Katalog

HAYVANLARIN DÜNYASI Şarkıcı tırtıllan, gardiyan karıncalar ve ortakyaşam Ortakyaşam türler arasındaki karmaşık etkileşimleri anlamak için önemli ipuçları verir. Bu ilişki içindeki bir canlının nasıl ve niçin evrimleştiğini ortaya çıkarabiliriz. tun bu boceklerın ortak yanları, karınca ların ıçmesı ıçın çok lezzetlı bır "şerbet " yapmalarıdır Bazı bıtkıler de yaprakla|ir karınca yuvası uzerınde pıknık rından bır çeşıt şerbet salgılayarak ka lyapan herkes, karıncaların bulrıncaları kendılerıne çekerler, buna karşı"dukları besını nasıl koruduklarını lık karıncalar, bu bıtkıleri yaprak yıyıcı ve kendı topraklarına yabancıların gır boceklere karşı korurtar Bazı boceklerın mesıne nasıl karşı koyduklarını gormuşşerbet yapıcı ozel organları vardır, orne tur Ne var kı bazı bocekler ve ozellıkle ğın bıtkı bıtlerı, karıncaları şerbetle bes bazı kelebek tırtıllan karıncaların yaşadılerler, buna karşılık karıncalar onların ğı topraklara yalnız serbestçe gırmekle "korumacı"lığını yapar kalmaz, karıncalarla karşılıklı çıkarlara Karıncalarla ortak yaşamaya "mırme dayanan bır ortaklıga gırerler Bır dığer kofıh" (karıncaseverlık) denmektedır Ke deyışle karıncalar tırtıllarla bır ortakyalebekler arasında ıkı famılya, karıncalarla şam (sembıyoz) ıçındedır Ortakyaşam, ortakyaşam ıçın evrımleşmıştır Lycaenı turler arasındaki karmaşık etkileşimleri dae (her yerde bulunan mavı kelebekler anlamak ıçın onemlı ipuçları verır ve bu ve kanatları ınce çızgılı kelebekler ha bakımdan evrımcı ekolojıstlerın buyuk ıl ırstreaks) ve Rıodınıdae (Tropık Amerı gısını çeker Sembıyoz bır canlının nasıl ka da yaşayan kanatları metal rengı ve nıçın evrimleştiğini ortaya koyabılır noktalarla suslu kelebekler metal Karıncalarla sembıyoz yapan başlıca marks ) Bu ıkı famılyaya "Lıkenoıd kele ıkı grup canlı bılınmektedır Bıtkıler ve bekler" denır Lıkenoıd kelebekler kuçuk homoptera (Eşkanatlılar) takımından bıtolduklarından (ıkı kanat arası uzaklık 5 kı yıyıcı bocekler (bıtkı bıtlerı, Ağustos cm'den az) ?or farkedılırler, fakat bılınen boceklerı vb) ıle Lepıdoptera (Pulkanatlı13 500 den fazla kelebek turunun yuzde lar) takımı (kelebekler, gece kelebeklerı 40'ını lıkenoıd kelebekler oluşturur Bu (pervaneler) ve hoplayıcı kelebekler Butıp kelebeklerın ka natları ınsanın başını Tırtıl karıncaları nasıl çağırır? dondurecek kadar guzel renkler ve de Kanncasever tırtıllar karın senlerle bezenmıştır caların sosyal ve şembıyoFakat evrımcı bıyo tık davranışlarından yararlogları asıl şaşırtan lanır Bu tur tırtıllarda ka bu guzellık degıl, bu rınca organları' vardır Bu turlere aıt tırtılların organların bazıları karıncakarıncalarla ortakya ların sevdıgı şarkılan çalar bazıları karıncatarın fere şam ıçın gelıştırdıkle monlannı taklıt eden koku rı ozel organlardır lar salar, bazıları da karın Son 20 yılda bu tıp caların çok sevdıgı bır şerkelebekler uzerınde bJ bırçok bılım adamı çalışmıştır (C.B. Cotrell, K. Fıedler, U Maschvvıtz, N.E. Pıerce, P.J. DeVrıes ve J.A. Thomas) Bu araştırmalara gore, lı kenoıd tırtıllarla ka rıncalar arasındaki ılışkı, ıkı tarafın da Dokunaçların çıkardığı fere yararlandığı bır or mon karıncdların takyaşam şeklınde saldırganlara olabıldığı gıbı bır ta karşı koymasını rafın yararına, dığerısağlar nın zaranna bır asa laklık şeklınde de olabılmektedır Rınoıd tırtıllan ıle karıncaların ortakya şamı uzerındekı ılk araştırma 24 yıl ka Selçıık Alsan* dar once Luısıana Unıversıtesı'nden G N Ross tarafından yapılmıştı Son yıllarda buna, bu makalenın yazarı olan Phılıp J DeVrıes'ın (Teksas Unıversıtesı) çalışmaları eklenmıştır Bu araştırmacı ozellıkle Thısbe ırenea turu kelebeklerı ınceledı, bunlar Meksıka ıle Brezılya ara sındakı tropık ormanlarda yaşamaktadırlar Thısbe'nın dışısı, genç Croton ağaç ları uzerıne yumurtalarını bırakırlar Yumurtadan çıkan tırtıllar ağacı yıyerek buyurler Croton agacının her yaprağının dıbınde şerbet olduğundan bu ağaca karıncalar da gelır (bırçok tropık bıtkı benzer şekılde yapraklarında şerbet oluşturur) Ağaca ge len karıncalar oradakı tırtıllarla ortakyaşama başlar Panama'da Thısbe tırtıllan uzerınde çaltşan DeVrıes, şoyle bır deney yaptı Bellı sayıdakı Croton agacı Karıncalarla sembıyotık yaşayan kelebeklerden bırı de uzerındekı butun Thısbe ırenea'dır. Kelebeklerde mırmekofılı (karıncaseverllk) karıncaları ayık yalnız Rıodınıdae ve Lycaenıdae famılyalannda gorulur. ladı ve yenı karıncaların gel mesını onlemek ıçın ağaçların dıbıne yapışkan bır reçıne koydu 10 ay sonra kabesleyıcı olduğunu nasıl bılıyor? Bunun rıncalı ve karıncasız Croton ağaçları yanıtı evrımdedır ancak besleyıcı şerbeuzerındekı tırtıl sayısını kıyasladı Karıntı ıçen karıncalar hayatta kalmıştır Docalı ağaç lar uzerınde, karıncasız ağaçlağada nerede canlılar aklı varmış gıbı ra gore çok daha fazla tırtıl bulunuyordu davransa, orada evrım butun gerçeklıMuhtemelen karıncalar tırtıllan uçucu ğıyle kendını dayatmaktadır Ç N ) bocek ve kuşlardan koruyordu Croton agacının tatlı şerbetını tırtıllar da ıçer Bu ağaç uzerındekı tırtıllar, baş Tırtılların en buyuk duşmanı sosyal larını ağacın şerbetı ıçıne sokarak dınleeşekarılarıdır Bu eşekarıları hayatlarını nırler Yapraklar kadar yaprakların şer tırtıllar ıçeren bır ağaç aramakla geçırırbetı de '.ırtılların buyumesıne yardım ler Dışı eşekarısı bır tırtıl bulunca ığnesıeder llgınçtır kı rıodınıd tırtıllan yalnız nı sokarak onu oldurur, sonra "cesedı" şerbet yapan ağaçlar uzerınde buyur parçalara boler ve yuvasındakı aç kurtçunku bu şerbet karıncaları cezbeder çuklara et taşır ve tırtılın korunmak ıçın karıncalara ıhtı DeVrıes bır başka deneyle ortakyaşa yacı vardır Bunun aksı de doğrudur mı kanıtladı Eşekarısı yuvalarının yaKarıncalarla ortakyaşama gırmeyen tırtılnına, saksıya dıkılmış ıkı Croton ağacı lar şerbet yapmayan ağaçlar uzerınde koydu Karıncaların bunlardan yalnız bıbuyur (Kelebek hangı ağacın şerbet rısı uzerıne tırmanmasını sağladı Her ıkı yaptığını nasıl anlıyor da oraya yumurtlu ağaca da bırer tırtıl koydu ve tırtıllardan yor? Yıne "evrımın aklı" ışe karışıyor Tırhangısının daha uzun omurlu olacağını tılların şerbete ıhtıyacı varsa ve kelebek araştırdı Karıncasız ağaç uzerındekı tırtıl şerbetsız ağaca yumurtlarsa o kelebe bırkaç dakıka ıçınde eşekarılarınca olduğın bır sure sonra neslı tukenır, "ortama ruldu, karıncalı ağaçtakı tırtıl ıse yaşamı uyabılen hayatta kalır' Ç N ) na devem ettı, karıncalar eşekarılarıyla savaşarak onu koruyordu lyı ama karınDevamı gelecek hafta calar tırtıllan neden savunuyordu? KaDoç. Dr. Selçuk Alsan rıncaların bu ışte çıkan neydı? Scıentıfıc Amerıcan, Ekim 1992'den Burada ınanılmaz bır ışbırlığı vardır Thısbe tırtıllan olgunlaşınca "şerbet or ganları' yaparlar Karınca gelır ve anten lerıyle tırtılın popo sunu durter tırtılın arka ucundan eldıven parmağı gıbı ıkı uzantı çıkar ve bunlar bır damla berrak sıvı salgılar Karınca buyuk bır ıştahla bu sıvıyı ıçer Tırtıl şerbet organını ıçerı çe ker fakat karınra doymamıştır ısrarla tırtılın arka ucunu antenlerıyle okşamaya devam eder Karıncanın dakıkada bır, bır damla şerbet ıçtığı gozlemlenmıştır Aynı karıncalar Croton yapraklarının dıbındekı şerbetı de ıçerler, fakat tırtıl şerbetını tercıh ederler Tırtıl şerbetı usta aşçı ışıdır Aslında ağaç şerbetı yuzde 33 oranında çeşıtlı şekerler ıçerdığı hal de, tırtıl şerbetı şekersızdır Fakat tırtıl şerbetınde besleyıcı amıno asıt mıktarı çok daha fazladır Karınca bu nedenle tırtıl şerbetını tercıh eder (Pekı ama bır karınca hangı şerbetın kendısı ıçın daha Tıtreşım çubuk ları karıncaları cezbpden sesler o'uşturur Arka uçtakı' şerbet" organları karıncaların ıçmeye doyamadıkları bır şerbet yapar Kanncasever tırtıllarda karıncalarla ortakyaşamı sağlamak ıçın ozel organlar vardır. Tırtılın arka ucun da "şerbet" salgılayan ve ıçerı dışarı hareket edebılen ıkı bez vardır; karıncaların tırtılın arka ucunda bırıkerek bu tatlı sıvıyı ıçtıklen goruluyor (sol) Tırtılın ön ucundakı dokunaçlar, karıncaların alarm feromonlarını andırır bır feremon salgılar, bunun etkısıyle karıncalar derhal savunma pozısyonu alır (sağ) ve tırtılı duşmanlarından, orneğın eşekarılarından korur. 53712