Katalog

PAL E ölii Dinozopların gençek öliim neden Küçük bir gezegenin yol açtığı ani ve güçlü şok mu? Süper yanardağların patlaması mı? Yoksa ölümcül bir nedenler kokteyli mi? K arşılaştığınız herhangı bir kışıye dınozorların 65 mılyon yıl once nasıl yok olduğunu sorduğunuzda, muhtemelen suçun tek sorumlusu olarak kuçuk bir gezegenı (meteor) soyler Ne den olmasın kı? Yanıtın oldukça dramatık olması ve tum o "korkunç kertenkele lerı" ezen devasa bir kutle duşuncesı neredeyse dayanılmaz bir çekıcılıkte Pekı, Dunya'dakı turlerın yuzde 65'ının yok olmasının gerçek nedenı acaba bu mu? Çarpma kuramı, Berkley'dekı Kalıfomı ya Unıversıtesı'nden Luis Alvarez'ın 1980 yılında ortaya atışından berı gaze telere manşet olmakta 11 yıl sonra Meksıka Yucatan Yarımadası'nda bulunan Chıcxulub kraterının bulunması bu felaketçılere teşvık olmakta Bu başarı oykusune rağmen felaketçı lerın bakış açısı hâlâ evrensel bir kabul görmuyor Buna şupheyle bakan bir grup bılım adamının ortderlerınden ve Londra Doğa Tarıhı Muzesı ekıbınden Norman McLeod'a gore kara dınozor larının yok olma nedenı bir gezegenin tek bir darbesınden daha karmaşık Tum bılım adamlarının fıkır bırlığı ettığı tek konu çarpma nın, dınozorların yok olduğu Tebeşır Donemı Uçuncu Za man (T/U) sınırına rastlaması Ayrıca Alvarez gezegen kuramını ortaya attığında en onemlı kanıtı, 1/U sınırına aıt buyuk bir ırıdyum katmanının varlığı oldu Iridyum Dunya'da ender olan bir metalken uzay da bol mıktarda bulunmakta Dolayısıyla gezegenin çarp masıyla taşınmış olma olasılığı buyuk gozukuyor Yıne de hâ lâ, hem Dunya'ya aıt hem uzaya aıt seçenekler sozkonusu Bu da T/U sınırında saptanan ırıdyum ıçın de geçerlı olabılır Soyun yavaş bıçımde tukendığıne ınanan McLeod ve dığer bılım adamlarının ınanışlarına kadar dınozor soyu yavaş yavaş tukenmıştır Dolayısıyle ıkı ayrı duşunce grubu, tümüyle zıt, biri hızlı ve tatsız, dığerı ıse ağır ve tatsız bir sona ınanır Ama her ıkısının de ortak kanıtı dı nozorlara ılışkın fosıl kayıtlarıdır Felaketçıler grubunda yer alan, VVısconsın Mıl waukee Muzesı'nden Peter Sheehan bılım adamlarının ıkıye ayrıldığını aynı verılerı kullanarak tümüyle farklı iki sonuca ulaştığını belırtmektedır Bu da hıç şaşırtıcı değıldır Fosıl kayıt ları son derece az ve yorumu zor olduğundan Tebeşır Donemı sonunda ola ğan dışı karmaşıklıkta bir yokolma senaryosuna yonlendırırler Dınozorlar dışında bırçok canlı grubu da yok olurken, pek çogu etkılenmeden yaşamlarını sur durmuştur Işın ılgınç yanı, ya şamların surdurenler en basıt bir çevre değışı rnıne duyarlı oldukları duşunu len kurbağa ve semender turu amfıbık canlılardır Ancak McLeod'a gore, soyu tumuyle tukenmeden mılyon larca yıl once pek çok dınozor famılyası ya vaş yavaş kaybolmaya başlar Dığer yaratıklar şımdılık ıkı yumuşakça grubu T/U sını rından mılyonlarca yıl once anıden yok olmuştur Tebeşır Dönemı'ne aıt son 2 mılyon yıl ıçınde yok olduğuna ınanmakla bırlıkte, bunun nedenını Kuzey Amerıka Kıta sı'ndakı bir ıç denızın çekılmesıne bağlı yerel bir etkıye bağlamaktadır Prınceton Unıversıtesı paleontologlarından Gerta Keller ıse zaman ıçınde yavaş yavaş yokoluşa ınananlardan bırıdır Ancak kuramlarını dınozor kemıklerıne değıl mıkrofosıllere dayandırır Dınozor fosıllerı çok seyrek olup 150 mılyon yıllık bir zaman dılımıne aıt yalnızca 3000 fosıl bulunmaktadır Halbukı cıddı soy tukenmelerıyle karşılaşan kuçuk yaratıkların kalıtları olan bu mıkrofosıller çok daha boldur Keller, T/U sınırından 100 000 yıl once olmeye başlayanların soy tukenme sınden en çok etkılenen mıkrofosıller olduğunu saptamıştır Tum bu kuramların oluşturduğu genel goruntu bulanıktır Ancak gorulen, yavaş yokoluşa ınananların savının felaketçıle rın çarpma kuramı kadar ılgı toplamadığıdır Hıç kımse buyuk bir gezegen kut lesının Dunya'ya çarpmasının, yeryuzundekı yaşam ıçın kotu haber anlamına gel dığını yadsımaz Ancak pek çok kışı ıçın boylesı bir çarpma, yokolma nedenı ol mayıp yalnızca talı bir olaydır Boğucu Toz Pekı o halde gerçek olay nedır? Bura da hem Dunya hem de uzay kokenlı çeşıtlı olaylar soz konusu olmaktadır Lond ra Unıversıtesı Oueen Mary ve VVestfıeld College'den Anthony Allen ve Japonya Kyoto Unıversıtesı nden Shin Yabushita'nın açıklamaları Dunya dışı olaylara dayanır Tebeşır Dönemı'ne aıt soy tukenmelerının, Guneş Sıstemı'nın, dev bir molekul bulutunun (DMB) yoğun çekırdeğınden geçtığı doneme rastladığına ına nırlar Guneş gıbı yıldızlar, bu buyuk soğuk gaz bulutlarından doğarlar DMB, ağırhklı olarak hıdrojenden oluşmuş molekul haldekı gazlar ve taşlardan kurulu, bir mıl yon tane Guneş'e yetecek buyukluktekı, Galaksı ıçınde dolanırken zaman zaman benzer bir bulut ıçınden geçmesının onlenemez bir olay olduğunu belırtmekteler Bir DMB bulutunun boyutu bırkaç ışık yılına ulaşabıldığınden, karşılaşma bir mılyon yıl surebılmektedır Içınden geçıldığı sırada, bulutun tozları Dunya'nın atmosferınde bırkaç ek guneş ışığını uzaya gerı yansıtacağından, gezegen cıddı bıçımde soğur Bu sırada DMB'nın yerçekımı, Guneş'ın, Oort bulutu olarak tanınan ve Pluton'un dışında dolanan, kuyrukluyıldız haznesını çalkalar Bu da alışılagelenden farklı mıktarda kuyrukluyıldızın Guneş'e yonelmesı ne, dolayısıyle, Dunya'nın tehdıt altında kalmasına yol açar Bu tur olaylar Allen'e gore, zaman ıçınde yavaş yavaş gerçekleşen soy tukenmelerıne neden oluşturabılırler Bununla bırlıkte, bu boğucu bulut ve gezegen çarpmaları mozaıkın yalnızca bir bolumudur Allen ve Yabushıta'nın ıddıasına gore Tebeşır Donemı'ndekı yok olmalar, Guneş Sıstemı'nın DMB'nın dışından değıl, yoğun çekırdeğın ıçınden geçmesı nedenıyle mofekoul haldekı hıdrojenın yaşamı tehdıt etmesıne yol açan tum bu karşılaşmalar ıçınde tek ornektır Guneş ışığı genellıkle Guneş Sıstemı ıçındekı tum hıdrojenı lyonıze eder Ama Guneş'ın yakınları yoğunluğu santımetre kupte 100 000 molekule ulaşan bir gazla doluyor, Guneş, Dunya'nın yörungesının bulunduğu yer kadar uzaklıkta hıdrojenı lyonıze edemez hale gelır Bu durum, Allen ve Yabushıta'ya gore, tıpık bir DMB çekırdeğınde karşılaşılabılınen bir du rumdur Guneş bu tur bir çekırdekten geçtığınde, Dunya yuzlerce bınlık bir sureyle notral hıdrojen bulutu ıçınde gomulu kalır Araştırmacılara gore bu da Dunya ustundekı yaşam ıçın çok cıddı bir tehdıt oluş turur, çünku, hıdrojen, atmosfer oksıjenının uçte bırını sılıp supurur Hıdrojen, bızı Farkh felaket yorumları ıse fraklı yorumlar yap Arjantin And'larında dinozor izlerine rastlamrken (üst sağ) Ar m a k t a d ı r Sheehan, yu jantın'de bir de Raptor kafatası bulundu (altta). Harıta dunya yüzunde kimı önemli dınozorların yaşadığı bolgelen göstermek muşakçaların çok daha on te. Dınozor fosıllerıne çok az raslanmakta. 150 mılyon yıllık bir ce olduğunu zaman dılımınden yalnızca 3000 fosıl bulunmuştur. kabul etmekle bırlıkte, bunun dınozorların yok olmasıyla bağlantılı olmadığını savu nur Ona gore felaketın yo kolmaya neden olması gerçeğıne kar şı çıkan çok az kayıt bulunmaktadır Kuzey Carolına Devlet Unıversıtesı 'nden Dale Russel de aynı göruşu paylaşmakta ve bazı dınozor gruplarının lyonıze gazlardan koruyan ama notr ga karşı etkılı olmayan manyetık dlan ned nıyle atmosfere dolar Bir kere atmosfe gırınce, hıdrojen, oksıjenle bırleşerek oluşturur (Monthly Notıces of the Roy Astronomıacal Socıety, cılt 238 s 146) Allen ve Yabushıta'ya gore bu hıdroj nın bırleştığı oksi|en mıktarı, ılerı Tebe' Dönemı'ne aıt amber ıçınde bulunan h va kabarcıklarında gozl nen oksıjen azalmasır denk gelır Her ne kadar t tur blçumler tartışma^ açıksa da kımı araştırmac lar ıçın çok net değıldır / len ve Yabushıta, tum amber orneklerı de oksi|en mıktarındakı duşuşun sabıt c duğunu belırtmektedırler Ölüm Bulutu Boylelıkle, Guneş Sıstemı ıle DMB ar sındakı karrşılaşmanın yol açtığı olayl zıncırı, soyun neden hernen değıl de y vaş yavaş tukendıgını açıklayabıldıgı gıt muhtemelen Oort Bulutunun yerındf oynattığı bir kuyrukluyıldız ne denıyle oluşmuş Chıcxulub kraterıne de açıklık getırebılır Ustelık Tebeşır Donemı'nde gozlenen yokolmaların neden bbylesıne seçıcı olduğunun anlaşılabılmesıne de yardımcı olabılır Allen, "Dezavantajlı olanların en ıri yaratıklar, yani, en ırı bocekler, ırı ammosıtler ve en ırı dınozorlar olduğuna ınanıyoruz" dıye vurgulamakta Daha yuksek solunum hızına sahıp olan kuçuk turler daha az etkılenmış tır Bununla bırlıkte Allen, oksıjen mıktarında duşme olma sının organızmalarda neden olduğu varsayılan etkının ka nıtlanmamış olduğunu da ka 5516