Katalog

T l P SAĞLIK lar Fındık faresiKeneLyme hastalı Y. Izzettın Barış* Toplumda salgın yapan bastalıklar "suçlu"nun, lxodes Dammını (ID) turun de bır kene olduğunu soyler Çalışmalar devam eder Dr Willy Burgdorfer, ısımlı araştırıcı hastahk amıhnın, burgu şekhnde bır mıkrop olan Borreha olduğunu gosterır ve onun ısım babası olur Artık hastahk Lyme olarak ısımlendırılmıştır ve amılı de Borreha Borgdorfer adlı bır mık roptur Lyme hastahğından sorumlu kene, çok eskıden berı mevcut olduğu halde hastahk neden şımdı ortaya çıkmıştır? Bu sorunun yanıtı hemen bulunmuştur Bolgede son senelerde beyaz kuyruklu geyık surusunde hızlı bır artış olmuştur Erışkın ID bu hayvanların kanıyla beslenmektedır Kene, Lyme hastalığının amılı olan Boreha'yı nereden almaktadır? Bunu anlayabılmek ıçın, / kenenın erışkın hale gelınceye kadar geçırdığı evrelerın bılınmesı gerekır Beyaz kuyruklu geyıklerın kanıyla beslenen ID yumur talarını etrafa saçar Kene yumurtasından çıkan Larva denılen ufak yavrunun beslenmek ıçın kana ıhtıyacı vardır Bunu çevrede bol mıktarda bulunan, beyaz ayaklı fındık faresınden alır Eğer fındık faresı Lyme hastalığının mıkrobunu taşıyorsa, kene larvası otomatıkman, Borrelıa'yı alacaktır Larvanın daha gehşmış olanına Nymph denır Nymph'ler fındık farelerının veya ınsan ların derılerını ısırıp, yapışarak, mıkrobu onlara aktarırlar Lyme hastahğı, fındık farelerının kanında bulunan Borreha ısımlı mıkrobun kene ısırığı ıle ınsanlara bulaşması ıle gelışen bır hastahktır Hastalık BA'dan başka, Isveç, Avrupa ve Asya ulkelerınde de tarıf edılmıştır Borreha, yapı ıtı barıyla Frengı mıkrobuna benzedığı ıçın, onun gıbı ınsan vucudunun bırçok dokularında hastahk yapmaktadır Hastalığın en onemlı belırtısı, derıde yer değıştıren, ortası açık, kenarları koyu kırmızı renkte kızarıklık ve başta dız olmak uzere eklemlerde ağrılı şışlıklerdır Kalpdamar, sınır sıstemı, goz ve ust solunum yolları belırtılerı de vardır Te davısınde, değışık bırçok antıbıyotığın faydalı olduğu bıldırılmıştır Lyme hastalığı komşu ulkelerde rapor edıldığıne gore ulkemızde de bulunması gerekır dıye duşunuyoruz. Kaynak: Jaret P The dısease detectıves Natıonal Geopraphıc 1991 179; 114140 Gelgelelım, tozaklama yoluyla dollenmenın suyun altında gerçekleşmesı son kerte guç bır olay Bu sureçle çoğalan bır ıkı denız bıtkı turunden bır tanesı "Zostera marına" olarak bılınen denız çımenıdır Bu bıtkı turu, çıçegın dışıl bolu mune ılışen uzun ve dıkenlı polen lıflerı urettığınden, başka bır hayvanın aracılığına gerek duymaz Hage'ye gore, suda tozaklama havadakıne kıyasla bınlerce kez daha verımsız bır sureçtır Dışı organa ulaşan polen henuz dollenme gerçekleşmeden suyla akıp gıder Hage, polenın, kuru ortamlarda dollenmeye olanak tanıyacak bır bıçımde evrımleş tığıne dıkkat çekıyor ve "Çıçeklı bıtkıler su altında dollenme sorununa bır çozum getırmış olsalardı, buyuk bır olasılıkla, bocekler de onıarı ızleherdı," dıyor. Ancak Hage kuramının, çıçeklı bıtkılere bağımlı olmayan etçıl ya da asalak boceklerın neden suda yaşamadığı sorusuna bır yanıt getırmedığını de ıtıraf etmekten gerı kalmıyor L çıkıntı detayı da artıyordu, gırıntı ı detayı arttıkça da kıyı uzunluğu srdu Rıchardson, olçekle kıyı ugu arasında çok ılgınç bır bağıntı lunu farketmıştı Son yıllarda pek ior olan "fraktat" kavramını ortaya nıştı Rıchardson Fraktallerle oran çekleme yapmak mumkun oluyor ışkanlar mekanığınde Euler denk rı dıye bılınen denklem setının orçıkması ( bunlar kısmı turevler ı denklemlerdır ve daha sonra or;ıkacak olan Navıer Stokes denk rının temelını oluştururlar) Prusya alı II Frederıck'ın Euler'den bır çeşrne tasarlamasını ıstemesıyle bağlantıhdır Işte butun bunlar, şoyle rahat bır kanepeye uzanıp basıt ve saçma şeyler duşunmenız ıçın sızı ıkna edebıhr herhalde Kane peye uzanmak özellıkle yerınde olacaktır Rene Descartes'ın, bır gun boyle uzanırken gozune takılan bır sıneğın yerını matematıksel olarak tasvır etmeye çahşırken bızım okullarda kartezyen koordınat sıstemı adıyla oğrendığımız koordınat ek/ senlerını buldugunu bılıyor muydunuz ? Şımdı çok basıt gelıyor ama bu, matematığın en emlı ılerlemelerınden bırıdır, unı3lerde okutulan tansor analızı derse bıle "kartezyen" kelımesı geçıp ıktadır eklı "buyuk ve önemlı", "evrensel" îmlerle ugraşan bılımsel snoblara srın Doğa, basıt ve saçmanın ne ıa geldığını çok lyı bılıyor Galaksınareketı, kafeteryadakı donen ta bunların hepsı, doğanın kendısını nak ıçın kullandığı dıller Akşam gınden sonra bır kanepeye (ya da aya) ılışın ve saçma şeyler 1un... enler ve fikirler ondon Tımes gazetesının 3 Temmuz 1849 tarıhlı sayısında, 54 ımzalı bır mektup yayınlanır. Imza (3ey<ız kuyruklu gey ı sahıplerı, fakır ınsanlar olup, temız sudan, kanalızasyondan yok sun olduklarını ve pıslık ıçınde yaşadıklarını bıldırırler. Mektuplarını "eğer burada bır kolera salgını çıkarsa, Allah yardımcımız olsun" satırı ıle bıtırırler Tam 5 h'rıt ı^ı r ıfj ırı ııı yıl sonra, yay,ıpf ını ükİHiı tı.ı' t nı 1854'te kolera kapıı vı' derıdf k j , larındadır 1 1 I 1 \ • • ıl ! ıli I a j m ıjdnt f t Hastahk bellı bır bolgede ' çok daha yoğundur. Cambrıdge ve Broad Street'ın kesıştığı yerın 200 metre çevresınde, bır haftadan az bır sure ıçınde 500 kışı olür Herkes kendıne gore hastalığın sebebını yorumlamaktadır 41 yaşındakı Dr John Snow, hastalıklı evlerı Londra harıtasında ışaretlemekle meşguldur En yoğun kolera tespıt edebıldığı yer Broad Street'te bulunan su tulumbası ve çevresıdı dır Koleranın bu tulumbadan gelen suBaşka çodan kaynaklandıgına ınanır Zıra, olen cuklarda da benzer hastalığın olduğulerın tumu buradan gelen suyu kullannu duyuyorum" dıyerek sorumluları temışlardır Hemen karar verılır Tulum lefonla uyarır Bu sırada, Yale Unıversıbanın kolu sokulerek, kullanılmaz hale tesı'nden Allen Steere, ısımlı genç bır getırılır Kısa bır sure sonra kolera sal epıdemıyolog, "Eklem romatızmasına gını durur benzer hastahklar" uzerınde tez çalışBugun aradan 1 5 asır geçmesıne ması yapmaya başlamıştır Dr Ste rağmen "Hastahk Dedektıflerı" olarak ere'nın ılk dıkkatını çeken, çocuklarda bıiınen epıdemıologlar, Dr Jahn ender olarak gorulen "Juvenıle ArthrıSnovv'un yontemını kullanmaktadırlar tıs" ısımlı romatızma çeşıdının yoredekı Buna son bır ornek, kenelerın aracı olsıkhgıdır Gerçekten kısa bır sure ıçınde duğu Lyme hastahgmın bulunuşudur Lyme bolgesınde 39'u çocuk, 12'sı Keneler değışık turletde ve renklerde erışkın 51 kışının dız eklemlerı şış ve olan, sıgır, at, eşek, koyun, geyık, kara ağrılıdır Doktor, Lyme yoresının harıtaca, buyuk baş hayvanların, kopek ve sına, tıpkı 1854'te Dr John Snovv'un dıger evcıl hayvanların kanıyla besle yaptığı gıbı, hastahkh evlerı kırmızı rıok nen kuçuk canlılardır Aracı olduğu uç talarla ışaretlerler harıtada hastahkh hastahk vardır Sıtmaya benzeyen Ebaevlerın bazı sokaklarda daha yogun ol besiosis, Ehrlichiosis ve Lyme hastaduğuna karar verılır lığı. Bız burada Lyme ha&talıgının oyHastahk, genellıkle yaz ve sonbahar kusunu dıle getıreceğız aylarında behrgındır Bu aylarda sınek, Yetmışlı yılların başında, Bırleşık bocek gıbı haşaratların çoğalması, doAmerıka'nın Connectıcut eyaletmın layısıyla ınsanları sokması daha fazla ağaçlık bolgesı olan Lyme yoresınde olmaktadır Hastaların bacaklarında, kıyaşayanlarda yenı bır tur romatızma zartı ve kaşıntılı derı behrtılerınden de gorulmeye başlar Polly Murray ısımlı bahsetmesı bu duşunceyı doğrulamakgenç bır anne, "1975 yazında romatıztadır 1977 yılında hastalardan bırısı ma sebebıyle kocam ve ıkı çocuğum kendısını ısıran bır boceğı doktora goskoltuk değnegı kullanmak zorunda kal terır Boceğı goren, bır entomolog Böceksiz denizler enızlerde neden hıç böcek yoktur? Yeryuzunde yaşayan bocek turlerının, otekı hayvan ve bıtkı turlerının topunu golgede bırakacak denlı yoğun olması nedenıyle, denızlerın boceklerden yoksun oluşu bılım adamlarını oldum olası şaşırtmıştır Şımdı Hollandalı bır bılım adamı bu durumun, bır olçude, çıçeklerın denızde bannamamalarından kaynaklanabı leceğıne dıkkat çekıyor Gerçek anlamda denıze ozgu koşullarla ıhntısı olan ancak bırkaç bocek turu var Bunlardan ıkısı yaşamını su yuzeyınde surdururken, farklı turlerden oluşan kuçuk bır topluluk da gelgıt etkısıyle oluşan su bırıkıntılerınde yaşar Utrecht Unıversıteszı'nden Jeroen van der Hage, suda yaşa yan çıçeklı bıtkı sayısının da çok az olduğuna, bu özellığı taşıyan yalnızca 30 turun bılındığıne parmak basıyor » iri: Sınan Özcrcn Ilk çıçeklı bıtkıler polenlerın suruklenmesı ıçın ruzgâra bel bağlamışlardı Ne var kı, bu çıçeklerle beslenen bocekler de polenı çıçekten çıçeğe taşımaya başladılar Bu durum, çıçeklerle bocekler arasında uzun bır geçmışe dayanan ortaklaşa bır evrım surecını devınıme geçırdı Boylece, çıçekler gıderek boceklerın ılgısını çekmeye başladı; bocekler ıse, polenlerın taşınması açısından çıçekler ıçın vazgeçılmez bır araca donuştu 512 7