Katalog

EDİTÖRE MEKTUP/TARTIŞM A Üniversitelerde düşen Bir teknolojı politikasızlığı belgesi: ARGE yardımımna ilişkin bilimsel performans Ülkemizin son.on yedi yıldır bir üniversite katliamı yaşıyor. Üniversitede ileri giden hiçbir şey yok. Var diyen varsa biliniz ki doğruyu kendine göre yorumluyor. Faruk Güçlü* karar... 1 980 oncesının unıversıtesı ıle 1980 sonrasının unıversıtesı arasında buyuk ayrımlar, buyuk farklar vardır 1980 öncesınde ozellıkle unıversıte çevresınde odaklanan anarşı ve terore rağmen unıversıtede bılım vardı, en azından unıversıte toplumun önünde bır konuma sahıptı Ya bugun? Şoyle bır duşunelım yurdun dort bır yanına yayılmış ıktısat fakultelerı, ıktısat bölumlerı var Onlarca, yuzlerce ıktısat profesöru, doçentı mevcut Ulkenın ıçınde yaşadığı ıktısadı bunalım konusunda konuşan çozum öneren bır unıversıteye rastladınız mı? O halde unıversıtelerın "12 Eylul oncesıne" donmesınde buyuk yarar vardır Başkentte bulunan ulkenın en buyuk unıversıtelerınden Gazı Unıversıtesı'nın muhendislık ve mimarlık fakultelerını gezenler bılırler. Sık sık bozulan hatta bır öğrencının olumune neden olan asansör, sıvası dokulmuş duvarlar, sarkan demır parçaları Adam muhendıslık okulu demeye utanır Ama oradan ınşaat muhendısı, mımar yetıştırıyo ruz Inşaat yuzu gormemış ınsanlar muhendis mımar olacaklar, sonra da toplum onların ınşa ettığı bınalarda gonul rahatlığıyla barınacak! Van 100 Yıl Unıversıtesı'nde ev toplantılarında bıle harem selamlık oturan profesörler hastalarına kılot uzerınden ığne vuran hemşıreler ve hasta yuzu gormemış doktorlar Bunlar yarın "doktor" unvanıyla karşımıza çıkacaklar Üniversitelerde 1980 sonrası yaşanan dejenerasyon ne yazık kı oyle soysuz hal aldı kı, lısans dıploması bulunmayan yuksek lısans mezunlarına ya da doktora yapmış ınsanlara rastlamaya başladık Tezlerını başkalarının tezlerınden araklayan akademık tıtr sahıbı fakulte yönetıcılerı görduk (1) Araştırma gorevlısı seçerken fızıkı özellıklerı on plana alan akademık karıyer sahıplerıyle tanıştık Sıyasal eğilımlerın on plana alındığı kadrolaşma gırışımlerının alabıldığıne yaygınlaştığı taşra unıversıtelerınde ıse durum daha ıçler acısı Oralarda da otel resepsıyon memurları sahte doçent unvanı ıle dersler verıyorlar (2) Bılımın sıyasallaşması ve yozlaşması unıversıtelerı adeta blrer "yüksek lıse" halıne dönuşturdü O nedenledır kı ekonomık konularda ıktısat profesorlerı değıl bakkallar, redkıt okurları, borsacılar konuşuyorlar Hastalıkları medyumlar, kırık çıkıkçılar falcılar lyıleştırmeye çalışıyorlar Gunluk gazete bıle okumayan üniversite profesörunden acaba öğrencının, toplumun ne beklentısı olabılır? Uzman çavuş ya da ımam maaşı ıle profesör maaşını özdeşleştıren devlet bu konuda acaba suçsuz mudur? Futbol sahalarında maç ızlemek ıçın yanı amıgoluk yapmak ıçın zaman ve para bulabılen, her gun sabah gazete bayıınden yabancı sıgara alıp gazete almazken utanmayan geleceğın unıversıte öğrencısı acaba bu ulkeye ne kadar yararlı olacaktır? YÖK kurulurken amaç sanırım buydu Duşunmeyen, uretmeyen, konuşmayan, okumayan, yazmayan bır unıversıte Bu amaç sahıplerı tum ereklerıne ulaştılar Bugun çoğu unıversıte oğrencısının ıkı uğraşı alanı vardır, bırıncısı karşı cınsle yakınlaşma, ikıncısı futbol Ders kıtapları dışında kıtap alan okuyan öğrencı sayısı yok denecek kadar az Yarınımıza yon verecek olan bu gençlerın acaba sorumlusu kım? Mahalleye bakkal açar gıbı unıversıte açanlar Bu gecekondu unıversıtelerıne yaraşır blr bıçımde korsan, hızlı yetıştırılmlş, ama kendı alanında bıle uzmanlaşamamış onlarca akademık eleman da yetıştırdıler Sonuçta bu taşra unıversıtelerı şerıatçı ya da ırkçı rejım karşıtı orgutlerın bırer oyuncağı olmaktan öte gıdemedı Ulkemızın son on yedı yıldır bır unıversıte katlıamı yaşıyor Üniversitede ılerı gıden hiçbir şey yok Var dıyen varsa bılınız kı doğruyu kendine gore yorum luyor Gelışen her şey unıversıtenın aleyhıne Daha doğ rusu toplumun aleyhıne Bılmıyorum kendı sorunlarına sahıp ç ı k a m a y a n akademısyenler, öğrencıler ve unıversıtenın duşen performansına goz yuman toplum bu suskunluğunu nereye kadar devam ettırecek Kaynaklar 122 6 1996 Cumhurıyet 2 15 6 1993 Hurrıyet * Dr., Gazı Üniv. Fen BII.EnstKüsü U luslararası ışbölumü, teknolojık gelışme alanında da kendını gostermektedır Gelışmış kapıtalıst ulkeler bu ışbölumü çerçevesınde, endustrıyel alanda yaşanan rekabetın ust sıralarında olabılmek ıçın yenı teknolojıler gelıştırmek ve yenı teknolojı uretımı bağlamında ArGe'ye kaynak ayırmak durumundadır Azgelışmış ulkeler (AGU) ıse gelışmış ulkelerle aralarındakı teknolojık açığın da belırledığı bır bıçımde bu ulkelerın gelıştırdığı teknolojilerı asımıle ve adapte etme, elde edılen teknolojının yenıden uretılmesı ve ılerletılmesı gıbl faalıyetler doğrultusunda uluslararası teknolojık ışbolumu ıçınde yerını almaktadır Tam bu faalıyetlerın olabılırlığı teknolojık yetenek de dahıl, teknolojık alt yapı ve bunun belırledığı Ar Ge faalıyetlerının düzeyıne bağlıdır Bu noktada uluslararası ışbölumunun dışında kalmak ıstemeyen AGU'ler, fırmaların ve endustrilerın teknolo|ik değışım surecıne bır teknolojı polıtıkası (1) doğrultusunda mudahale etmek zorundadır Yenı teknolojılerın uretımı ve mevcut teknolojılerın yayılımı, ancak fırmaların, unıversıtelerın, yurtıçı araştırma ve teknolojı kuruluşlarının saç ayaklarını oluşturduğu bır teknolojık sıstem (2) ıçersınde mumkun olabılıyorsa, böyle bır sıstem ıçersınde teknolojı polıtıkasının temel araçlarından bırı olan Ar Ge faalıyetlerının devletın bazı kuruluşlarınca desteklenmesı ve organıze edılmesı krıtık bır oneme sahıptır Turkıye ıçın ıse, gumruk bırlığı surecıyle bırlıkte ArGe dışında endustrıyel alandakı tum teşvık mekanızmalarının zaman ıçınde uygulamadan kaldırılacağı düşunulduğünde, Dış tıcaret Musteşarlığı, Turkıye Teknolojı Araştırmaları Vakfı, ve TUBİTAK ışbirlığı çerçevesınde hayata geçırılecek olan "Sanayı Kuruluşlarının ArGe projelerının Teşvık edılmesı Uygulaması", çok daha krıtık bır önem arz etmektedır Uruguay Round Nıhaı Senedi'nın ArGe'ye yonelık zorlayıcı hukumlerı doğrultusunda, 1 Hazıran 1995 tarıhlı 22300 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanarak yururluğe gıren ArGe yardımına ılışkın karar, Turkıye'nın 2000'li yıllara doğru teknolojı polıtıkasını göstermesı açısından ılgı çekıcı bır belge nıtelığındedır Alkan Soyak* • Kararda ArGe destekleme sistemleri başlığı 'altında desteklemenın ıkı temel çerçevede yapılacağı belırtılmektedır Bırıncısı, ArGe faalıyetle rınde bulunan kuruluşların proje bazında desteklenmesı, dığerı ıse, urun geliştirme ve stratejık odak konuları projelerıne sermaye desteğıdır Kararda, ıkı destekleme sıstemının eşgudum ıçersınde çalışmasına yönelık duzenlemelerın alınması umıt edılırken, sıstemlerin Öncelıklerı ve dayandığı krıterler bırbırlerıyle çelışmektedır Proje bazında destekleme sıstemınde, bazı teknolojı lerı öncelıkli olarak destek kapsamına sokabılmek ıçın ılave destek maddesı oluşturulmuştur Buna göre, "sanayı kuruluşlarının, belırlı bır proje bazında desteklenen ArGe faaltyetının, e n f o r m a t ık, esnek uretım, ılerı malzeme teknolojılerı, gen muhendıslığı/bıyoteknolojı, uzay ve havacılık alanlarında olması halınde sağlanan destek mıktarı %20 Destekleme sistemleri oranında arttırılır" bıçımınde bırı ıfade kullanılarak, öncelıkle desteklenmesı öngörülen teknolojıler belırlenmıştır Urun geliştirme ve stratejık odak konuları projelerıne sermaye desteğının amaçlandığı ıkıncı destekleme sıstemınde ıse, bu projelerın nıtelığı belırlenırken getırılen krıter, ıkı sıstem arasındakı çelışkılerı de gun ışığına çıkarmaktadır Buna gore, "stratejık odak konuları projelerı ulkemızde mevcut sanayı yapısı, teknolojı ve ınsan gucu bı rıkimı ve uluslararası karşılaştırmalı ustunluklerın dınamığı esas alınarak, hangı alanlarda teknolojık projeler yurutulmesınde yarar bulunduğunu veya ArGe faalıyetlerının ulkemızde yaygınlaşması ıçın alınması gereken tedbırlerı tesbıt eden projelerdır" Ikı destekleme sıstemının çelıştığı noktayı tesbıt edebılmek ıçın, Turkıye'nln mevcut sanayı yapısına ve karşılaştırmalı ustunluklerının dınamıklerıne bakmak yerınde olacaktır Bunu saptamaya yönelık bır çalışmada (5) Turkıye'nın karşılaştırmalı ustunluklerının olduğu urun grupları ve sektörlerın, genellıkle tarım ve tarıma dayalı bazı sektorler olduğu belırlenmıştır Çalışmaya göre karşılaştırmalı ustunluğun bulunduğu bazı urunler, buğday, bıtkısel yağ, demırçelık, dokumaeşya ve bazı dayanıklı tuketım urunleridır Buna karşın karşılaştırmalı dezavantajın bulunduğu sektorler ıse genellıkle yatırım malı uretilen sermayeyoğun sektorlerdır Elektrıklıelektrıksız makına, haberleşme cıhazları, karayolu taşıtları, demıryolu taşıtları, uçak ve uzay araçları gıbı teknolojısı halen standartlanmamış veya standartlaşmakta olan urunlerde Turkıye karşılaştırmalı dezavantaja sahıptır Eğer urun geliştirme ve stratejık odak konuları projelerıne sermaye desteğı sağlanırken kararda belırtılen krıterlerden hareketle, karşılaştırmalı ustunluklerın olduğu sektörlere bu destek yönlendırılırse, tarım ve tarıma dayalı bazı sanayl dallarının projelerıne ArGe desteğı sağlanacaktır Buna karşılık teknolojık gelışmelerın asıl gerçekleşme alanı olan, teknolojı standartlaşmadığı ıçın hâlâ ArGe yapılması gereken yatırım malları sektoru, karşılaştırmalı dezavantaja sahıp dıye ArGe desteğlne konu olmayacaktır Bu sav, ArGe destekleme sıstemının sanayıde yapısal bır değışımı hedeflemedığını göstermesı açısından onemlıdır Bu destekleme sıstemı 1950'lerde olduğu gıbı, Turkıye'nın tarımda karşılaştırmalı ustunluğunu, yenıden keşfetmekte ve bu yapıyla dunya sıstemıne entegrasyonu hedeflenmektedır Bu noktada ıkı destekleme sıstemı arasındakı çelışkı de gun ışığına çıkmaktadır I destekleme sıstemıyle, enformatık, esnek uretım, ılerı malzeme ve hatta uzay ve havacılık1 teknolojılerıne ağırlık verılmesı hedeflenırken, II sıstemde, tarım ve tarıma dayalı sanayılere yönelık projelere des tek verilmesı söz konusu olacaktır Bu durum' Turkıye'nın stratejık bır teknolojı polıtıkası olmadığını açıkça gostermektedır Devlet belırlı bır teknolojı polıtıkası gudumunde teknolojık değışım surecıne mudahale edecekse, bu mudahalenın daha seçıcı, stratejık ve sanayıde yapısal değışımı öngören bır mudahale olması gerekır Bu noktada şu soru onem kazanmaktadır "Uluslararası fınans kuruluşlarının gudumunde ve bunların belırledığı normlara gore hazırlanmış bır ArGe destekleme sıstemı ne derece böyle bır yapısal değışımı hedefleyebılır?" Bu soru uzerınde duşunmeden, a priorı olarak, " ArGe projelerını oluşturan sanayicıye destek verılmesı yoluyla Turkıye'nın Asya kaplanları olarak anılan ülkelerın arasına gırebileceği" (6) iddıası bır lyı nıyet ıfadesı olarak kalacaktır (1) Türkıye'de teknolojı polıtıkasıyla ılgılı kapsamlı bır çalışma ıçın bkz E Taymaz Sanayı ve Teknolojı Polltlkaları Amaçlar ve Araçlar ODTU Gelişme Vol 20 no 4 1993 (x) TBMOB nın 1995'dekı Sanayl Kongresı TebllŞlerınde yer alan ' Ar Ge Yardımı Turkıye nın Teknolojı Polıtıkasını Belırleyen Karar Uzerıne Bır Değerlendırme" Islmlı yazının özetidir (2) Teknolojık sıstem kavramı ıçın bkz B Carlbon F Stankıewıcz, "On the Nature Function and Technological Systems Journal Of Evobutlonary Economıcs Vol 1 No 2 1991 (3) Resmi Gazete Sayı 22300 1 Hazlran 1995 s 34 (4) Resmi Gazete, s 3435 (5) O Kuçukahmetoğlu Urun Devrelerı Anallzi ve Türklye Uzerıne Bır Deneme Yayımlanmamış Doktora Tezı, MU SHE 1986 Daha sonra bu çalışma yazar tarafından gun celleştırılmış ve 1994 yılına kadar getırılmıştır (6) Cumhurıyet 11 7 1995, Prof Dr Tosun Terzloglu Ile göruşme * Yrd Doç M U IİBF Iktısat Bolumu 5524