Katalog

TIP 21. Yiizyıla girerken kalp damar hastalıkları Kalp hastalıklarından korunmak için neler yapmalıyız? Bah Komsuoğlu* K ardıyovaskuler hastalıklarda klınık belırtıler ortaya çıkmış kalp, beyın, bobrek gıbı organlarda hasar var sa hastaların normal fonksıyonlannı yerine getırmeyeceğı kanıtlanmış ve hastalarda klınık belırtıler çıkmadan once koruyucu yaklaşım yapılmasının gereklılığı ortaya konmuştur Kardıyovaskuler hasta lıkların gelışmesme neden olan rısk faktörlerı ve hastalığı etkıleyen bırçok neden artık bılınıyor Klınık ve epıdemıyolojık çalışmalarla kımlerın yuksek rısk taşıdığının belırlenmesı ve bu rıskı azaltıcı veya ortadan kaldırıcı tedbırlerın alınması şart olduğu fıkrı araştırıcılar tarafından kabul gormuştur Halkın kendı vucuduna zarar verebılecek nedenlerı bılmesı, bunların sonuçlarının gerı donuşsuz zarariar verebıleceğının anlatılması kardıyovaskuler hastalıkların olumcul sonuçlanmasını da bır dereceye kadar azaltmaktadır Bu yazıda genel hatları ıle hastalanmadan once (bırıncıl) hastalandıktan sonra (Iklncll) korunmadan bahsedılecektır Bırıncıl korunma devletın, sağlıkla ılgılı kamu kurum ve kuruluşların, doktorların ve dığer sağlık personehnın ana gorevıdır Hastalığa yakalandıktan sonra ikincll korunma aynen devam ettırılmelıdır Son safha olan tedavı ıse ekıp ve teknoloji ışıdır Yoğun bakım, anjioplastı (Damar duvarının tıkanan bolumlerının balon gibl çeşıtlı şekıllerde açılma yöntemı) yapacak ımkanlarıyla ve ılerı tedavılerı uygula yacak sağlık personelı ile (kalp kasına yönelık hasarı azaltmak ıçın ınfarktusun ılk saatlerınde uygulanabılecek pıhtı erıtme tedavısı, BB loker, ACE ınhıbısyonu vb ılaçların kullanılması, pıhtı yapımını azaltıcı ılaçlar, yenıden kan akımının sağlanmasına yonelık By pass cerrahı gırışımler) bır butun halınde çalışmalıdır Bugun konu ıle ılgılı klınısyenler ve kardıyologlar kalp hastalıklarının korunmasında artık neyın etkın olduğunu ve ne kadar etkın olduğunu bılıyor Son 20 yılda koroner kalp hastalıklarından ölumlerın belırgın azaltıldığı çalışmalarla gosterılıyor Rısk faktorlerı 2 grup altında toplanmaktadır Ana rısk faktorlerı grubuna aıt farmakolojık ve hııyenık olçumler hıperlı pıdemı (kan yağları yukseklığı) tansıyon şeker ıntoleransı ve fıbrınojenın patolojık sınırlarını belırledı Kılo azaltılması, sıgara ıçımının kesılmesı, fızıksel vucut hareketlerının artınlması, yağlı yıyeceklerın kesılmesı ateroskleroza yakalanma rıskımn belırgın azaldığını gösterdı Serum total kolesterol yüksekliği kalp damar ve ekstremıte damar hastalıklarının artmasına neden oluyor Fakat ınme ve kalp yetmezlığı rıskını belırgın artırmıyor Her ıkı cınse de bırbırıne yakın oranda zarar verıyorsada kesın rısk ölçumlerınde erkekler kadınlara gore ıkı mıslı hastalığa yakalanıyor Koruyucu kolesterol (HDLK) kolesterolun arter duvarına gırışını ve çıkışını kontrol edıyor ve damar sertlığıne karşı koruyucu rol oynuyor Çe şıtlı nedenlere bağlı olarak (genetıkaılevı veya sıgara ıçımı vb) azalması ıse dengeyı bozuyor Kolesterolun ozellıkle kötu huylu olanının (LDLK) azaltılmasına yonelık tedavıler orneğın dıyet ve ılaç teda vılerı kalp damar hastalıklannın azalması ıle sonuçlanıyor Ilaç tedavılerının kalp damar kıreçlenmesını bır dereceye kadar gerılettığı de çalışmalarda gösterılıyor Ozellıkle satatın grubu ılaçların damar duvarında ateroskîerozu azalttığı, aspırıne benzer bır etkı yaparak kan pulcukla rının damar duvarına yapışmasını onledı ğı bılındığınden hastalığa yakalanmadan once kullanımı devreye gırdı ve olabıle cek olayları azalttığı gösterıldı Beyınde ınme rıskını yuzde 35'lere varan oranda azaltmakta ve kalp knzlerinı bellı derecelerde önlemektedır Kan yağlannın dıyet ve ılaçla duzenlenmesıne ek olarak kılo azaltılması, egzersız yaptınlması, sıgara nın kesılmesı sonuçlara etkı yonunden gereklı olmaktadır HDLkolesterolu yuk seltıcı dıyet (balık ve balık urunlerı vb) ve ılaç tedavılerının de faydalı olabıleceğı görüluyor Ayrıca gen tedavısınde çok onemlı aşamalar yapıldı LDLkolesterol reseptörlerıne aıt tedavıler klınık uygulama alanına gırmek uzeredır Hıpertansıyon esas damar sertllğıne bağlı kalpdamar bozukluklarının ortaya çıkışında önemlı bır hastalıktır Inmelerın ve kalp yetmezlığının daha az oranda da anı olumlerın nedenıdır Bugun ıçın sısto lık 140, dıastolık 90 mm Hg'nın ustunde olan her kan basıncı yüksekliği tedavı edılmelıdır Klınıklerde hıpertansıyonun kontrolu ıçın tek veya beraber kullanılabılecek etkın bırçok ılaç bulunuyor Etkın tedavı ıle ınme rıskımn kalp ve bobrek 'etmezlığının azaltılablleceğı gösterıldı nme nskınde yuzde 40'lara varan azal ma oluyor Hıpertansıyon tedavısının etkınlığı kalp damar hastalıklarının korun masında da kazanç sağlıyor Bunla beraber her antıhıpertansıf ılaç aynı yararı Hıpertansıyon dıyovaekuler olaylar kadınlarda daha fazla görulüyor Aterosklerozun hızlanmasında onemlı nedenlerden bırının ınsülin resıstansı (sekerı hücre ıçıne sokan maddenın dırencı) olduğunu bılıyoruz Bır diğerı, şışmanlığın ınsulın dırencıne katkı yapan dolayısıyla hem hıpertansıyonu artıran hem de kan yağlannı yükselten ıkıncı önemlı nskın olduğu bılınıyor Dıyabetlı ve şışman kışılerde ınsulın dırencı bozulurken kan yağlannın enzımlerınden bırı olan lıpoproteın lıpaz eksıklığı trıglısendlerde yukselme, HDLkolesterolun duşmesı, sodyum gerı emılımının artması, kan volumundekı artma hıpertansıyonun daha da bozulmasına neden oluyor ve hızlandırılmış damar sertlığı karşımıza çıkıyor Tedavıdekı amaç bu metabolık bo zukluklan azaltmak, kıloyu normal sınırlara çekmek ve dlyabetın kontrolunde yatıyor Sıgara Içimi ozellıkle olumcul olgularda kalp damar hastalıklarına katkı sağlayan en onemlı nsk faktörlerınden bırısı Aynca perıferık damar hastalıklarının çoğunlu ğunun ana nedenı Hastanın sıgara ıçımını bıraktığından ıtıbaren kalpdamar hastalıklarında çok onemlı gerılemeler oluyor Kalp ölumlerının yuzde 17'sinde sıgaranın dırekt rolu olduğu bılınıyor Rıskın artırılmasında katkı sağlayan sıgara menin azaltılmasında hıpertansıyon, sigara ıçımı ve dıyabetın kontrolünün şart olduğu görulüyor Hıpertansıyonun tedavısıne ve bypass gıbı damar yollannın açılmasına rağmen kalp yetmezlığı görulme oranının belirgın olarak düşmemesı, çalışmaları bu yöne doğru yonlendırdı Kalp yetmezlığınde hâla yaşam suresı beklenen kadar uzun değıldı Kalpdamar krızlerının modern tedavı metodları ıle en az kalp kası hasarıyla geçıştırılmesı kalp yetmezlığının gelışmesını bır oranda azalttı ozellıkle kalp krızı geçırmeden once uygulanacak mo dern tedavıler (by pass, balon anjıoplastı vb) kalp yetmezlığı ınsıdansında ılerı gelecekte belırgın uzatma yapabılecektır Dıyabet doğrudan kalp kası hasarı yapmakta, kalp yetmezlığının gorunme ora nını artırmaktadır Kardıyomıyopatıler (sebebı bılınmeyen kalp hastalıkları) kalp yetmezlığı sebebı olarak hâlâ cıddı bır tehdıt oluşturmaktadır Ilerı derecedekı kalp yetmezlıklerınde ozellıkle genç hastalarda bugun kabul edılebılır bır tedavı olarak kalp naklı başarı ıle uygulanmakta ve bu hastaların 5 yıllık yaşam surelerını doldurma suresı yuzde 70'lere ulaşmaktadır Kalp yetmezlığının hem başlangıc hem de ılerlemış evrelerınde ACE ınhlbıtörlerı bugun klasık kalp yetmezlığı teda vısıne ılave olmuştur Hıpertansıyonun erken tanısında onemlı mesafeler alındı ozellıkle hafıf hıpertansıyon gruplarının epıdemıyolojık saptanması ve organ hasarına neden olmadan kontrolunun yapılabılmesı onemlı bır aşama olarak kaydedıldı Fakat hıpertansıyon görunme oranında herhangı bır azalma çalışmalarda gosterılemıyor Epıdemıyolojık çalışmalar tansıyonun kontrolunun ve hıpertansıf hale geçmenın onlenmesınde dığer rısk faktörlerinın kontrolunun gereklılığını ortaya koyuyor Genetık defektlı hastalarda bu daha da onem kazanıyor Bu rısk faktorlerı ıçınde en önemlılerı şışmanlık, aşırı tuz alımı, al kol kullanımı ve hareketsız yaşam olarak ortaya konuyor Daha az oranda ıse potasyum alımında kalsıyum, magnezyum alımındakı azlık ve balık urunlerının az kullanımı rol oynuyor Ruhsal stresın onemlı adrenalın salınımında etkın olduğu ve kan basıncını yukseltıcı özelhk gösterdığı çalışmalarda vurgulanıyor Kan basıncı normal kışıler de eğer dıyet ayarlaması yapılır, tuz ve yağlı yıyecekler azaltılır, kılo kontrolde tutulur, alkol alımı kısıtlanır, fizıkı aktıvıte yeterınce yapılırsa, prımer korunmanın gereklerı yerıne getırılıyor demektır Hıpertansıyonda kullanılan ılaçlarda da buyuk gelışmeler gozlenıyor 21 Yuzyıla yaklaşırken yukarda bahsedılen gelışmeler ve tedavı uygulamalan eğer başarı ıle yapılıyorsa kardıyovaskuler hastalıklardan korunmanın mumkun olduğunu gosterıyor Amerıka Bırleşık Devletlerı'nde son 20 yıl ıçınde korunmaya yönelık tedbırlerın artınlması ve yenı tıbbı tedavı yöntemlerının uygulanması kardıyovaskuler olaylarda yuzde 45'e varan azalmaya neden oldu Avrupa ve dığer bırçok ulkede de bu tedbırler ar tırılıyor Etkın koruyucu programların devlet polrtikası haline getınlmesı, halkın eğıtımi, koruyucu tıbbın ön plana çıkarılması tedavının ılk basamaklarını oluşturuyor Tıp hekımlerı olarak koruyucu aterosklerotık rısk faktörlerinın daha önce erken tespıtınde kalp yetmezlığı tedavısınde, kalp kasının fonksıyonlarının daha lyıleştirılmesınde, sol ventrıkul hıpertrofısının gerıletılmesınde, anı olum rıskımn azaltılmasında, yan etkılerı daha az lıpıd ve dığer kalp ılaçlarının kullanıl masında ve kalp hastalıklarından olumlerın azaltılmasında daha fazla yol alınacağına ınanıyorum Her yenı araştırma yenı bır geleceğı vaat edıyor Araştırmada ve "sağlığı korumada" daha çok yol almalıyız * Prof. Dr. Kalp yetmezlığınden korunma Sıgara r; Hıpertansıyondan korunma Korunmaya yonelık kardıyolojı Kan lıpidleri sağlayamayabılıyor Bazı ılaçlan metabolık yan etkılerınden dolayı daha sınırlı kullanmak gerekıyor Diuretıklerın (ıdrar sökturuculer) bır kısmı ve BBlokerlerın glukoz toleransında bozulma yaptığı, kan lı pıdlerını anlamlı derecelerde bozabıldıklen ve sol kalp ırıleşmesının genlemesın de etkın olmadıkları gozlenıyor Hıpertansıyonun, Lıpıd artımı, şeker toleransı bozukluğu ve ınsulın rezıstansı olan durumlarda Kullanılacak ılacın bu metabollk du rumlara etkın olabılecek tedavı seçımı gerekıyor Hıpertansıyonun suresı ve şıddetının fazla olması ateroskîerozu hızlan dırdığı ıçın, goğus ağrısı, sol entrıkul kalp ırıleşmesı, kalp krızı, beyınde ınme, bob rek yetmezlığı ve anı olum gıbı sonuçlar ortaya çıkıyor Bu nedenle bu yuzyılın sonunda hıpertansıyonun bır metabollk hastalıklar grubu olduğu, bu nedenle metabolızmayı pozıtıf yonde veya notr etkı leyecek ılaçların kullanılması ılzerıne gerıletıcı, 24 saatlık kan basıncı değerlerını kontrol edıcı anı olum rıskınt ve pompa adelesı arıtmılennı azaltıcı, sol kalp buyumesını gerıletıcı, bobrek fonksıyonlannı duzenleyıcı ve en az 24 saat etkılı olması yan etkilerinın olmaması tercıh edılıyor ACE ınhıbıtorlerı, BBlokerlerı ve Kalsıyum Kanal blokerlerının yenı jenerasyonları yukarda sayılan etkılerın buyuk ço ğunluğuna sahıp goruluyor Şeker hastalığının ateroskîerozu dolayısıyla damar hastalıklarının hızlandırıcısı olduğu bılınıyor Dıyabetlı erkeklerde ka dınlara gore ınme rıskı onde ıken, en sık kalp damar hastalığı olmak uzere perıferık damar hastalığı, kalp yetmezlığı, kar nın ozellıkle damar ıçı zarında (endotel) doğrudan hasar yaptığı fonksıyonlannı bozduğu, ayrıca çeşıtlı şekılde metabolızmaya etkı yaptığı çalışmalarda gösterılıyor Sıgara ıçımının azaltılması veya zararlarının anlatılması bır sosyal sorun olarak karşımıza çıkıyor ve 21 yüzyılda en çok uğraş verılecek konuların başında gelıyor Epıdemıyolojık çalışmalar egzersız yapmanın kalp damar hastalığına yakalanma oranlarını azalttığım gosterıyor Egzersızın tum yaşlar ıçın geçerlı olduğu ve gerektığı ozellıkle hafıf egzersızlerın faydalı olduğu bılınıyor Egzersızın, şeker toleransını duzelttığı, HDL kolesterolu artırdığı, kan basıncını duşurduğu kalp ataklarının hızını azalttığı bılımsel verıler olarak sunuluyor Inmenın korunmasında 2 önemlı nedenın duzeltılmesının gereklılığı ortaya çıkıyor Transıyen ıskemık atak (geçıcı beyln dokusu kansızlığı) ve Atrıal fıbrılasyon (kalp atımlannda kulakcıkların ıletımınde bozulma) bu ıkl nedenı oluşturuyor Karotıd arter stenozu (beyın damarlarında daralma) nedenı oluşturuyor Karotıd arter stenozu (beyın damarlarında daralma) yuksek bır rısk oluşturuyorsa bu plağın çıkarılması (endarterectomy) hastalarda belırgın kazanç sağlıyor Geçıcı beyin kansızlığı ve Inme rlskını azaltmada aspırının onemlı olduğu vurgulanıyor Duşuk dozda kan pıhtılaşmasını azaltıcı maddeler ozellıkle atnal fıbrılasyonlu hastalarda (VVarfarın grubu ılaçlar) faydalı olup, ın Egzersız Sonuç Beyın ınmelerınden korunma Dıyabet 5494