Katalog

E O L O J İ Sl Kuzey Amerika kıyılarından ilginç görüntüler Okyanus dibindeki çöketmeler Oregon'un merkezindeki anakarasal tepeciklerde bır oyuk oluşturdu. Hilal biçimindeki bu oyuktan dışanya doğnı uzanan bırikintiler çökme sonucunda sürüklenen malzemenin izledığı yolu ortaya koymaktadır. Oyuk yaklaşık 6 kılometre genişliğindedir. Yerlerinden oynayarak üst üste kümelenen ve'anakarasal tepeciği oluşturan kara parçalannın yükseklığı ile çağdaş bir gökdeleninkine eşittir. Bir olasılıkla, bu dev kara parçalan bir deprem sonucunda aşağıya yuvahandı. Anakarasal tepecikte meydana gelen bu tür çarpıcı çökelmeler, yakın kıyılann su ile kaplanmasına ya da Pasifik boyunca ıleıieyerek açık denizlerde zarara yol açan büyük denizaltı dalgalarının oluşmasına neden oluhar. c Bir mil yüksekliğindeki tepe Florida'nın batısındakı anakara tepeciğinin ucunu oluşturvr. Flonda Kayalıklan olarak bılinen bu denızaltı yükseltisi Empire State Building'den dört kat daha yüksektir. Başka yerierde anakarasal tepeciğın eğımi yalnızca bırkaç derece iken, kayalıklann yüzü ortalama 35 derece eğiktir. Kayalann yüzü birçok yerde dikeye yakındır. Burada denizin dibi denız canlılarının ıskeletleriyle doludur. Üst üste yığılan bu iskeletler zamanla burada hafif eğimli bir rampa oluşturmuştur. Ancak bir olasılıkla büyük akıntılar bu tepeciğın tabanını aşındırdı. Günümüzde aşırı tuzlu yeraltı suları kayalıklardan dışan sızmakta ve kayalann erimesıne yol açmaktadır. Bu nedenle giderek enyen tepenın her an yerle bır olması ve altındakı malzemeyi de berabehnde götürmesi işten değildir. Işin şaşırtıcı yönü, aşınmaya uğramış bu büyük mıktarda malzemenin izlerine çok ender rastlanabilmesidir. regon açıklarındaki Kuzey amerika ve < çarpmaları sonu' •ika levhası aşagıya tortuları sıyırarak 1e (sol alt), tortulala getirir. Güneyde m setler oluşturur b)Mississippi'den doğu Teksas'a dek uzanan alan boyunca denizin dibi krateri andıran oluşumlaria kaplıdır. Bu küçük havzalann içi yoğun bir tortuyla doludur. Bu havzalann kimi yerleri ise milyaharca varil petrol ve gaz içerır. Havzalann arasındaki sırt ve tepeciklerde larklı boyut ve bıçimlerde tuz kütleleri gizlenmistir. Bu tuz kütlelerı yaklaşık 180 milyon yıl önce Meksika Körfezı sularının buharlaşması sonucunda oluşmuştur. Bu tuz katmanının uzerı daha sonra Kayalık Dağlar'ın aşınması sonucunda oluşan ve Mississippi ırmağının sularıyla sürüklenen tortularla kaplanmıştır. Tuz sıkışmaya karşı dirençlı olduğundan, yoğunlaşacagına akar. Bu nedenle, üstteki tortuların agırlıgıyla, dev tuz kabarcıkları üste çıkarak açık denize yayılmışlardır. Kuzey Amerika sınırı boyunca üç tur kıyı çızgısine tanık olunur. Atlantik Okyanusu ve Meksika Körfezi'ne bakan yüzdeki kıyı çizgilen Kuzey Amenka anakara sınırı içınde yer aldıklarından ve bu büyük kara kitlesiyle birlikte devındiklerinden, edilgen hatlar olarak bilinırler. Amerika'nm batı kıyısı ise Kuzey Amerika anakara sınırının ucunda yer alır ve Pasifik Okyanus 'unun altındakı okyanus kabuguna çarpıp sürtünerek yol alır. Bu çarpışma sonucunda iki farklı oluşum meydana gelir. Kalifornıya'yı bir baştan bir başa geçen (dalmabatma kıyısı) Kuzey Amerika Levhası, topluca San Andreas Fayı olarak bilınen dikeye yakın bir çözelmeler sistemi boyunca uzanarak Pasifik Levhası'nı yanlamasına keser. Kıyının çok daha yukarılarında (yakınsak kıyı) Kuzey Amerika levhası Juan de Fuca levhası adı verilen okyanus kabugunu yararak geçer. oluşturacaktır. Ancak genişliği 10 kilometreden az olan denizaltı yükseltılerı okyanus yüzeyinı etkileyecek güçte olmadıklarından uydu radarların lar nilebilır. isteren haösterebilir. farklılıkları yansıtır. Bu çok küçük farklılıklar suyun düzensız bır bıçimde dağılmasına yol açar. Okyanus yüzeyinde yerçekiminin farklı olduğu alanlar genellikle denız tabanının engebelı olduğu yerlerdır. Örneğın, suyun altındaki 2000 metre uzunluğunda ve 40 kilometre genışlığındekı büyük bır yanardağ suyu kendisine çekerek okyanusun yüzeyinde yaklaşık ikı metre yüksekliğinde bir tümsek gözünden kolaylıkla kaçabı lir. Çokışınlı sonar (b) okyanusun derinliğini ses dalgalarının kırılması ve yansıması sonucunda ortaya çıkan yankıları kaydetmek suretiyle belirler. Basit yankı sonarlarının tersine, bu çağdaş yon tem bır dizi ses kaynağından ve çeşitli dinleme aygıtlarından yararlanır. Dinleme ay gıtları yalnızca denizin altında gemiye paralel olan bir dizi dar geçıtten çıkan seslerı saptamak üzere tasarlanmıştır. Bir alanın tam bir haritası ancak o bölgenin, tıpkı bir tarlayı sürercesıne, taranması suretiyle elde edilebilir. Ne var ki, gerekli donanıma sahip 200 teknenin denizin dıbını tumuyle ın~ celeyebılmesı yüz yıllık bır süreyi gerektirmektedir. Yantarama sonarı (c) denız dibıne bir başka açıdan yaklaşır. Bu aygıt genellikle geminin arkasına iliştirilmiş bir "kızağa" bağlıdır. Kızağın her iki ucuna bağlanmış olan sonar bırimleri hem ses kaynağı hem de dinleme aygıtı işlevini görürler. Bu birimler dışanya ses dalgaları yayarlar. Denizin dibi düz ve pürüzsüz ise, dışanya yayılan enerji geriye yansımaz. Gelgelelim, denizin dıbı pürüzlü ise, dibe çarpan ses her yöne dağılacak ve sonar kızağına geri dönecektir. Kaydedilen yankıların genlıklerınin grinın farklı tonlarıyla denkleştirilmesi suretiyle deniz dibinin dokusunu veren, sıyahbeyaz bır fotoğrafı andıran görüntüler elde edilecektir. Ne var ki, yantarama sonarından elde edilen görüntüler suyun altındakı yüzeyin yüksekliği konusunda bir bilgi vermekten yoksundur. Deniz tabanını en ayrıntılı ve en doğru olarak yansıtan görüntüler, ya suyun dibıne yerleştirılen kameralar, ya da uzaktan kumandalı aygıtlar yardımıyla çekilen denizaltı fotoğraflarından elde edılmektedır (d). Kameralı bu tür donanımlar araştırmacıların denizin dibini yakından incelemelerine olanak tanımaktadır. Ancak en güçlü aydınlatma sistemi bıle bu derinliklere ulaşamadığından, bu yöntemle elde edilen görüntüler ışınların ulaşabıldıği kısa uzaklıklarla sınırlıdır. 5377