Katalog

NİSAN AYINDA GÖKYÜZÜ Soru: Türkiye ile işbirliğinız nasıl başladı ve gelişti? Le Pichon: llışkımız dostum Celal Şengor'le başladı College de France da konferans verdırdım Celal'e Aykut Barka'yı da Ecole Normal'e davet ettık Ortak çalışmalarmız başladı Celal'le tekrar bazı araştırma projelerı gelıştırmeyı duşunuyoruz Şımdı Karadenız'de btr Fransız araştırma gemısıyle çok kanallı sısmık çalışma yapacagız Nacı Görur'le ışbırhğı haiınde Doğu Akdenız uzerınde ıse hep bırlıkte ortak bır çalışma yapmak zorundayız Çunku hepımız aynı su kutlesının çevresındeyız ve Akdenız'dekı tektonık gelışmeler hepımızın yazgısını bıraz belırhyor Soru: Sizde iyi bir bilim adamının değerlendirilmesinde hangi kriterler geçerlı. Nelerı dikkate alıyorsunuz? ı Le Pichon: Tabıı kı öncelıkle araş tırmalanna, hakemlı uluslararası dergılerde yaptığı yayınlara bakıyoruz öncelıkle yayınların sayısına ve kalıtesıne bakıyoruz Bu temel ölçut Sonra, bılım adamınm toplumsal ılışkılerı de önemlı addedılıyor Medya ıle ılışkılerı, halka hızmeti, muzelerle ılışkılerı de son kriterler olarak dikkate alınıyor Bılım adamının halkla ne derecede ılışkılı olduğuna, bılımsel etkınlıklerını halka ne derece anlatabıldığıne de bakıyoruz Ancak bu bılım uretımınden sonra bakılan Ölçü Bugun bılımde başarının çıtası çok yukseldı Eğer yaptığın ABD'dekı, Japonyadakı adamın hayatını değıştırmıyorsa başarısızsın demektır Kendı unıversıtende yayımlanan, senden başka ancak bırlkı kışının okuduğu yayın, bılımsel yayın değıldır Yaptığın yayın dunya bıllmıne katkıda bulunmalı Soru: lyı, kaliteli öğrenciler üniversitede yer bilimlerine geliyor mu? Le Pichon örneğın, ABD'de yer bılımlerınde trajık bır durum yaşanıyor lyı oğrencı yer bilimlerine gıtmıyor En lyılerı avukat veya doktor oluyor Fransa ıçın bu durum henuz geçerlı değıl Yeteneklı araştırmacılar Ecole Normal'e gelmeye devam edıyorlar En yeteneklılerın ılgı alanları çevre, meteorolojı gıbı toplumîa daha yakın ılışkı ıçınde olan bılım dallarına kaymaya başladı Bız jeolojı olarak da hâlâ onemlı sayıda yekteneklı ınsan çekebılıyoruz Bana başka alanlardan çok buyuk paralar önerdıler ben gıtmedım Çunku ozgurluğum elımden gıdecektı Bır bılım adamı ıçın en önemlı şey ozgurluğunu korumaktır Bunu temın edebılmek ıçın de toplum senın onun ıçın iyi şeyler yaptığına ınanmaldır Bızde De Gaulle araştırmayı çok destekledı Fransa'nın bırıncı olmasını ıstıyordu fen bılımlerınde Mıtterand da bılımın toplum ıçın onemlı olmasını çok ıstedı ve bılımı bu yonde destekledı Ikı başkan zamanında da Fransa'da bılım çok onemlı ılerlemeler kaydettı Soru: Toplum, bilımin toplumu yönlendirdiğine ınanıyor mu? Le Pichon: Batı ulkelerınde bılımın toplumun yaşama şeklını değıştırdığıne ınanıyor ınsanlar Yenı egılım şu Sokaktakı adam bılımdekı yenılıklerden ve gelışmelerden bıraz da korkmaya başladı Çevre sorunları, genetık yenı be sınler vb Bu yuzden bılım adamının topluma karşı sorumululuğu gıderek artıyor Bursalı: Prof Le Pichon, saat gece yarısını geçtı Bu tatlı sohbete devam etmeğı ne kadar ıstersem ısteyeyım, sızı ders ve semınerle dolu yorucu bır gunden sonra daha fazla yormaya da cesaret edemıyorum Bır dıger Turkıye zıyaretınızde devam etmek umuduyla sıze CBT'e verdığınız kıymetlı vaktınız ve yazmayı vaat ettığınız makalenız ıçın şımdıden teşekkur eder, Fransa'ya dönuş yolculuğunuzun iyi geçmesını dılerım • Venüs tüm parlaklığı ile Batı ufkunda: UFO raporları devam edecek. • Jüpiter şafak sökerken Doğu ufkunda. • 3 Nisan geceyarısı Tam Ay Tutulması olacak. * Tuncay Özışık*, Mevlânâ Başal • Güneş, Ay ve Gezegenler Güneş: 51 PEGASİ ACABA !••• art ayının gokyuzu olaylarını okuyanlar, Guneş tıpı bır yıldız olan 51 Pegası'nın gezegenı ıle ılgılı 3 bölumluk yazının ılk bolumunu, Doğrusu bu Planet ne astronomların, ne de mâlum meraklılarının bekledıkierı gıbı görunmemektedır cumlesı ıle bıtırdığımızı hatırlayacaklardır sanırız Şımdı Sıstemımız dışında, Guneş tıpı bır yıldızın etrafında dolanan ılk gezegenın pek muhtemel keşfının hıkâyesıne devam edelım Dığer yıldızların da Guneş Sıstemı benzerı bır sısteme sahıp olupolmadıkları, asırlardan ben astronomının en buyuk bılınmeyenlerınden bırı olmuştur Nıtekım ders kıtaplarında, haklı olarak, en yakın yıldızlar ıçın dahı, etraflarında dolanan planetlere daır doğrudan kanıt bulmanın ımkânsızlığı anlatılır Zıra böylesı bır planet, bızımle arasındakı mesafeye kıyasla yıldızına o derece yakın ve yıldızından o derece sönuktur kı, O'nun kuvvetlı aydınlatmasıyla parlaklığı maskelenır dolaysız olarak tespıt edılemez hale gelır. Tabıı bu, böylesı planetlerın hıçbır şekılde tespıt edılemeyeceklerı manasında da değıldır Gerçekten, son yıllarda kutlesı Jupıter'ınkı kadar veya daha buyuk olan pla netlere daır yapılan araştırmalar sonucu, böylesı bır tespıtın dolaylı olarak mum Geçtığımız ay Balıklar (Pısces) Takımyıldızı'nın sınırları ıçınde olan Guneş, Balıklar Takımyıldızı gökyuzunde oldukça genış bır bolgeyı kapladığından, bu ayın ortalarına kadar aynı takımyıldız bölgesınde bulunmaya devam edecek, ayın 20'sınden ıtıbaren de Koç (Arıes) Takımyıldızı'nın sınırları ıçerısıne gırecektır GuneşDunya uzaklığı 21 Nisan gunbatımında Hllâl, Venüs ve Merkür Batı ufkunda ay boyunca buluşacaklar. 150 mılyon ceğı yerler şöyle Antarktıka'nın bır kıskmden 151 mılyon km ye doğru artacak mı, Batı Asya, Afrıka, Avrupa, Ingılız tır Adaları, Gronland, Guney Amerıka, Batı 17 Nlsan gunu parçalı bır Guneş Hındıstan ve Kuzey Amerıka'nın doğusu Tutulması meydana gelecek, fakat bu Hava şartları elverdığı taktırde Turkltutulma sadece Yenı Zelanda, Antarktıka ye'den de gorulebılecek olan bu tutulve Pasıfık Okyanusu'nun bır kısmı gıbı ma gökyuzu fotoğrafçıları ıçın de iyi bır ulaşılamayacak bolgelerden gozlenebılemalzeme olacağa benzıyor ceğınden, tutulma gözlemcıler ıçın pek de câzıp bır tutulma olmayacak galıbâ Nısan ayı boyunca Ay'ın safhaları ile bu safhalara girdiğl tarih ve zamanlar Ay: 1 Nısan akşamı gunbatımında, aşağıdakı gibıdir: Doğuda, Aslan (Leo) Takımyıldızı nda Dunya'dan 393 000 km uzaklıkta Dolu Zaman Safha Tarih nay evresınde yukselecek olan Ay, her4 Nısan 03 07 Dolunay gun Doğu'ya doğru olan hareketını sur02 36 Son Dordun 11 Nısan durerek gıderek daha geç saatlerde do18 Nısan 01 49 Yenı Ay ğacak 3 Nısan geceyarısı Tam Ay Tutul 25 Nlsan 23 40 llk Dördun ması olacaktır Bılımsel açıdan Guneş Tutulması Guneş'e olan yakınlığı yuzunden gozlenTutulmanın safhaları, Türkiye Saatl olarak hesaplanmış şemesı çok zor kilde, aşağıdadır: olan bu gezegenı gorebıleceğı1 Ay ın Dunya'nın yarıgölge konlsıne (penumbraya) glrmeye başlaması 4 Nınız ender zaman san 1996 00 15 aralıklarından bı2 Ay'ın Dunya nın gölge konıslne (umbraya) gırmeye başlaması 4 Nısan rı bu ayın 20'sı 1996 01 20 3 Tam tutulmanın başlaması (Tum dlsk gölge konlsınde) 4 Nısan 1996 02 26 ıle gelecek ayın 4 Tam tutulmanın ortası (Tum (jıg|< gölge konısının ortasında) 4 Nısan 1996 2'sı arasıdır Bu 03 09 sure boyunca 5 Tam tutulmanın sonu 4 Nısan 1996 03 53 duz ve temız bır 6 Ay ın Dunya nın golge konısınden (umbradan) ayrılması 4 Nlsan 1996 gözlem ufku bu04 58 7 Ay ın Dunya'nın yarıgölge konısınden (penumbradan) ayrılması 4 Nısan labılenler gun1996 06 03 batımından he men sonra Batı ufkunda, yakla şık 20 derece yukseklıkte bu gezegenı arayabılırler gezegen Nısan ayı boyunca da akşamları Batı ufkunun pırlan tası olacak Ayın 21 'ınde ıse gun batımında Hılal safhasındakı Ay ve Merkur gezegenı ıle bırlıkte Batı ufkunda yeralacak ve muhtemelen, yıne son gunlerde sıkça duyduğumuz, UFO raporlarına konu olacaktır I 51 PflgasTnln refleks hareketl 11.1 12.0 13.0 14.0 Eklm 1S9S (UT) kun olabıleceğı anlaşılmış bulunmaktadır Yontem şu esasa dayanır Eğer bır yıldızın etrafında dolanan planet veya planetler varsa, yıldız buna rağmen kararlı olamaz Bu durumda her ıkı cısım, yorunge buyukluklerı ve hızları kutlelerının oranıyla orantılı olmak uzere, ortak bır çekım merkezı etrafında devrederler Dolayısıyla, sozkonusu planetten başka, yıldızın da az veya çok devırlı bır hareketı vardır, ve, sıstemı goruş açısının musaıt olması haiınde, bu, Doppler kaymaları olarak yıldızın spektrumuna yansır Spektrel ıncelemeye alternatıf bır yontem, bu kararsızlıkları tespıt etmek uzere doğrudan doğruya yıldızların pozısyonlarını takıp etmek olabılır Ancak böylesı astrometrık yaklaşımlar henuz semerestnı vermış değıldır Venüs: B u Yıldızın radyal hız dalgalanmaları Bu nedenle revaçta olan spektrosko pık yontem, yanı ortak kutle merkezı etrafındakı hareket esnasında gozlemcıye yaklaşıp uzaklaşması sebebıyle, spektrumundaki çızgılerınde meydana gele cek yerdeğışımlerınden ıtıbaren, yıldızın radyal hız dalgalanmalarının araştırılmasıdır Bır ornek olarak, Guneş'ın yaklaşık bınde bırı kadar bır kutleye sahıp olan Jupıter'ın yörunge hızı takrıben 13 000 m/sn, ve Guneş'ın buna karşılık olan refleks hareketının hızı, yıne bın katlık bır azalmayla, 13 m/sn kadardır Çeşıtlı ulkelerden bır grup astronom, ozel olarak gelıştırılmış çok hassas olçumler yapabılen spektrograflarıyla, yıldızların radyal hızlarını bır kaç 10 m/sn, Lütfen sayfayı çeviriniz... kadar önemlı olmayan Ay tutulmaları daıma Dolunay safhasında, yânı, Ay Dunya'nın ardında olmak uzere, Guneş, Dunya ve Ay aynı doğrultuda olduğunda meydana gelır Dunyanın yarıgölge konısıne gırdığınde, Ay'ın yuzeyı koyuturun cu bır renk alır ve bu bır sure devâm eder Tam golge konısıne gırdığındeyse lyıden ıvıye kararır ve dıskı bellıbelırsız bır hâl alır Golge konısının dışına çıktığında ıse, yıne Dolunay'dakı normal parlakhğına ulaşır Bu tutulmanın gorulebıle J Ü p İ t e r : Bu aydan ıtıbaren sabahın erken saatlerınde Doğu ufkunda gorunur olmaya başlayacak olan bu gezegen, Guneş doğana kadar Nışancı (Sagıttarıus) Takımyıldızı'nda oldukça parlak bır şekılde gorulebılecektır 4719