Katalog

BİLİM VE TOPLUM HAFTANIN GÜNDEMİ Tr ırırın iuru Rex (42) Rekabet ve sahtekârlık Bırkaç haftadır çeşıtlı yonlenyle ınceledıgımız bılımtoplum ılışkılerı konusuna bu kez başka bır açıdan, bılımde rekabetın dogurduğu olumsuzluklar açısından yaklaşmak ve yazıya çok taze bır haberle başlamak ıstıyoruz Son haftalarda dunya bılımı buyuk bır olayla sarsıldı. Konu, ABD'nın ve (dunyanın) en onernlı genetık laboratuvarından bırınde ortaya çıkan bılımsel sahtekârlık ıdı Turkıye unıversıtelerı sahtekârlıklara yabancı değıldır, ancak bu çok ust duzeyde bır olay. . ABD'nın Mıllı Sağlık Enstıtusu'nun (NIH) Insan Genom Projesi'nın başında bulunan unlu bılım adamı Francis Collins'ın laboratuvarında Amitavv Hajra adında genç bır araştırmacının verılerde sahtekârlık yaptığı ortaya çıktı. Olay, araştırma sonuçlarını ıçeren makalenın Brıtısh Journal Onkogene dergısınde basılmadan once, doğruluğunu araştırsın dıye gonderıldıgı hakemın durumu farketmesıyle anlaşıldı. Makale, kan kanserı losemı ıle baglantılı genler uzerıne bır araştırma sonuçlarını ıçerıyordu Hakem, yazıda, proteınlerle ılgılı bulgularda çok temel bır hata yapıldığını gordu. Bunun uzerıne dergı edıtoru John Jenkins Collıns'e bu makaleyı basamayacağını, verılerı yenıden kontrol etmesı gerektıgını bıldırdı. Işın kotusu, bu sahtekârın çalışmalarını ıçeren beş makale daha onemlı dergılerde yayınlanmıştı veya yayına hazırlanıyordu Collıns butun araştırmayı hemen tekrar ettırır, sahtekâra da yedgı haltı ıtıraf ettırır, durumu kamuya açıklar. Bu koşedekı yazılarımızda, bılımde rekabetın olumsuz sonuçlarından sozetmıştık. Collins'ın laboratuvarındakı genç araştırmacı nıçın boyle bır sahtekârlığa başvurmaktadır? Çünkü buyuk laboratuvarlar ıçınde ve arasında korkunç bır rekabet ve yarış suruyor. Ornegın kan kanserı uzerınde araştırma yapan dıyelım kı uç laboratuvar var. Yıne varsayalım kı bunların uçu de kan kanserıne neden olan bır gen uzerınde çalışıyor ve genın molekuler yapısını ortaya çıkarma uğraşısı ıçındeler. Kım once bu yapıyı çozerse, un, şan, şohret ve belkı de patent ve para onun olacaktır Belkı de laboratuvar koşullan kımılerını sahtekârlık yapmaya ıtmektedır Ozellıkle de tıp alanında bır uç noktada yarış soz konusu Boyle bır rekabetın tumuyle namuslu geçtığını soylemek de mumkun olamıyor Nıtekım, son sahtekârlık olayı da bunun bır orneğı Ayrıca hızlı yukselmek hırsı da burada sozkonusu Onemlı araştırmalar yaptıgı ızlenımını, goruntusunu vermek ve goz boyamak da başvurulan bır yontem Bu olayda, sahtekâr, kendı yerını saglamlaştırmak ıstemış olabılır Parlak ama sahte bılgılere dayanan bır doktoraya ımza atarak, onemlı unıversıtelerın ve laboratuvarların kapısının kendısıne hem de yuksek ucretlerle açılacağını duşunmuş olabılır *** Bılım dunyasında çalışanlar da ınsandır ve arada sırada boylelerı çıkacaktır Ancak sert rekabet koşullan sahtekârlıklan arttırmakta, sahtekârlıklar da halkın bılıme olan ınancını torpulemektedır Bılım dunyası bunun endışesını ve sonuçlarını derınden yaşıyor. Ortalıkta dolaşan sahte bılgılerı, gerçek bılgılerden ayırmak gıbı bır sorunla karşı karşıya kalındığı gıbı, kamu butçesınden bılıme para ayırmak da zorlaşıyor. Ayrıca ve belkı daha onemlısı toplumda bılım dışı çozumler arayışı artıyor. *** ABD'de ortaya çıkartılan bu sahtekârlık olayının benzerlerı ülkemızde yok mu? Surusune bereket . Yabancı kıtaplardan aşırmalar hıç olmazsa bıraz çevırı ve dıl becerısı gerektırıyor! Artık sahtekârlık, bırakın master ve doktora gıbı çalışmalarm buyuk bolumunun bılımsel bır değer taşımamasını, fakultede daha once yapılan tezlerı yurutmeye yeltenmek kadar ayağa duştu. *** Gelecek cumartesı yenıden bırlıkte olmak umuduyla, sağlıklı bır hafta daha geçırmenızı dılıyoruz e posta: bursali@planet.com.tr Cumhurıyet BİLİMTEKNİK • No 505 23 Kasım 1996* Basan ve Yayan Yenı Gun Haber A|ansı A Ş • Genel Yayın Yonetmenı Orhan Erınç • Genel Yayın Koordınatoru Hıkmet Çetınkaya • Yazı Işlerı Muduru Ibrahim Yıldız (sorumlu) Dınç Tayanç • Yayın Yonetmenı Orhan Bursalı • Grafık Yonetmenı Tules Hasdemır • Reklam Medya C. otaurus (?5| 3 "* , T "" • Şekıl 3A. Sır Arthur Conan Doyle'un The Lost VVorld romanındakı Gaıp Dunya (Maple Whıte Ulkesı) harıtası. Bunu şekıl 3B ıle karşılaştırınız. Şekıl 3B Mıchael Crıchton'un The Lost VVorld romanındakı Gaıp Dunya harıtası. Bunu şekıl 3A ıle karşılaştırınız ret ve merak hıssı verıyordu Crıchtonvarı eserler ıse dogayı saldırgan katıl kı saca suçlu gıbı gostererek okuyucuyu veya seyırcıyı dogadan koparmaga do ğayı ınceleyen ve anlama ga çalışan bılımden sogut maya hızmet etmektedırler Insanoglunun nufus artışı ve teknolojık gelışmenın orta ya çıkardığı tehlıkeler karşısında bılıme ta rıhındekı her zamandan çok daha fazla ıh tıyacı oldugu bu qunlerde bılım kurguyu bır bılım korkusu halıne donu^turmek sa nırım ınsanlıga karşı ışlenebılecek en buyuk suçlardan bırıdır Mıchael Crıchton ve benzerlerı, bılım kurguyu msanlıgı refaha VP mutluluga taşıyan uygarlık yolculuğunda bır vasıta halıne gctırmış olan Jules Vprnp gıbı Isaac Asimov qıbı ulkemızde Uzay Yolu adı altında zevkle ız lenmış olan Star Trek dızısının yaratıcısı 1 sever ve orıjınal duşuncelı yazarların oluş turdugu asıl geleneğe de servet ve şohret uğruna pek çırkın bır şekılde ıhanet etmış lerdır 1 Crlchton, M 1990 Jurassıc Park Ballantıne Books NnwYurk 400b ^Crıchton. M 1995 The Lost Woıld Ar row London 4T0 r Rnr ıııın pntu unun coQrdly<i.ı ve |onlnji ı K,JM bk«? Gansser, A 1974 The Ruraınıa Problem (Soııtlı Amcrırı) Vmh Nıturi & t Biie/ o 84 s 80 100 'Doyle Sır A C 1 q I • [ 1 "ISSI Tlu I osl VVıultt A Borklı y > M( rlıllıon Book Bı rklay Publı lnny Cu Nuw Yotk 176 s Spkıl 4A dakı hdrıtd bu bdskırıın 11^ sahılesınden alınnıış tır ^2 dıpnnttıkı 6<ipr s vi vlı (numardlanmanııs) ^Marcou, J 1860 Dıxlöme lettre sur IR Jura addrnssoo au Dr Albnrt Opprl Lrttn s ur Lı s ftot/iüs üu Jurj vt Ivuı D/s/ rıhlıtıotı Gt uyrjfjhıyut) djns les Dmjx Hemıspheıes de Frıednrh Klınrksınrk Pin. 114 3VÎ VP IPVM l II 7 B ib kervılles Investments Ltd ^Doyle a q € *• 44 ^Doyle rotuşlarla konu vo motıf kopyalayabılır ın sanlığın bugunku mureffeh durumuna gelmesını kendısının bır eserınden bır yılda mılyonlarca nusha bastırabılmesını ve dolayısıyla buyuk bır servet edınebılmesını, eserlerının fılme alınarak servetıne servet şohretıne şohret katacağının garantısını hıssedebılmesını bunlara ılâveten de bu yuk bır hurrıyet ıçınde yaşayabılmesını te mın eden bılıme de ıstedıgı gıbı sovebılır Ama kanaatımcp yazdığı pserp yırmınrı yuzyılın sonuna doğru artık bılım kurgu dıyemez zıra bılım aklın hakım olmadıgı yerde bulunamaz Bılgılı ve vıcdanlı bır bılım kurgu yazarı gıbı halkı eğıtmegı hedeflemektense halkın bılgısızlıgınden ve akıl dışı korkuların dan yararlanmak nıyetınde olan Crıchton aklı eserlertnden kovmuş, yenı bır gotık korku romanı dızısı oluşturmuştur Bu ro manlar aynen Mary Shelley nın Frankens teın't gıbı korku romanlarıdır Onun gıbı romantık dunya goruşun jn urunlerıdır In san aklının doga ıle mucadeleyı yarı yolda kesmesı her ıkı yazarın bılım kurgu tıpı eserlerının de ortak yanıdır ve bu nedenle her ıkısı de bılım kurgu adına bılımsel sıfdtına layık degıllerdır Bu tur eserler bırakın halka bılımı sev dırmeyı, her ınsanın ıçınde ınsıyakı olarak bulunan bılınmeyenden korkma duygusu nu korukleyerek onu bılıme daha da çok duşman eder Jurassıc Park ın fılmı Istan bul'a geldığı zaman eşım pek haklı olarak o zdrnan 6 yaşında olan oglumuzu o fılme goturmeyı reddetmıştı Halbukı benım ço cukluğumda gorduğum Denızler Altında 20 000 Fersah Seksen Gunde Devrıâlem Kaptan Grant ın Çocuklan gıbı Jules Verne'ın eserlerınden perdeye aktarılan fılm ler, Haroun Tazıeff'ın volkanlarla Jacques Yves Cousteau nun denızaltı dunya sıyla ılgılı sınemalarda gosterılen doku manterlerı, yaşamımın ılk on yılının en tatlı olan Gene Roddenberry ' gıbı ınsan anıları arasındadır Bu fılmler benı bu yazarların eserlerını okumaya ıtmış, o eserler de bana doğayı ve onun dılı olan bılımı sevdırmıştı Hattâ lıse çaglarında gorduğum ve guneydoğu Asya'da Sumatra ıle Cava adaları arasın dakı bogazda bulunan Krakatoa yanardağının 1883'dekı muazzam patlamasını ko nu alan Krakatoa fılmı bıle, gozler onune serdığı korkunç tahrıbata rağmen, nıhayet cansız doğanın amaçsız bır tezahurunu konu aldığından ınsana korku değıl, yalnızca olayın buyukluğu karşısında bır hay ıgu !> 5 1 1 0 D o y l e Sır A C 19b8 When the VVorlrl 11 Screjmaci Pan Rn<ık lorıdDn 18 Crichton 12, Plrh 7S 1 'Sholloy 7r> s,r Park 'Crlchton ı^tîllılmib M W G tfl1R[18'î1{1994}] Frjnkanstaın 3 1bfa s (ılk 1H18 b ıskı Dovt*ı Publu dtıons New York x+1 ı/fr baskısı Porcy Sholkymn Marlovve ydldtıu ddıytd bır önsözle bırlıkte dnonim yayımlinmıştır) * İıtr ırsi( Park da hn Milrolm ıle pîleobotdnık^ı genç ve yuzel Dr Ellıe Satller ın Ilk karşılaşmaİTrında a n l ı r ı n d ı ge^eıı ılk konuşm ının ılk curnlesı t»i eğilırnın dtlıııı ı^uk yuzel çızıyur MdİLUİuı Çuk yuzHİbinız Dı Sattleı ÜaLaklaıınıza bulun gun bıkıbılırım {JurtO, u Pütk ^ 72) ^L/Ajy Yulu uu Jult*& Verne nın eserlerıyle bır nefosto tolaHuz cirTiom bu telovı/yon dizısıntn kalıtesı ve etkılerı tıakkındd bılgısı ul nuydfi bazı ukuyuculdtı ^d^ırtını^ olabılır Bu konuda ken dılürttıe >u ıkı ö&erı bılhasbd unennnı VVhıtfıeld, S E ve Roddenberry Q 196ü Ihe Mahıng ot btar lıek Ballan ttne Books New York 414 s U/ay Yolu serısındekı olayları VP teçhızatı tenıel alatak (ızık kurallanm anlatan ve tantnmış bır (ızikçı taratından kdlarne dlıridn bır kıtap Krausa L M 119S The PhysiLi, ul Star Ttttk Harper Perennıal New York xvı+188 s Bu enles kıtaba yazdıgı Onsozde Steph^n Hawk»ıg ^oyle dıyur Uzay Yolu qıbı bılım kurgu sadece lyı ogleııce değıldır aynı zamanda msanın hayal gucunu gelıştırmek gıbı uddı bır amaca da hızmet eder Bu kuçuk etsorııı TUDİ7AK taratından lurkçeye kazandırılması hpm butun lurk çocuklarına hem de tum Turk bılım kurgu meraklılarına karşı çok onemlt bır hızmet olacaktır * İTU Maden Fakultest Jeolojı Bolumu oğreîım uyesı Avrupa Akademısı Uyesı Turkıye Bılımler Akademısı Aslı Uyesı 5053