mıktarda alkol kan basıncını duşurür, fazla mıktarda alındığında ıse artınr), şlşmanlığa, ınmeye, kalp kası hastalığına, karaciğer hastalığına ve bazı kanserlere yol açabıhr (8, 9) Hatta aşırı alındığında kalp rıtmini bozarak birden ölume neden olabılır Ek olarak, alkol toplumsal bir sorun. Insanların dun ya gerçeklerınden soyutlanma1 sıyla, başka deyişle "kafadan gayrlmüsellah" (akıldan yoksun) kılınmasıyla sonuçlanablllr, alkol alımı. Aşırı alındığında kazalara ıntıharlara zemın hazırlar Bu nedenlerden, hiç alkol almayanlara alkol veya kırmızı şarap Içmelerlnin önerılmesı doğru olmaz. Ancak, aşırı alkol almakta olanların alkol mıktarım duşurmesı ve kırmızı şaraba donmesı (gunde 300 mılılıtre kadar), sağlıkları açısından daha akıcı olabılır 1 Rımm EB ve dıgerlerl Prospectlve study of alcohol consumptlon and rısk of coronary dısease inmen Lancet 1991, 339 464468 2 Goldberg DM? Does wlne vvork? Clln Chom 1995 41 14 16 3 Whıtehead TP ve dlğerierl Effect of red wine Ingestlon on the on the antıoxıdant capacity of serum Clın Chem 1995 41 3235 4 Hertog MC ve dlğerleri Dletary antıoxıdant flavonoıds and rısk of coronary artery dlsease The Zutphen Elderly Study Lancet 1993 342 1008 1011 5 Gutterıdge JMC Lıpıd peroxldatıon and an tioxldants as bıomarkers of tıssue damage Clın Chem 1995, 41 18191828 6 Goldberg DM More on antıoxıdant actıvıty of resveratrol ın red wıne Clın Chem 1996 42 113 114 7 Mlller NC Rlce Evans CA Antıoxıdant actıvıty of resveratrol ın red Clin Chem 1995 41 1789 8 Vıctor RG Hansen J Alcohol and blood prossure a drlnk a day N Eng'J Med 1995 332 1782 1783 9 Krauss RM ve dlğerleri Dletary guidelınes for healthy Amerıcan adutlts Cırculatıon 1996, 94 1795 1800 Insanlar şarapçı mı olsun? Fransızları koroner kalp hastalığına karşı koruyan faktör nedir, diyerek araştırmalar yapılınca bılımcılerın karşısına Fransızlarca bır bakıma ulusal ıçkılerı denılebılecek kertede çok tuketılen şarap, ama özellıkle de kırmızı şarap çıkmış Kırmızı şarap ıle beyaz şarap arasındakı fark ise, kırmızı şarabın çok daha fazla mıktarda flavonolt ıçermesı Flavonoıtler, çoğu bıtkılerde bulunan pıgmentler Kırmızı şarapta bulunan başlıca flavonoıtler ıse kuersetein, rutin, kateşin ve eplkateşin adlı maddeler (2) Bu maddelerın guçlu bıyolojik etkılerının olduğu saptan mış Koroner kalp hastalığı açısından onemlı bıyolojık etkıleri ıse trombosıt ku melenmesını baskılamaları ve organızmada oksıjenın yol açtığı zararlı etkllere karşı durmaları (buna antioksıdan ozellık denıllyor) Kırmızı şarapta bulunan bu flavonoıtler çayda, soganda ve elmada da var Nltekım, bu yıyeceklerı ve ıçeceklen fazla mıktarda alan yaşlılarda yapılan bır araştırmada, koroner kalp hastalığı rıskının azaldığı belırlenmış (4) Aerobık (oksijenlı) bıyolojık sıstemlerde yaşamın surebılmesı ıçın oksi|en en gereklı madde Oksijen, aerobık canlılarda Fransızların Koruyucusu: Kırmızı Şarap llnmektedır (5) İşte kırmızış arabın koroner kalp hastalığını azaltması, temel olarak antıoksldan ozellığı nedenıyle canlının temel yapı taşlarında oksijen ara urunlerının yol açacağı hasarı onleyerek, koroner kalp hastalığı rıskını azaltmasına bağlanmaktadır (3, 4) Kırmızı şarapta fazla mıktarda bulunan flavonoıtler, bıtkısel yıyeceklerde de bol mıktarda var Ancak, bıtkılerde bulunan flavonoıtler sindırım sıstemınde kolayca parçalanıp emılemıyor Oysa kırmızı şaraptakı flavonoitler, şarabın mayalanması sırasında parçalanarak bağırsaklardan kolay emılır hale gelır Ustelık, kırmızı şaraptakı flavonoıt mıktarı çok yuksektır Nıtekım, normal bır beslenme duzenınde, gunde 2 bardak kırmızı şarap ıçıldığlnde, hesaplara gore dıyettekı flavonoıt miktan % 40 artmaktadır (6) Kırmızı şarapta bulunan bir başka onemlı madde ıse Resveratrol. Resveratrol, normal dıyette bulunmayan bır madde Yalnızca yerfıstığında ve kırmızı şarapta bulunduğu belırtılıyor Beyaz şarapta ıse yok Şarap elde edılen meyvelerın saplarında, yapraklarında ve kabuklarında bulunan Vıtıs vınıfera adlı mikroorganızma tarafından uretıliyor Resveratrolün Japon halk ılaçları arasında da onemlı Kaynaklar Kırmızı şarabın farkı *Dr., Türkiye Yuksek Ihtisas Hastanesi Biyokımya Laboratuvarı 5499