Katalog

Ç E VR E İstanbul'u korumak için çevre bölgeler yaratılmalı Beykoz ve Sarıyer doğal sit alanlarının, Boğaziçi Mekân Bütününün Korunması ve Düzenlenmesi çerçevesinde değerlendirilmesi... Mehmet Çubuk * K ultur Bakanhğı III Nolu Kultur ve Tabıat Varlıklarını Koruma Kurulu, 15 Kasım 1995 tarıhınde aldığı 7755 sayılı karar ıle Istanbul'un kuzeyınde, bır tarafta Beykoz, dığer tarafta Sa rıyer ılçe ve beldesını I ve II nolu Doğal Sıt Alanları olarak ılan etmıştır Ozellıkle Boğaz'ın kuzey ucundakı bu beldelerde ortaya çıkan kaçak yapılaşmanın yarattığı tahnbatın onlenmesının amaçlandığı belırtılmıştır llgılı yerel yonetımler tepkı gostermış, fakat çeşıtlı çevrelerın destek veren açıklamaları olmuştur Orman Bakanhğı Istanbul Bolge Mudurluğu gon derdığı yazıda bazı dığer onerılerde bulunmuştur Ormanlar ve bunlar ıçındekı köylerde ve açık alanlardaki yapılanmanın önune geçılmesı ormanlar ıçındekı her turlu taş, kum, kazı ve ma den ocaklarının faalıyetlerının durdurularak yenı ocaklar ıçın ızın verılmesıne engel olucu tedbırlerın alınması gereklılığı belırtılmıştır (1) Boğaziçi mekân butununun korunma sında alınmış olan en onemlı karar, 1710 sayılı Eskı Eserler Yasası nın ka bulu ve Boğazıçı'nın sıt alanı olarak ılan edılmesıdır Ancak, bu sıt kararı yeterlı olmamıştır Bu kez de Beykoz ve Sarıyer'de I ve II nolu doğal sıtlerın dışında kalan, Boğaziçi mekan butunundekı dığer tum alanlar denetım dışında kalmış bulunmaktadır Bütünlük ıçinde korunmalı Oysa Boğaziçi mekânının, onemlı ve ayrıksı karakterde bır sıt ogesı olarak bütünlük ıçinde korumaya alınması ve değerlendirilmesi gerekmektedır Parça cı yaklaşımlarla sağlıklı ve butuncul bır korumanın sağlanamayacağı açıktır Boğaziçi Halıç ve Yarımada nın "Butunleşık Sıtler' olarak ılan edılmesı ve bırlıkte değerlendirilmesi daha doğru bır yakla şım olmaktadır (2) Bugun ulkede, sıt alanı ve sıt bolgelerı belırlenmesı ancak sorunlar ortaya çıktıkça ve hatta çozumsuzlukler yaşanma ya başladıkça olmakta ve sıt alanları adeta yasaklama getıren bır olgu olarak algılanmaktadır Oysa bu belırlenmenın ulkebolge genelınde ve kentsel olçeklerdekı doğa ve kultur varlıklarının en vanterlerıne gore yapılması ve koruyucu şehırcılık yaklaşımı ıçinde ele alın ması, sıt alanları ve bolgelerınde yanlış oluşumlara fırsat vermeyecek şekılde doğal tarıhı ve kulturel varlıkların akıllıca korunması denetım altına alınması, bu zengınlıgın arttırılarak değere konması gerekmektedır Konuya bu anlamda yaklaşıldığında 'Boğaziçi ve çevresı mekânlarının bır butunluk ıçinde doğa, tarıh ve kulturel değerlerı açısından korunması kurtarılması ve değerlendirilmesi zorunlu ve gereklı olmaktadır Boğaziçi mekân bu tununde bır duzenlemeyle de tarıhten gelen kullanım bıçımı ve vokasyonuna (kabul etmesı gereken ışleve) uygun duşen ışlev de urbanıstık bır kavram ıçinde Boğazıçı'nın bır davet mekânı olarak yaratılması esas hedef olmaktadır 1966 yılında yaptığımız çalışmada Boğaziçi mekânının her şeyden once butuncul bır yaklaşım ıçinde ele alınarak koruma ve duzenleme kararlarının uretıl mesı geregını belırtmıştık (3) Ana ılkesını de Boğaziçi mekânının asıl vokasyo nu doğrultusunda kent butunu halkının boş zamanlarını değerlendırme, eglen me dınlenme gereksınımlerını karşılayacak bır dengenın yaratılması olarak be lırtmıştık Urbanıstık yaklaşım ıçinde bır planlama aracı olarak ele alınabılecek boyle bır dengenın, yalnızca Boğaziçi mekânının Istanbul'un aykırı kentsel gelışmesıne karşı korunması gereklılığını değıl, ama aynı zamanda Istanbul kent butunu halkının belırlı gereksınımlerıne de yanıt verebılecegını savunmuştuk Böyle bır denge aracının, ancak turıstık ve dınlenmeeğlenmeye ılışkın duzenle me getıren bılımsel, kulturel, aynı zamanda oğretıcı, hatta ekonomık gayret lerın gerçekleşebıleceği' bır mıllı park varsayımı ıçinde bulunduğunu ortaya koymuştuk (Bkz Şekıl 1) Bu alandakı bıtkı ve hayvanların korunacağını, turızm ve dınlenmeeğlence gayesı guden bır davranış ıçinde doğayı ve mevcut jeolojık yapıyı dıkkate alarak ve bunlar esas olmak uzere estetık mı marıarkeolojıktarıhı ılgı yaratan tum nesnelerın, halkın yararlanmasına ve ıl gısıne sunulmak uzere korunacağını ve bu alanda folklorık ve beşerı faahyetlerın yer alabıleceğını aynı zamanda kulturel, ekonomık ve toplumsal duzende bır lyı leştırmenın bolgede bır reaktıvasyon ya ratabıleceğını belırlemış, planlama açı sından da ıkı bolgeye ayırmıştık 1.Hayati Bölge, 2. Çevre Bölgeler (Bkz Şekıl 1) Bırıncı bolgeyı her ıkı yakada var olan sıtler peyzaj, mımarı arkeolojık ve tarıhı gorsel ogelerın yoğun olduğu be şerı yerleşmelerın bulunduğu kıyı ve hattı Bala sınırları arasında kalan alan olarak tanımlamıştık Bu bolgede peyzaj ve kultur değerlerının korunması ıçın de bır "Hukumler Proıesı" oluşturarak varolan mımarı artıstıktarıhıarkeolojık değerlerın korun masına olanak sağlayacak malzeme renk, doku bıçım açılarından standart yaratılmasına yardımcı olacak tarıhı mımarı doğal kompozısyonları değerlendırmeye yarayacak bır rehberı oluştur mayı amaçlamıştık Ikıncı bolgeyı ıse, özellıkle Hayatı Bolge yı koruyan tampon bolge (Çevre Bolgelerı) olarak belırlemıştık Bu bolge ıçinde flora araştırma alanı tarımsal ışletmeler alanı avlanma ve avlanma dışı alanlar, doğal rezervler alanı zoolojı farkı ve botanık parkı gıbı alanların yaratılmasını onermıştık Hele ılçe beledıyelerının hazırladığı 1/1000 olçeklı ımar uygulama planları, korumacı planlama anlayışından uzak, sıradan ve ozellıksız yerleşmeler ıçın yapılan planlama nıtelığınde kalmıştır Ne kaçak yapılaşma, ne de spekulasyon onlenmıştır nufus artışını koruklemıştır Oysa 2960 sayılı Boğazıçıç Yasası'nın 1 maddesınde, "Boğazıçı'nde ınsan ve yapı yoğunluğu artırılamaz" hukmu getı gıbı yarın da davet mekânıdır Boğazı çı'nın korunması ve kurtarılması urbanıstık kavramda aynı zamanda fızıkı ekonomık ve sosyokulturel duzenleme olarak da ele alınmdlı Istanbul bolge halkının boş zamanları değerlendırme, eğlenmedınlenme gereksınmelerı ıle Boğaziçi mekân butununun asıl vokas yonu arasında anlamlı bır derge kurulmalıdır Soz konusu bu denge Mıllı Park duşuncesının geçerlılığını de guçlendırmektedır Koruma Kurulu, Beykoz ve Sarıyer ıl çelerı ve mucavır alanlarında doğal sıt alanlarının ılanıyla bır gorevı yerıne getırmıştır Başka gorevlerın de yerıne getırıl mesı gerekmektedır önerdığımız çevre bölgeler yaratılmalıdır Boğazıçı'nın, kentsel gelışmesını de yonlendırecek bır Sonuç ilan ıtOilıHijtlı M Çubuk'un 1966'da onerdığı Boğaziçi Mıllı Parkı, 1 Hayatı Bolge. 2 Asken Bolge 3Çevre Bolge fıkrı çerçevesinde sıt alanları butununu ıfade etmektedır 11972 yılında ilan edılen Boğaziçi sıt alanı Çubuk'un tezindekı Hayati bölgeye tekabul etmektedır 2 Çubuk'un Mıllı Park önerısı ıçinde ve Koruma Kurulu'nun yukarıda belırtılen doğal sıt bolgelermden Beykoz mücavin alan izçınde kalan Polonezkoy ve yakın çevresı 8.7 1994 tarıhınde Orman Bakanhğı tarafından yaklaşık 3000 Ha 'lık alan tabıat Parkı olarak ılan edılmıştır 3 Bu şemanın düzenlenmesi 51966) sonra (1981) den sonra, bıldırı yazım aşamasında, koruma Kurulu tarafından 15.11.1995'de Çubuk'un mıllı Park önerısınde Batı çevre bolgesı ıçinde kalan Beykoz ve Sarıyer'ın Mucavır Alanları doğal sıt alanı olarak ılan edılmıştır 4 Çubuk'un butunleşık sıtler olarak belırlemış olduğu Yarımada butunu Koruma Kurulu tarafından 1995 yılında Tarihı sıt alanı olarak ılan edılmıştır. rılmıştır Fakat bu hukum, 3194 sayılı Imar Kanunu'nda yer alan ıstısna maddelerıyle değıştırılmış Boğaziçi ışgale açılmış ve çevre bolge olarak belırledığımız tampon bolgede, mevzıı ımar plan larıyla "Amerıkan Country" tıpı yerleşmeler turemış kuzey alanlarını Istan bul un banlıyosu halıne getırecek proıelere fırsat verılmıştır Ne I ve II nolu doğal sıt alanlarının ne de Polonezkoy Ta bıat Parkının 'Boğaziçi Mekân Butunu' ıçındekı gerı kalan alanları koruyamaya cağı açıktır Çozum mutlak önerdığımız çerçevede bır çevre bolge yaratılarak (ıster mıllı park ıster ıkıncı derece doğal ve kırsal sıt olarak) yenıden bır değer lendırmesı düzenlenmesi ve korunması ıçın onerıler ortaya konması anlamına gelecektır Çunku gelışmeler kısmı olu şumlarla neredeyse otuz yıl once önerdığımız çerçevenın ortaya çıkmasına katkıda bulunmaktadır (Bkz Şekıl2) Boğaziçi ve çevresı mekânlarının ta rıh doğa ve kultur değerlerı olarak korunması kurtarılması amaçlı duzenle rnenın esas kavramı, Boğazıçı'nın bır davet mekânı olmasıdır 1974 yılında sıt bolgesı ılanı, bır yaklaşımdır Bu alan, önerdığımız hayatı bolgeye karşılık yorumlanabılır Yapılanmayla ılgılı ozel hukumler ılerı surduğumuz hukumler projesı ıçerığındedır Boğaziçi sıt alanı ılanı Boğazıçı'nı koruyacak, kurtaracak duzenleme surecının bır aşaması olarak kabul edıldığınde dıger aşamalarının da gerçekleşmesı gerekmektedır Sıt sınırları otesınde çevre mekânlarda başlayan spekulatıf hareketlere, anarşık ve du zensız gelışmelere engel olunamayacaktır Dolayısıyla Mıllı Park onerısı ıçinde çevre bölgeler yaratılması sıt alanını koruyacak bır tampon bolge elde edılmesı önerdığımız Mıllı Park sınırları ıçın de kalan alanın tumunun koruma altına alınması gerekmektedır Buyuk Boğaziçi Mekâm'nı oluşturan Bogazıçı ve çevre mekânının yuklenme sı gereken ışlev dun ve bugun olduğu oluşumdur Kısaca Mıllı Park gereklılığı ıçinde ele alınması, değerlendirilmesi ve "Boğaziçi mekânlar butunu' ıçinde koruma ve gelıştırme planları yapılması kaçınılmazdır Yenl ılan edılen veya genelde Doğal Sıt Alanları ıçın yapılacak koruma gelış tırme planları da ongurduğumuz kavramda urbanıstık bır yaklaşımda olmalı ve bu planlama, esas olarak cıddı sıt analızlerıne dayanmalı ve kentsel tasarım olçeğınde tasarım projelerı ve tasarım rehberı (yonetmelıklerı olarak) hukumler projesı ıle sonuçlandırılmalıdır Yararı tartışılır olmakla bırlıkte yapılması gereken geçış donemı koşulları da orneğın I ve II nolu Doğal Sıt Alanları'nda, bunyede bulunan doğal tarıhı ve kulturel varlıkların farklılık ve zengınhk derecesıne gore gorecelı bölgeler be lırlenmelı ve ayrıca sıt butunu ve gorecelı bölgeler ıçın geçerli olmak uzere de a) Genel koşullar b) Gorecelı bölgeler yapılanma koşul ları, c) Her gorecelı bolge ıçın ozel yapılanma koşulları oluşturulmalıdır Bu oluşumda sıt alanlarında toprak etudu, orman dokusu bıtkı turlerıne kadar cıd dı analızler saptamalar ve her gorecelı bolgenın ışlevsel değerlendirilmesi yapılmalıdır 1) Mehmet Demırkaya, "Beykoz ve Sarıyer Koruma Bakanlıktan Sıt Kararına Destek Başlıklı Haber Cumhurıyet Gazetesı 25 2 1995 2) Prof Dr Mehmet Çubuk Kentsel Gehşme Senaryosu Içınde Istanbul Tarıhı Yarımadası Isımlı Makale Cumhurıyet Gazetesı Bılım ve Teknık Ekı Sayı 451 11 Kasım 1995 3) Prof Dr Mehmet Çubuk 'Boğazıçı nın Duzenlenmesınde Bazı Ilkeler/Bır Bolge Hal kının Beşerı Gereksınımlerı ıle Bolge Vokas yonu Arasında Bır Denge Kurmaya Doğru 1971 İTU Mımarlık hakultesı * Prof. Dr Kultur ve Tabıat Varlıkları Yuksek Kurulu Eskı Uyesı ve Mimar 30 yıl sonra hâlâ geçerli Aradan 30 yıl geçmesıne karşın onerımır ve ıddıalarımız bugun hâlâ geçerli olup guncellıgını korumaktadır Anıtlar Yuksek Kurulu'nun 1975 te ılan edılen (kıyı kesımı ongorunum gerı gorunum ve kırsal etkılenme bolgelerını ıçeren) alanlar dışındakı alanlarının ya da kırsal kesımın bır tampon bolge olarak denetım altına alınması bır zorunluluk olmak tadır Sıt alanı olarak ılan edılmış olmasına ve ozel yasaya (2960 sayılı Boğaziçi Ka nunu) kavuşturulmasına karşın, Boğaziçi çok cıddı bozulmalara uğramış olup ha la cıddı tehdıtlere açık bulunmaktadır Boğaziçi sıt alanı gerçek anlamda bır sıt koruma planına ve duzenleme esaslarına kavuşturulamamıştır Hazırlanmış olan 1/5000 olçeklı Bogazıçı Nâzım Pla nı belırledığımız yenı alanlarda koruma ya donuk kararlar ve de uygulamalara ılışkın duzenleme aracı getırmemış ba şarılı olamamıştır Soruma kurullarında kabul edılmesıne karşın, teknığı yonetı mı ve hedeflerı açısından prospektıf ve rılere dayalı paylaşım getıren bır arazı kulldnım planından oteye gıdememış urbanıstık kavramda ve yaklaşımda Boğaziçi mekan butununun gerçek anlam da ışlevını belırleyememıştır 4878