Katalog

TARTI ŞM AEDİTÖR E M E K T U P Bilimlerde yontem sorununa katkı Betül Çotııksöken* Bilim şarlatanlığı Osınan Demırcan* E Bilim filozofları özellikle felsefe tarihinin kendilerine sağladığı söylem zenginliği aracılığıyla, bilimin iç işleyişi üzerine ve ayrıca dıştan aldığı etkiler üzerine son derece zihin açıcı saptamalarda bulunmaktadırlar. noktaya değınmek ıstıyorum Btr bılım adamının, "1) Kendı dışımızda bır olgular dunyasının varlığı"na,' 2) Bu dunyanın bızım ıçın anlaşılır olduğu"na," 3) Bu dunyayı bılme ve anlamanın değerlı bır uğraşı oluşturduğu"na " ılışkın "temel ınanç ve varsayımlara" (C Yıldırım Bılım Felsefesı, Remzı Kıtabevı, Istan bul, 1979, s 19) ne oranda katıldığını açıkça gostermesı gerekmektedır özellikle uçuncu ılke entelektuel olma hakkını sadece toplumbılımcılerının hakkı olarak gormeye engeldır llkelerın varsayımların butunu ıse her ıkı obe ğe mensup bılım adamları ıçın de geçerlıdır Ayrıca yıne bılım adamlarının Antık çag ve Ortaçağda buyuk olçude soz konusu olan bellı bır sıra duzenıne da yanan ve sonlu olduğu duşunulen bır dunya tasarımından sıyrılarak, herhan gı bır sıra duzenının soz konusu olmadığı sonsuz ve açık bır dunya tasarımına ne denlı ınandıklarını açıkça belırlemelerı qerekmektedır Bılımsel duşunceler uretme seruve nınde olaylar bağlamı ıle kendı başına varolanla (nesne yonu) duşunme bağ lamı(ozne yonu) arasındakı ılışkılerde her ıkısının belırleyıcı agırlıklarına ılışkın bılınç buyuk onem taşımaktadır Tam da bu noktada tek yanlı tutumların (salt nesnellık/salt oznellık turu degerlendırmelerın) geçersızlığını hep*gundemde tutmak gerekmektedır Alanlararası etkıleşım ozellıkle felse fenın bu çerçevedekı uyarıcı rolu gerçek bılım adamını bır monad olmaktan kurtarabılır Dogabılımlerı toplum bılımlerı, ınsanbıiımlerı arasında sağlıklı bır etkıleşım ortamına ulaşılabılmesı ıçın tum bılım adamlarına "felsefeye bıraz dahd fazld kulak verın dıyorum Konuya salt retorık açıdan bakmayanlar (Şengor, Guvenç Akyuz) bunun çok lyı farkında Bılım Insanlıgı Uzerıne" yazısıyla benım çagrımı, E Buyukbın gol bır başka bıçımde dıle getırıyor ve "bılım felsefesıne sahıp olma yı bılım uretmenın onsuz olunmaz koşulu olarak goruyor (CBT 463) Lutfen, retorığın çarpıcılıgından fel sefenın ussal ağırbaşlılığına donelım o zaman bu savaşımın oncusu Sofıst lerın karşıtı Platon'u da daha lyı an layabılırız sanırım (") Prof. Dr. Istanbul Universitesı Edebıyat Fakultesı Felsefe Bolumu T oplumbılımlerının, ınsanbılımlerının (toplumbılımcılerın) konuları na bakışları ıle doğabılımlerının (doğabılımcılerın) araştırma alanlarına bakışları arasında ayrım ayrımlar olup olmadığı konusuna ılışkın tartışma, bı lımlerın genellıkle ışleyış modellerı uzerınde yenıden duşunme bakımından onemlı bır fırsat olmuştur Ustelık de konu, tum dıkkatını, bır butun olarak bılımın ışleyışı uzerınde yogunlaştıran bılım filozofları ıçın son derece onemlıdır Araştırmalarını çogunu bılım tarıhıbılım felsefesı bırlıktehğınde surduren bılım filozofları, ozellıkle felsefe tarıhı nın kendilerine sağladığı soylem zengınlığı aracılığıyla, bılımın ıç ışleyışı uzerıne ve ayrıca dıştan aldığı etkiler uzerıne son derece zıhın açıcı saptamalarda bulunmaktadırlar Her ne kadar genellıkle bılımı (dogabılımlerı, toplumbılımlerı, ınsanbıiımlerı) ureten kışıler uzerınde pek durmasalar da, ıçerık bır yana, yaptıkları ışın bıçım sel olarak uç aşaması vardır Araştırma konusunu saptama, bu konuya uygun bır bakış açısını benımseme ve yıne bu bakış açısını en lyı bıçımde kendısı ve başka ozneler ıçın anlamlı kılacak bır sunuş bıçımı ıçıne yerleştırme (Benzer ışlem felsefe ıçın de geçerlıdır ve "Felsefi Söylem Nedir?' de bunun denemesı yapılmıştır) Bu aşamalardan ıkın cısı konuya yonelmede benımsenecek ve uygulanacak yontem bakış açısı son derece onemlıdır Asıl soru 'yontemı benımseme surecınde yer alan etmenler nelerdır?" sorusu gıbı gorunmektedır Yapıcı yaratıcı bır yaklaşımla konu suna eğılen bılım adamlarının fark ederek ıçınden geçtıklerı bu aşamala ra ılışkın kımı açıklamalarda bulunduklarını gozlemlemekteyız Ancak bu açıklamaların çoğun kısa erımlı olduğu alanlararası etkıleşımm yapısı rolu uzerınde pek de durulmadıgı anlaşıl maktadır N Gole orneğınde olduğu gı bı Ayrıca boyle bır yaklaşım pozıtıvıst etkının ne denlı aşırı boyutlara vardıgının da bır gostergesıdır Şımdıye değın A M C Şengor'un (CBT 460), B Guvenç'ın (CBT 464) ve 0 Akyuz un (CBT 468) katıldığı tartışmaya katkı olmak uzere, çok temel nıtelıklı olduğunu duşundugum bırkaç ğıtımsız fakat açıkgoz bırtakım ınsanlar son gunlerde ılgı toplamak ve ratıng artırmak amacıyla bılımsel açıklamaları da gozardı ederek "UFO Gerçeğı", "Mısır Pıramıtlen", "Van Golu Canavan" ve benzerı gıbı bırçok yapay konularda gundem oluşturmaya çalışıp medyayı da kullanarak halkı kandırmaktadır Ornek olarak, 3 3 1996 gecesı 21 30'da Bozcaada'da çekılen ve UFO olarak basında ve televızyonda ' yayınlanan goruntulerın Venus gezegenı olduğu kesınlık kazandığı halde fnterstar televızyonu bu bılgıyı yayınlamaya devam etmektedır UFO denen ve cahıl ınsanlar ıçın ne olduğu bılınmeyen bu cısımler ıncelendığınde gezegen, yıldız, meteorolojı balonu, iıydu parçası, goktaşı, kuş surusu oldukları ve bırçoğunun da açıkgozler tarafından yapılan maketler olduğu saptanmıştır Hıçbır UFO dunyadışı yaratıkların uzay gemısı olamaz Bılım adamla rının bu konuda, burada sayılamayacak kadar kanıtı vardır ama medya bılımsel goruşe rağbet etmeyıp ratıng ugruna halkı yanılgıya duşurmektedır Unutulmamalıdır kı Ataturk'un deyışıyle "Dunyada her şey ıçın, medenıyet ıçın, hayat ıçın, başarı ıçın en gerçek yol gösterıcı ılımdır, fendır llım ve fennın dışında yol gösterıcı aramak gaflettır, cahıllıktır, doğru yoldan sapmaktır ' Bılıme ve doğru bılgıye onem verılmeyen, bılımsel araştırma yapılama yan toplumlarda ınsanların yaptığı bırçok şeyın temelınde alavere dalavere, bızans oyunları, dolandırıcılık veya en azından bılınçsızlık vardır Bılım adamı toplumun dogru bılgı lendırılmesınde bılım adına temkınlı, tıtız ve duyarlı olmak zorundadır Bılım sel gerçekler dururken, egıtımsız kışılerın bılımdışı goruşlerle halkı kandır masına musaade edılmemesı gerekır Hırsızlık, sahtekarlık, dolandırıcılık ne kadar suç ıse bılım şarlatanlığı da en az o kadar suçtur Gorsel ve yazılı ba sının bu konuda duyarlı olması gerektığıne ınanıyorum Hıç kımsenın yanlış bılgılerle başkalarını kandırmaya hakkı yoktur Içkı reklamları ıçın televızyonda nasıl yasaklama yapılıyorsa falcılar, cıncı hocalar, medyumlar, astrologlar, UFO'cular, ufurukçuler, muskacılar ve şıfa dagıtıcıları ıçın de aynı yasak lamalar yapılmalı hatta çıkar ıçın bu ışı yapanları dolandırıcılıkla cezalandırıl malıdır Çunku bu ınsanların bu ulkeye zararları sahtekârlardan, hırsızlardan ve dolandırıcılardan daha az degıldır Bılım şarlatanları bu ışın sahtekârlığını, dolandırıcılığını yapmaktadırlar Burada yetkılılere suç duyurusunda bulunuyorum Lutfen bılım şarlatanları ıçın gerekenı yapın * Prof. Dr., Ankara Universitesı Gozlemevı Muduru ekonomisi Bilgi iletimi sırasında tüketilen enerjinin ekonomik bir değeri vardır. Müslüm Akmcı* Ikonomı, kıt kaynaklar bılımıdır Doğadakı kıt kaynakların ınsan Igereksınımlerını en lyı bıçımde karşılayabılmesı ıçın uğraş verır Bunun yanında, sanayıleşmenın yarattığı negatıf etkı sonucu hava, su, guneş gıbı doğada serbest durumda olan variıklar da artık ekonomı bılımıne konu olmuş durumdadır Ancak son yıllarda bır başka (soyut) değer, ekonomı alanında ağııiığını lyıden lyıye duyumsatmaya başladı Uluslararası pıyasada teknolojı aracılığıyla yurutulen soğuk savaşın merkez eksenı durumuna gelmış olan bu şey "Zaman"dır. Her ne kadar Asımov un bır tanımlamasında "sure duygusu" bıçıminde belırlense de, zaman, artık çağımızın en onemlı bır "değen" durumuna gelmıştır Nasıl mı? . . Bılgi iletimi Bıldığımız gıbı herhangı bır olgusal gerçeklığı ıçeren "bılgı" dızgesının oluşturulması kadar ıletımı de onemlıdir Her gün gezegenımızde mılyarlarca sayıda bılgı demetı bır yerden bır başka yere ıletılmekte Bu ıletım esnasında degışık turden enerjıler tuketılmektedır Kuşkusuz bu tuketılen enerjının ekonomik bırer değeri vardır Sız olanaklı oldukça bu enerjıyı en az duzeyde, bılgı ıletım hızını ıse en yuksek duzeyde sağlamak durumunda olursanız, ondan beklenen ekonomik yan ençoklayabılırsınız Harcanan enerji mıktarını aşağıya çekmenın bır yolu, onun harcanma suresını kısmaktır Örnegın Istanbul'da oturuyorsunuz ve Amenka'dakı bır kutuphanede kaynak taraması yapmak ıstıyorsunuz Bunu o ulkeye bızzat gıderek yaptığınızı duşunun En az bır haftanızı alır. Ancak kısa bır yolla artık bu sureyı ve dolayısıyla harcayacağınız enerjıyı kısmanız olanaklıdır. Bılgısayar aracılığıyla bunu oturduğunuz yerde daha az bır zamanda yapabılıyorsunuz Zaman etkeni O halde en az çabayla (bır başka anlatımla mınımum enerjı harcaması yaparak) en çok nıcelıkte bılgıye erışım olayı olarak tanımlayabıleceğımız "bilgi ekonomisi" kavramında "zaman" etkeni, belırleyıcı temel bır etkendır Gunumuzde bılgısayar teknolojısındekı başdondurucu yarışın, temelde olanaklı oldukça az çabayla çok sayıda bılgıyı, en kısa zamanda ıletme yarışı bıçıminde ıvme kazanmaktadır Artık bılgısayar teknolojısının gırmedığı hemen hemen hıçbır alan kalmamış gıbıdır Ancak bunlar ıçınde bızı en çok ılgılendırenı son yıllara damgasını vuran "internet" olayıdır Odanızın ya da buronuzun çalışma masasındakı bılgısayarınızın başında, dunyanın en uzak koşesındekı kaynaktan bırkaç dakıkalık bır zaman dılımı ıçerısınde ıstedığınız "bılgı'ye erışebılıyorsunuz Sonuç olarak şunu soyleyebılırız Bılgısayar ışlemının yarattığı "bılgı ekonomisi" kavramı, "zaman" etkenının de aynı zamanda çok onemlı bır ekonomik değer olduğunu ortaya koymuştur Atalarımız boşuna dememışler "vakıt nakıttır" dıye * Arş. Gör. Kocaeli Üniv. Hukuk Fak. Idare Hukuk ABD 4774