Katalog

SAĞLIKLI YAŞAM Dumanaltı olmanın getîrdikleri ya da götürdüklerî !••• ABD'de savaşı kaybeden sigara tekelleri, çabalarını bizim gibi ülkelerde yoğunlaştırdı. Ülkemizde sigara içmeyenlerı korumayı ve sigara içımını azaltmayı amaçlayan yenı kanunlar da yürürlükte. Bu çerçevede sigara üzerine yeni bir yazı yayımlıyoruz. ür Doğan Yucelf*) Yoktur tekellerin imanı Sıgaranın bütün bu zararlarına rağmen, sigara tuketımı sigara tekelleri tarafından çok daha buyuk oranda kışkır tılıyor. Buyuk saglık sıgorta şırketlerının de hoşuna gıtmıyor değıl bu durum Çunkü, eğer sıgaradan erken ölum oranı azalırsa, sağlık sıgorta kuruluşlarının harcamaları artacak (1) Yalnızca Amerıkan tutun sanayısının sigara tüketlmını artırmak ıçın yaptığı reklam harcamalarının tutarı 4 6 mılyar ABD doları (15) Ustelık, önde gelen polıtıkacıları da kullanmaktan gerı durmuyor sigara tekelleri ABD de Başkanlık yarışına qıren Dole şoyle dıyor "Sıgaranın alışkanlık yapıp yapmadığı konusunda bılımcıler ve doktorlar arasında çeşıtlı göruşler var. Ben sıgaranın bağımlılık yaptığından emın değilim. Bazı kışıler ıçın belki" (1) Ne denılebılır? Soyleyene de ğıl soyletene bak1 Sigara ya da genel olarak tutun bağımlılık yapar. Kullanan kışinin davranışlarını belırler, kışı zararlı olduğunu bildığl halde tutun kullanmaya devam eder, kullanmadığı zaman yokluğunu hisseder ve en bırıncıl sorun sıgaraya ulaşmak olur. 0 halde ne yapılmalı? Sıgarayı bıçakla keser gıbı bırakmak gerek öyle tutun veya tutunun değışık formlarını çığneyerek zararlarından kurtulmak olası değıl Bu yolu deneyenlerde ağız ve genız kanserlerının kullanmayanlara oranla 6 kat fazla gorulduğu saptanmış (1) Sıgarayı bırakmak mı' Hem çok kolay, hem çok zor Unlu Amerıkalı yazar Mark Tvvaın şoyle demış "Sigarayı bırakmak yapılması en kolay şeylerden bırı." Ancak, Mark Tvvaın'ın sıgarayı 1000 kez "bıraktığf belırtılıyor Sigara ıçen bır grupta yapılan araştırmada, sigara kullananların yuzde 75'ının sıgarayı bırakma ya çalıştığı saptanmış Bunların yalnızca yuzde 32'sı 3 ayı aşkın bır sure sigara ıçmeden durabılmış, yuzde 22'sı 1 3 ay, yuzde 44'u 1 aydan az sure sıgarasız kalabılmış (1) Insanlar, ne yazık kı, onlerine çok cıddı sağlık sorunları çıkana kadar sıgarayı kesinkes bırakamıyor. Belkı pasıf ıçıcılerın de en az aktıf ıçiciler kadar etkılenmesi, aktif sigara kullanıcılarını sıgarayı bırakmak konusunda daha guçlu kılacaktır. Kaynaklar S ıgaranın sağlığa zararlı olduğu uzun zamandır bılınıyor Sigara kı şıde akcığer hastalığına (amfızem gıbı), kalp damar hastalıklarına (ınfarktus gıbı) ve kansere yol açabılıyor Bu konu da yapılmış pek çok bıhmsel çalışma var Istatıstıklere göre gunumuzde sıga ra tum dunyada yılda 3 mılyon ınsanın olmesıne yol açıyor Bu sayı, dakıkada 6 kışı demek Eğer sigara aynı oranda ıçılıyor olursa, bugunku sigara ıçen gençler yaşlandıklarında, dunyamızda sigara dan ölum oranı yılda 10 mılyona yukselecek Bu da her 3 sanıyede 1 kışının sı garadan olmesı demek (1) Ustelık, sıgaradan olumler yalnızca sigara ıçenlerde görulmuyor En az sigara ıçenler kadar çevrelerınde bulunup sigara dumanını soluyanlar (pasif ıçiciler ya da yenı deyişıyle çevresel tutun dumanı ıle karşı karşıya kalanlar) etkılenıyor Çevresel tutün dumanı "bır sıgaranın yanmakta olan ucundan ve sigara ıçmekte olan bırının soluğundan havaya kanşan duman" olarak tanımlanıyor (2) Çığneyerek ya da dumanını soluyarak tutun kullanımı ıl kez Amerıkan yerlılennde gorulmuş Onlardan görerek Amerıka'ya yerleşen Avrupalılar da kullanma ya başlamış öyle kı, ABD'nın ılk dönemlerınde (1783 sonrası) tutun başlıca perakende satılan urun olmuş Bu talep karşısında, 1880'lerde sigara yapım ma kınelerının gelıştırılmesı ıle daha oncelerı çığnenerek ya da enfıye gıbı çekılerek de çok kullanılan tutun, artık temel olarak sıgara halınde kullanılır olmuş (3) Aktıf sigara kullanımı ıle baöıntısı be lırlenen ılk hastalık kanser, ozellıkle akcığer kanserı olmuş Aynı şekılde, pasıf sigara ıçıcılığı ıle bağıntıh gorulen ılk hastalık da gene akcığer kanserı Sıgaranın kıtlesel olarak pazarlanmasından once çok ender gorulen akcığer kanserı, hem aktıf hem de pasıf sigara ıçıcılerınde bu yuk artış gostermış (4 5) Sigara, akcığer kanserının başlıca nedenı olduğun dan sigara ıle akcığer kanserı arasındakı ılışkı kolay saptanmış Ama sigara ıle kalp hastalıkları arasındakı bağıntı boyle kolay konulamamış Çunku kalp hastalığına yol açan daha pek çok rısk faktoru var Elbette, sigara tekellerının baskısı da yabana atılmamalı Sıgaranın kalp hastalıkları ıle bağıntısı belırlendıkten sonra gorulmuş kı, sıgaranın kalp hastalıklarına yol açması verdığı dığer zarar lardan çok daha onemlı Hatta, gunumuzde sigara artık koroner kalp hastalı ğının en onemlı ve onlenebılır nedenı Sigara, artık kalp hastalığına yol açan en önemli üç rısk faktorunden birisı (dığer ıkısı yuksek tansıyon ve kanda kolesterol yukseklığı) Ve sıgaranın bu özellığı aktıf ıçıcı pasıf ıçıcı ayrımı olmaksızın geçerlı Burada gözönune alınması gereken gerçek, sigara ıçmeyenlerde çevresel sigara dumanının koroner kalp hastalığına yol açabılmesı (6) Çevresel sigara dumanının kalp hastalığına yol açtığı ılk olarak 1986'da be lırtıldı Daha çok sayıda çalışma yapılarak bu bulgu pekıştırıldı Bu çalışmalara gore, sigara ıçenlerle bırlıkte yaşayan ama sigara ıçmeyen kışılerde ıskemık kalp hastalığından ya da ınfarktusten olum sıklığı yuzde 30 daha fazla (6) Ustelık bu çalışmalar yalnızca sigara ıçenın sigara ıçmeyen eşınde yapılmış Oysa, çevresel sigara dumanına ışyerı ortamında daha çok maruz kalındığı belırtılı yor (7) Ayrıca, ABD de yılda 50 bınden fazla olumun pasıf ıçıcılığe bağlı kalp hastalığı nedenıyle olduğu saptanmış durumda (8) Sigaranın dumanı Çevresel tutun dumanına uzun sure maruz kalınması kanser oluşumunu artı yor Sigara dumanı ıçınde bulunan çok sayıda kanser yapıcı madde bu duruma yol açıyor Kalp hastalığında durum da ha farklı Sigara dumanının uzun vadelı ve kısa vadelı etkılerı var Kısa vadelı et kılerınden başlarsak, sigara dumanı başta, kalbın oksıjen gereksınımını artırı 1 Roberts WC Tobacco Am J Cardıol 1996 78 1084 1085 2 Taylor AE et al Envıronmental tobacco smoke and cardıovascular dısease Cır culatıon 1992 86 699 702 3 Burns DM Tobacco and health Cecıl Texlbook of Medıcıne WB Saunders Phıladelphıa 1986 s 36 40 4 Doll R, Hıll AB A study of the detıology of carclnoma of the lung Br Med J 1962 2 1?71 1286 5 HırayamaT Nonsmokıng wıves of heavy smokers have a hcgher rısk of lung cancer A study from Japan Br Med J 1981 282 183 185 6 Steen yor Boylece, kalbe kan ıle taşıDığer Kanserler land K Passıve smokıng and Akcığer Kanserı nan oksıjen yetersız kalıyor, ısrısk of heart dlsease JAMA kemı tablosu ortaya çıkıyor Ay 1992 267 94 99 7 Glantz SA 3700 rıca, sigara dumanı ıkı yolla kalet al Passıve smokıng and be oksi|en gırışını azaltıyor Bır heart dısease Epıdemıology physıology and bıochemıstry yandan kalbı besleyen koroner Cırculatıon 1991 83 1 1? 8 damarları buzerek kalp dokusu Wells AJ Passıve smokıng as a na gelen kan mıktarını duşurucause of herat dısease JAMA yor öte yandan, taşıdığı kar1994 24 546 554 9 Aronovv bonmonoksit, alyuvarlarda ok W Effect of passıve smokıng on angına pectorıs N Eng J sıjenı taşıyan hemoglobın moleMed 1978 299 21 24 10 kulune bağlanarak karboksıheLough J Cardıomyopathy pro moglobın oluşturuyor ve boyleduced by cıgarette smoke Arrh ce kanın oksi|en taşıma kapası Pathol Lab Med 1978, 102 377 380 11 Burghuber O et tesını azaltıyor (9) Çevresel tu37000 Kalp Hastalığı al Platelet sensıtıvıty to pros tun dumanının kısa surelı etkısı Şekll 1: Pasıf sigara dumanına maruz kalma sonucu ortaya çıkan tacyclın ın smokers and non kalp hucrelerının mıtokondrıle smokers Chest 1986 90 34 rınde de gorulmuş Mıtokondrı ölum oranlan Total ölum sayısı: 53000. 38 12 Church DF et al Freefonksıyonunu bozarak kalp ka radıcal chemıstry of cıgarette lışmada, ana babası sigara ıçen çocuksılması ıçın gereklı enerjı formu olan smoke and Its toxıcologıcal ımplıcatıons Env larda kolesterol duzeylerının arttıgı, buHealth Pers 1985 64 111 126 13 Moskovvıtz ATP'nın sentezını azaltıyor Bu ıse kal W et al Llpoproteln and oxygen transport al na karşılık kolesterolun tehlıkesını azalbın kasılma gucunun azalması anlamına teratıons ın passıve smokıng preadolescent tan ve halk arasında "lyı kolesterol" ola gelıyor (10) chıldren The MCV twin study Cırculatıon 1990 rak bılınen yuksek dansıtelı lıpoproteln 81 585 592 14 Roborts KA et al Effect of en Çevresel tutun dumanının başka bır kolesterolunun azaldığı belırlenmış Bu vıronmental t o b a c c o smoke on LDL ac etkısı, kanın pıhtılaşmasında rol oyna cumulatıon ın te artery wall Cırculatıon 1996 94 değışıklıkler ıse damar setlığının daha yan trombosit adlı hucreler uzerıne Si2248 ?253 15 Marx JF Tobacco and children kolay ortaya çıkması anlamına geliyor gara dumanı trombosıtlerın damar ıçınCırculatıon 1994 90 1084 1085 (13) Nıtekım, yapılan bır başka çalışma laylaştırıyor Ustelık, sigara dumanının trombosıtler üzerındekı bu etkısı pasıf ıçıcılerde aktıf ıçıcılere oranla çok daha buyuk(11) Sigara dumanı çok sayıda "serbest radıkal" denılen kımyasal olarak çok aktıf maddeler taşıyor Bu maddeler, atardamarların ıç yuzunde tek sıra bır tabaka olan endotelyum tabakasında hasara yol açar Endotelyum tabakasın da oluşan hasar ıse damar sertlığı gıbı sıgaranın uzun vadelı etkılerı ıle sonuçla nan olaylar zıncırının başlatıcısıdır Sigara dumanının serbest radıkallerı, aynı zamanda, endotelyum tabakasının altında yer alan duz kas hucrelerının aşırı çoğalmasına yol açar Boylece damar daralır hatta gıderek tıkanır Sigara dumanının ıkı fazı vardır Katran fazı ve gaz fazı. Işte bu etkılere yol açan serbest radıkaller sigara dumanının gaz fazında daha çok bulunur (12) Bu durum, bır bakıma, serbest radıkallere karşı savunma sıstemlerı ge lışmemiş pasıf ıçıcılerde rıskın neden daha buyuk olduğunu açıklamaktadır Butun bunlara ek olarak, çevresel sıga ra dumanının kan yağlarını da etkılediğı belırlenmış Yapılan bır ça de bırbırlerıne yapışarak kumelenmelerı nı, boylece pıhtı oluşturmalarını kolaylaştırıyor Bu olayın koroner damarlarda ortaya çıkması kalpte ınfarktus anlamına gelıyor Bu şekılde fonksıyonları değış mış trombosıtler damar sertlığını de ko da, çevresel sigara dumanına bır kez maruz kalınması durumunda bıle atar damarların ıç çeperınde yağ bınkımının olduğu belırlenmış (14) (*) Turkıye Yuksek Ihtisas Hastanesi Biyokimya Laboratuvarı Cumhurıyet BİLİMTEKNİK • No 545 30 Ağustos 1997» Basan ve Yayan Yenı Gun Haber A|ansı A Ş • Genel Yayın Yonetmenı Ortian Erinç • Genel Yayın Koordınatoru Hlkmet Çetinkaya • Yazı Işlerı Muduru Ibrahım Yıldız Dinç Tayanç, Sorumlu mudur Fıkret tlkiz • Yayın Yonetmenı Orhan Bursalı • Grafık Yonetmenı Tülos Hasdemır • Reklam Medya C. Orhan Bursalı yurtdışında bulunduğundan "gundem" yazısını yayımlıyamıyoruz 5453