Katalog

)LO J I leydi? yıllık sureçler ıçınde bu kutleyı sublıme ederek gezegenlerarası boşlukta buyuk mıktarda toz bırıkmesını sağlar Bu toz ıse yorungesınde dotanan Oünya taratın dan supurulur Dunya atmosfen toza doyduğunda gezegen anıden soğur Bu süreç bınlerce yıl alan bır sureçtır Okyanuslar ıse yalnızca 10 yıllık guneş ışığı depolayabıldık lerınden, organızmalar olmeye başlar Napıer, "Bu stok tukendığınde, atmosferın ust kesımınde buz knstallennın oluşu munu engelleyecek ibi kalmaz Toz atmosferden gıtse bıle olıışan buz knstalle n ıklımın soğuk kalmasına yol açar" de mektedır McLeod, Tebeşır Donemı nın bıtımıne yakın zaman dılımıne aıt herhan gı bır buzlaşma kanıtı bulunmadığını be lırtse de Napıer, soyların toplu halde yo kolması ıçın ılla kı bır buz çagı gıbı şıddetlı bır ıklım değışıkiığıne gerek olmadı ğını savunarak "Buzlanma olmasa da uzatmalı bır soğuma da yeterlıdır" de mektedır Napier'in senaryosunda en buyuk çarpmalar, kuyrukluyıldız buzunun çogu nu kaybettığı olum anında gerçekleşmekte ve bu anda kuyrukluyıldız, 'kuy rukluyıldız gezegenten"ne parçalanmaktadır Yıne de olumlenn asıl nedenı bu şıddetlı çarpmalar değıldır Napıer, asıl nedenın toza bağlı olduğu konusunda ısrarlıdır "Herkes bu çarprnalara odaklan dığından, Dunya'nın karşılaştığı çok daha cıddı bır tehdıt goz ardı edılmıştır" de mektedır Napier'in yavaş ölümlere ılışkın senar yosu çozulemeyen bır gıze de açıklık getırebılır Bu da soylann toplu tükenmesı ve çarpmalann neden okiuğu kraterlenn nıçın 28 mılyon yılda bır tekrarlandığı so runudur Her ne kadar pek çok paleontolog, bu tur bır penyodıklığın gerçekte söz konusu olması tikrıne şupheyle yaklaşsai da, her 30 mılyon yılda bır Oort Bulutunun, Guneş bu sırada Galaksı duzlemtnden geçtığı ıçın, azamı derecede gelgıt kuvvetlerının etkısınde kaldtğı bır gerçek tır Süper yanardağlar ve cehennemi asit yağmuru Dunya dışındakı olaylara dayanan mo deller, dınozor soyunun tükenmesı sorununun açıklanması ıçın zorlaytcı çozulm lerdır Ancak McLeod Tebeşır Donemı'ne aıt toplu olumlere oldukça drama tık ama Dunya kökenlı bır olayın, super yanardağlann yol açtıgına ınanmaktadır Guney Hındıstan ın genış platolarından Deccau Kapanı, Tebeşır Donemı'nın son bırkaç mılyon yılında bır mılyon kılo metrekup hacme sahıp lavın yeryuzune fışkırması ıle oluşmuştur Bunun bınde bın buyukluğunde bır puskurme tanhte kayıtlı değıldır 1979 yılında, soy tuken melennın nedenı olarak bu super yanardağ goruşunu ortaya atan, Blacksburg, Vırgınıa Polıteknık ve Devlet Unıversıte sı'nden Dewey McLean'a göre Bombay yakınlanndakı bu lav seiı kokenlı bazaltın kalınlığı hâlâ 2 4 kılometredır Şuphesız bu yanardağ çok buyuk bır guçle patlamıştır Leıcester Unıversıtesı'nden Andre Kerr'e gore de dolayısıyle çevreye verdığı zarar ınanılmaz boyufta dır Buna çok benzeyen ve Sibırya kapanının oluşmasından sorumlu bır super yanardağ patlaması ıse, tarıh boyunca bılınen en buyuk toplu olumlenn olduğu 250 mılyar yıl oncesı Permian Tnassıl olumlendır T/U'ye aıt yuzde 65'lık kayı ba orada çok daha fazla canlının, yuzde ıl etmekte Yıne de Allen, varsayımsal ınıtların bunu destekledıgı ınancında Yavaş yavaş yokolma kuramına ınanan qer bılım adamları ıse olum mekanız dsının Allen ve Yabushıta'nın savunduJ gıbı olmadığı goruşunde 1980'lerın tasında Oxford Unıversıtesı'nden Vicır Clube ve Kuzey Irlanda Armagh ozlemevı'nden Bıll Napıer kuyrukluyılz kutlesı ıçınde aslan payının çapı 100 lometreyı bulan az sayıdakı dev kuykluyıldıza aıt oldugu ınancındadır Aynı donemde Clube ve Napıer'den îğımsız olarak çalışmalar «surduren Carff Wales College Unıversıtesı'nden red Hoyle ve Chander VVıckramanghe, boylesıne buyuk bır super kuy ıkluyıldızın Dunya'ya ne tur bır etkı ya îbıleceğını araştırdılar Daha sonra ıse i dort bılım adamı bırleşerek daha an şılabıhr bır yorum gelıştırdıler Galaksı'nın yol açtığı gelgıt kuvvetlerı n toplamı Oort Bulutundan dev kuyrukyıldızların kopmasına nedenolur Bun r zaman zaman Guneş Sıstemı'nın ıç olgesıne hapsolur Guneş ISP bınlerce 95 canlı turunun yok olmasına yol açmış olup, o doneme aıt, bır gezegen çarmasına ılışkın herhangı btr kanıt yok gıbtdır Super yanardağlar yuksek kukurt dıok sıt cehennemı asıt yağmurlan oluşturur ken, karbondıoksıt oranındakı artış bu yuk bır sera etkısıne yol açarak aşın ısınmaya neden olur McLean'a gore ölümlerın asıl nedenı budur, çunku, embrıyolann ölmesı ne yol açmıştır Son yıllarda epey ce gelıştmlen McLean mekanızması en anlaşılır olan değıl dır McLean'a göre hava sıcaklığı arttı ğında yetışkın hayvanlar, kendılerını serınletmek ıçın, kanlarının akışını ten yüzeylerıne yonlen dınrler Bu da, embnyonun dölledığı ve gelıştığı bolgelerde yanı yumurtalıklar ve rahımdekı kan akışının azalması na gelır Bu buyuk onem taşır Çunku rahımde kı kan akışı embrıyonun gelışmesı ıçın gereklı besınlerı taşır ve rahım bolgesıne zarar veren ısınmaları engeller McLean ıneklerde, dollenmeyı ızleyen ılk gun ıçınde bıle yumurtalıkta 1 °C ıle 1 5°C'lık bır artışın embnyonu oldurebıldığını belırtmektedır Aynca embnyonun gelışme suresınde kan basıncının azalması, cucelığe ve ıskelet bozukluklanna da yol açar Buyuk surungenler kalplerı ıle tenlerı arasındakı kan akışını denetleme yeteneğıne sahıptırler Mclean'a gore, Tebeşır Donemı sonlarındakı bu super yanardağ patlamasının neden olduğu anı sera etkı sı, dışı dınozorlarda kanı ten yuzeyıne yonlendırme çabası sonunda yumurtalık ların aşın ısınmasına ve krıtık olan ılk gundekı embrıyonların olmesı ya da zarar gormesıne yol açmıştır Hızlı sera etkısının neden olduğu ısınma ozellıkle buyuk hayvanları çok et kıler Bu hayvanlardakı kuçuk yuzeyhacını oranlan, aşın beden ısısı oluşması ve embnyonlardan olum oranının artmasıyla sonuçlanır Dolayısıyle super yanardağ varsayımı, soylann tukenmesındekı seçıcılığı ve kademelı oluşumu açıklayabılır Jeotoglar Dunya çekırdeğı ıle mantosu arasındakı sınırdan fışkıran aşın sıcak bır puskurtunun, Deccan'dakı super yanar daq patlamasını doğurduguna ınanmaktadır Bu patlamanın boyutları, Dunya çekırdeğındekı ınanılmaz ısının buyuk kaya kutlelennı entmesıne yol açar Bu sav, Tebeşır Donemı sonlarına denk gelen ırıdyum katmanını da açıklayabılır ındyumun demıre karşı bır zaafı vardır ve Dunya'nın demır çekırdeğı oluşurken Indyum da orada bırıkmıştır Benzen bır puskurme ıse ındyumun yuzeye çıkmasına neden olur Super yanardağ senaryosu dogruysa, aynı doneme denk gelen gezegen çarpması yalnızca bır rastlantıdır McLeod'un goruşune gore Dunya'nın bıyosfe ı super yanardağ patlamalan ve gezegen çarp malan gıbı zaman ıçıne dağılmış pek çok ıııüt kdlmı^tır Ama tum bu olayların aynı donemlere denk gelmesı yalnızca rastlantıdır Bu da Tebeşır Donemı sonlarına denk gelır kı bu sureç te çok buyuk çevresel değışımler olmuş hatta denızlerdekı su sevıyesı 100 metre duşmuştur Tebeşir Dönemi Kokteyli Napıer, bu çok nedenlı senaryoya kar şı çıkrnamakta "Deccan kapanının etkısını ınkâr edemez Tebeşır Donemı'ne aıt toplu olumlere bır nedenler kokteylının yol açması benı nıutlu eder" demektedır Bu kadar çok olasılık ıçınde nıçın dık katı çeken gezegen çarpması kuramı olmuştur? McLeod'a qöre bunun nedenı kuramın basıt ve sansasyonel oluşu ve duşuncelerı her zaman cıddıye alınan Nobel odullu Alvarez tarafından parlak bıçımde destek gormesıdır Kuramın nasıl etkılı bıçımde reklamınm yapıldığının kanıtını geçtıgımız Kasım ayında Sunday Tımes te yayınlanan Chıcxulub'a ılışkın "Dınozor olumü: Sır çozuldu" adlı makalede bulmak mumkundur Makaleyle ılgılı olarak Kerr "okuduğumda ınanamadım Hıkaye doğ ru değıldı derken McLead Çalışma kuramında tek eksığın seks ve kralıyet aılesı olduğunu soyluyormuş demektedır Boylesıne çekıcı bır varsayımla rek abet etmek zorunda kalan yavaş yokoluşa ınanan bılım adamlarını zorlu bır mucadele beklemekte Eldekı fosıl kayıtları ıse yanıtın kantılanmasını kolaylaştırmamakta Ne Sheehan, ne de McLead duşuncelerını degıştırmeye nıyetlı değıller ve ınandıkları yolda mucadeleye devam edecekler Dınozorların yok olmasına yol açan her neyse, umudumuz, uzunca bır sure tek rarlanmaması Kaynak New Scıentıst 16 Ağustos 1997 Feza Akça Inanılı TRİASSİK 557 7