Katalog

T O P L U M VE B İ L İ M sandık. Şimdi ise önümüzde yeni alanlar açılıyor. Yukarıda konuştuğumuz teknolojik gelişmelerin son derece önemli etkılerı var. Toprak kaymalarını anında izleyebiliyoruz. Volkan patlamalarını izliyoruz, volkanları havadan seyredip gelişen bir magma odasının şiştiğini bile görüyoruz. Püskürmenin (indifanın) gelişimini izleyebiliyoruz. KAF (Kuzey Anadolu Fayı) yanındaki, içindeki ve çevresindeki şişmeleri iziliyoruz. Arzın sağlığını çok iyi gözlelebiliyoruz. Eskiden insanlarda olduğu gibı arza da otopsi yapardık; şimdi modern bir doktor gibı hastanın yanı başında oturarak hastalığın seyrini takip edebiliyoruz. Soru: Türkiye'de KAF'ı izliyoruz dediniz. Hangi etkinlikte? Le Pichon: Yabancı ülkelerin katkısı ile Türkiye'ye aktif yardım yapıldı. Türk bilim adamlarının katkısı ile de meProfesör Le Pichon, İTÛ Oenel Jeoloji Profesörü Celal Şengör, Orhan Bursalı ile sohoet safe alında. ABD'den Isviçsırasında re'den, Fransa'dan, Almanya'dan, Japonya'dan ve TürBu nedenle, bu kadar paranın hesabını ce kendi yaşamlarını doğrudan ilgilendikiye'den bilim adamları ortak çalışıyorlar. vermek zorundayız. Yararlı iki şey yapıren kısmı ile ilgılenıyorlar. Işte bu ilgilere Ancak bu çalışma henüz gerçek zamanyoruz: 1) Toplumun geleceği olan bilgili levha tektoniği doğrudan cevap vermez. da ve sıstematik değil. Türkiye'de özelteknisyen sınıfını yetiştiriyoruz. 2) TopluŞimdi bilgisayar teknolojisi, uzay teknolikle sismologların onünde yapacakları mun ihtiyaçlarına yanıt verlyoruz. Bütün lojisl gelişti. Sismik yansıma teknolojisi çok önemli işler yar. Türktiye'de son zabunların arkasındaki itıci güç de insanın gelişti. Bunlarla, şimdi ilk kez, levha tekmanlarda çok ciddi sismologlar yetişti. merakıdır. toniğinin çözemediği sorunları çözmeye örneğin ben bir yazıda Tuncay Taymaz başladık. imzasını gördüğüm zaman artık o yazı kaliteli midir kalitesiz midir, diye düşünSoru: Hangisi ağırhğmı koyuyor, müyorum; gönül rahatlığıyla kullanıyoSoru: Bilim) halk katına indlrbelirleyici oluyor sizce: Toplumun rum. mekten mi söz ediyorsunuz? Soihtiyacı mı yoksa bilimin merakı Doğu Akdeniz çok önemli. Buranın kaktaki adamı ilgilendiren sorunlamı? çalışılması gerek. Bu bölgenin defornn cözümü mü şimdi bilimin önünmasyonu için sadece karayı değil denizi dekı konular. Bunu mu demek istiLe Pichon: Bir değişim sürecı yaşıde etüd etmeli. Bir kaç milyon ECU'lük yorsunuz? yoruz. Toplumun, bilim güçleri üzerinde bir Akdeniz için program yapılabilir. Böygiderek artan bir baskısı var. Bu baskı, le bir programa örneğin Akdeniz'e kıyısı toplumun gereksınimlerine yanıt veren Le Pichon: Evet onu iddia ediyorum. olan Fransa öncülük edebilir. Bu konuda bir bilim oluşturma yönünde gelişiyor. Doğal afetler için, kirlenme, hidroloji, doAlmanlarla bir ön görüşme yaptım. Bir adama 10 dolar verirsen bunun heğal kaynakların kullanımı için bu böyle. sabını sormazsın. Ancak 10 bin dolar Fransa'da hükümet bize geliyor ve soruSoru: Doğu Akdeniz projesi neverirsen hesabını sorarsın. Şimdi biz de yor: Şel afetleri için ne yapalım? Iklim dir? bilim için büyük paralar talep ediyoruz değişiklikleri kalıcı mı, bu konuda ne düve toplum da bu büyük paraların hesabışünüyorsunuz? Işte bütün bu sorulara nı haklı olarak bizden soruyor. Bence Le Pichon: 1) Önce çok kanallı sisyanıt istiyorlar. Biz bilimciler olarak bunçok doğal bir seyir izleniyor. Gelişmiş ülmik yansıma profili ağı kurulacak. Bu ağ lara yanıt vermek zorundayız. kelerde millı gelirin yüzde 2,5 u bılımsel bizlere Doğu Akdeniz'de yer kabuğunun araştırmaya gidiyor. Bu muazzam bir paüst 1015 kilometredeki yapısı hakkında Soru: Yer bilimleri artık çevreci detaylı bilgi verecek. mi oldu? 2) Derin deniz tabanında rasat noktaları kurulmalı. Denizdeki depremleri inSoru: Güney Kore milli gelirden Le Pichon: Biraz öyle. ABD'de yer celme zorlukları var. Karada sismik ağ araştırmaya ayıracağı payı yüzde bilimleri yarı çevreci. Çevre sorunlarıyla var, denızde ise yok. Japonlar şimdi 5'e çıkartacağını açıkladı. Orada ilgileniyorlar. Kantitatif çalışan çevreci böyle bir ağı denizde de kuruyorlar. Şu bilim, daha çok sanayinin yararına, oldu, yer bilimleri. Akışkanlık, sirkülasandaki teknoloji Akdeniz'in altına da pazarda rekabet edebilecek tekyon, erozyon, hidroloji.. yer bilimcileri böyle bir istasyon kurmak İçin buna imnolojiyi geliştirmeye ayrılıyor. bunlarla da uğraşıyor. kan veriyor. Bizim yer bilimlerıyle ılgili görüşlerimizi değiştirmemiz gerek. TeSoru : Hidroloji de mi artık teorik mel sorunlara inmemiz gerek. Le Pichon: Fakat hiç bir ülke temel yer bilimlerinde önemli bir yer tutbılım yapmadan ilerleyemez. maya başladı? Soru: Teknoloji, artık bilimi geSoru: Ancak Japonya? Bu ülke liştiren ana akım mı oldu? temel bilime değil, tamamen tekLe Pichon: Geçmişte hidroloji genelnolojiyi geliştirmeye ağırlık vermelikle su bulmaktı. Bugün ise suyun yöLe Pichon: Bunların birbirini etkilenetimi önemli. Bu sadece ampırik bir yödi mi? Batının tekniğini çok iyi ve diklerini düşünüyorum, tavuk mu yumurnetim değil. Su yönetimınin felsefesini batıdan daha iyi taklit ederek öntadan yoksa yumurta mı tavukdan çıkar kurmaktır. Bu önemli bir değişikliktır hikâyesi gibi. celik teknolojik yaratıcılığını gelişhem bilim hem de toplum ıçın. Toplutirmedi mi? Veya şöyle söyleyelim: mun çağrısıdır bu bilime. İnsanlar artık Soru: Levha tektoniğinin anlaşılTemel bilimi, kendi sanayiine hizbizden sıfır rısklı bir toplum istıyor. Bu ması ile, jeoloji kendini bitirdi mi, met edeceği kadar ve gereksinim durum beni çok etkilemekte. esas meselesini çözdü mü de şimduyduğu kadar yaptı. di teknolojiye bel bağlıyor? Yer biSoru: Size göre artık bilimi toplulimlerinin artık kendisinin çözeceği mun ihtiyaçları mı yöntemel sorunlar kalmadı mı? lendiriyor? Le Pichon: Biz levha tektoniğini yaparak, ortalığı düzene soktuk. Ama bunu, servıs hizmetı verecek hale getiremedik. Yani, jeolojinin değişik ölçeklerde uğraşmak zorunda olduğu bir sürü soruna açıklık getiremedik. örneğin, dağ kuşağı detayda nasıl oluşuyor, bu dağ kuşağında deprem nasıl oluyor, bu dağ kuşağı hangi hızlarda hareket ediyor, bu hareket dünya iklimini nasıl etkiliyor, insan yaşamına kısa zaman ölçeklerinde nasıl etki ediyor? Levha tektoniği kabaca dağların nerede ve hangi mekanizmayla oluştuklarını ortaya koydu. Gerisi hâlâ incelenmek ıçın önümüzde duruyor. Jeolog olmayan insanlar bu soruların sadeLe Pichon: Bu sorunun iki parçalı bir yanıtı var. 1) Bilim bir yandan toplumun ihtiyaçlarınca yönlendirilir. 2) Bilim kendi istikametinde gelişiyor. Yani bilimin kendi öz momenti var. Bilim, bulması gerekeni kendi bulmalı. Biz artık 19. asırda değiliz. Tek bir alimin az para ile çok şeyi değıştirdığı dönemler bıtti artık. Bugün hiç kimse bu durumda değil ve olamaz da. Şimdi bilim yapmak için çok para gerek. Le Pichon: Japonya'nın hep çok iyi okulları vardı. Temel bilim yapmadan bugüne gelemezdi. Soru: Yer bilimlerindeki gelişmeyi, diğer bilimlerdeki gelişmelerle kıyaslar mısınız? Le Pichon: Bilımde İlk büyük ihtilal fizikte yaşandı. Bu Kuvantum ihtilaliydi. Kuvantum fiziği ile yepyeni bir dünyaya girdik. 1967/68 de yer bilimlerinde yaşanan ihtilal kavramsaldı. Buna rağmen bu ihtilal topluma bizım bir şeyler verebilmemizi sağlayamadı. Bu durum 25 yıl sürdü. Şimdi ise topluma bir şey verebilecek duruma geldik. İnsanın dünyayı yönetmesi açısından geldiğimiz yer, bulunduğumuz durum çok önemli. Fizik, bir açıdan geçmiş bilimi temsil ediyor. Geçmişi araştırıyor.. Biz ise geleceği avuçlarımız içine almaya çalışıyoruz. Soru: Fiziğin bütünüyle geçmişi araştıran bir bilim olduğu görüşü ne kadar doğru? Olanı, bugünü araştırmıyor mu? Maddenin davranışlarını bulup çıkartmıyor mu? Değişimleri incelemiyor mu? Uzayı düşünün, fiziğin yaptğı çalışmalar dünyanın geleceği ile yakından ilgili değil mi? Le Pichon : Ben insan açısından bakıyorum. Insanı ve gereksinimlerl açısından. Burada yer bilimleri, insanın kendini ve çevresindeki canlıları yönetebilmek için gerekli olanı yapıyor. Biyolojiyi, meteorolojiyi de ben yer bilimleri safına katıyorum.. Soru: Yine de fiziğe haksızlık yapmıyor musnuz? Yer bilimleri onun verllerini kullanarak gelişmiyormu? Le Pichon: İnsan için önemli olan servis disiplinleridir. Insana doğrudan yapacağı hızmettir. Biz de temel bilimleriz. Yer sistemi son derece karmaşıktır. Hem canlıyı, hem mineral maddeyi içerir. Bütün disiplinler gerekiyor tabii bu sistemi anlayabilmek için, çünkü yerküre sistemi aynı zamanda bütün zamanı içeriyor. İnsan artık o düzeye geldi ki, dünya ile uyumlu yaşayabilmek ıçın yerküre sistemini tamamen anlayabilmek zorunda. Bugün deniz seviyesinın 30 samtım yükselmesı, Bangladeş gibi daha bir dizi kıyı ülkesınde büyük değişiklikler yaratacaktır. Nehirlerin kirlenmesi önemlidir. Eskiden çiftçiler üretimi arttırmak için nitrat kullanmaya teşvik edılirlerdı.. Şimdi ise fazla nitratin herşeyi kirlettiği anlaşılıyor. Bılım bütun bu yenı durumlarla sistematik olarak ilgilenmek zorundadır. Soru: Yer bilimleri içerik değiştirmiyor mu? Düne kadar yer bilimleri deyince kayalarla, dağlarla, toprakla uğraşmak anlaşılırdı. Şimdi ise siz yer bilimleri deyince atmosfer, meteoroloji konuşuyorsunuz, Yer küreyi bir sistem olarak ele alıyorsunuz? Le Pichon: Evet, şimdi yer bilimleri kitapları da artık bu değişime göre yazılmaya başlandı. Fransa'da yer bilimleri eğitimı değışıyor ve kıtaplarda bunlar var. Soru: College de France'ın geleneksel derslerini Türkiye'ye niçin getirmeyi düşündünüz? Le Pichon: Mantiki bir karardı. Bu seneki dersımizin konusu Doğu Akdeniz tektoniği idi. ve Türkiye'deki tektonikti. Bunu öğrenmenin en iyi yolu da Türkiye'ye gelmekti. Burada tartışmaktı. Benim gözümden kaçan şeyleri bana söyleycek insanlar buradaydı. Ben bunu tartışacağım. Gelecek yıl da Japon tektoniğini tartışacağız ve derslerı Japonya'ya kaydıracağız. I kinci Dünya Savaşı esnasında geliştlrllmiş olan denizaltı haritalama tekniklerı ve soğuk savaş sırasında sosyalist blokun nükleer bomba denemelerini izleyebılmek için geliştirilen WWSSN (Wordwide Standardized Seismograph Network=Dünya çapında standardize edilmiş sismograf ağı) yer bilımcilere ilk defa okyanus tabanlarının tektoniği hakkında detaylı bilgiler verdi. Bunun sonucunda Harry H. Hess ve Tuzo VVilson'un çalışmaları ile levha tektoniği ortaya çıktı. Bu teorinin Dan McKenzie, Jason Morgan ve Xavier Le Pichon tarafından küreye uyarlanması ile dünyanın davranışının o zamana kadar sanılandan çok daha değişik olduğu, arz tarihinin levha hareketleri sonucu sürekli bir okyanus açılımı ve kapanımı resmigeçidi şeklinde cereyan ettiği ortaya çıktı. 1970'li yılların sonuna kadar da bu teorinin jeolojik sonuçlan detaylı olarak irdelenerek ortaya kondu. .196678 Yer bilimlerinde devrlm 477 8