Katalog

BELGESELLER İLGİNÇ SORULAR 23 Kasım Cumartesi TV 2 09.50 Belgesel "Charlie'yle Balıkçılık" TV 2 15.20 Belgesel "Perspektif" Spor karşılaşmalarında psıkolojık faktorlerın önemı TGRT 10.05 Belgesel "Bılım Magazin" TGRT 10.40 Belgesel "Bılim Magazin" Flash TV 1.00 Belgesel "Coğrafya ve Sanayıı" Uzay araçları ve "kaçma hızı" SORU' Uzay araçlarının dunyanın çekım alanından kurtulabılmelerı ıçın "kaçma hızı " olarak adlandırılan bır hızla ılerlemelerı gerektığını okumuştum Pekı daha duşuk bır hızla hareket eden bır roketın de (kendı ağırlıgını taşıyacak olçude tepkı ureten motorları olduguna gore) bıraz daha geç olsa da enınde sonunda uzaya çıkabılmesı gerekmez mı? YANIT V Kaçma hızı kavramı ro ketler ıçın degıl kendı ıtme guçlerı olmayan nesneler ıçın geçerlıdır Ne yazık kı bır çok ders kıtabında bu du rum açıklanmaz ve konu da bırçok ogrencı tarafından bır turlu anlaşılarnaz Duşey olarak yavaş da olsa yukselebılen bır roket bu hızını koruyabılırse tabıı kı uzaya erışebılır Uzaya qonderılen rokpt lerın çok hızlı olmalarının nodenı bunların çok yakıt harcamalarıdır eger belırlı bır yukseklıge bu kadar yakıt hareamadan çıkabılmelerı mumkun olsaydı bu denlı hızlı hareket etmelerıne gerek kalmazdı YANIT 2: Bır uzay aracının dunyanın çekım alanından kaçabılmesı ıçın hıza degıl ener|iye gereksınımı vardır Yerçe kımıne karşı yeterı kadar ış yapabılırse nız dunyayı çok yavaş hareket ederek de terkedebılırsınız Dıyelım kı A agırlıgında bır uzay aracı ınşa Pttık fırlatma rampasında oylece duruyor Eğer bu aracın motorlarının ya bır hızla fırlatılması gerektıgı sonucu çıkar 24 Kasım Pazar TV 2 15.30 Belgesel "Geleceğimizi Aydınlatanlar" TV 2 19.20 Belgesel "Dunyanın Ötekı Yuzu" TV 3 16.30 Bilim ve Teknoloji TV 3 17.25 Belgesel "Bitkilerln Serüveni" Bıtkılerın dığer bıtkılerle hayanlarla ve ınsanlarla olan ılışkılerı konu edılıyor TV 3 23.00 Belgesel "Dunyanın Kalbı" TGRT 01.15 Belgesel "Tabıat Hıkayeleri" 25 Kasım Pazartesi TV 3 11.35 Yerh Belgesel "Paranın Hıkâyesı" TV 3 4.00 Belgesel "Colomb'un Yumurtası" İFuzenın ve protez dışının tarıhçesı anlatılıyor TV 3 15.10 Belgesel "Esrarlı Beldeler" Dunya uzerındckı gızemlı bolgeler TV 3 20.30 Belgesel "Dağlar ve Yaşam" TRTINT 14.25 Belgesel "Sanatçıların Sanatçılan" rattığı ıtkı bu agırlığı yenebılırse araç yuk selmeye başlar ve yukseldıkçe de gravı tasyonel enprji kazanır Eger bu enerjı R x A kadar olursa (burada R dunyanın yarı çapını gosterıyor) yerçekımı bu aracı hıç bır şekılde yer yuzeyıne gerı getıremez Uzay aracının ıtkısı agırlıgından sade ce bıraz fazlaysa uzay ararı çok yavaş yukselır ve bu da hıçbır ışe yararnaz zıra boyle yavaş yukselen bır uzay aracı he nuz dogru durust yukselemeden yakıtını bıtırır Bır nesneyı uzaya gondermenın en lyı yolu ona kınetık ener|i vererpk bır an da çok buyuk hızlara çıkmasını sağlamaktır Boyle hızlı bır şekılde fırlatılan bır uzay aracı yavaşlamaya başladığında artık yeterlı gravıtasyonel enerjıyı kazanmış olur Butun bu anlatılanları hesaba kata rak ışlem yaparsak bır uzay aracının uzaya sanıyede 11 kılometreden yuksek Yagı) verılır ve çok da yuz guldurucu so nuç alınır Lorenzo nun Ya gı oleık asıt (18 kaıbonlu tek çıft bdğ taşıyan bır yağ asıtı) ılp erusık asıt (22 karbonlu ve gene tek çıft bdğ taşıyan bır yağ asıtı) karışımıdır Yapılan klınık çalışmalar dıyetle oleık asıt alınışının çok uzun zıncırlı doymuş yag asıtlprımn plazma duzeylerını kısmen azalttıgını gostermıştır Dıyette oleık asıt IP bırlıkte erusık asıt de alındıgında (yanı Lorenzo nun Yağı) çok uzun zıncırlı doymuş yag asıtlerının plazma duzeylerının normale ındığı gozlenmıştır (4) Oleık asıt ve erusık asıt bu etkılerını yag asıtı zın cırlerının uzatıldığı mıkrozomal sıstemde doymuş yag asıtlerı ıle yarışarak gosterırler Boylece çok uzun zıncırlı doymuş yag asıtlerının oluşmunu onlerler Ancak, yapılan çalışmalarda adrenolokodıstrofılı hastalarda çok uzun zıncırlı doymuş yağ asıtlerının azalışına paralel bır lyıleşme gorulememıştır (5) Halen ABD de 257 adrenolokodıstrofılı hastayı kapsayan 5 SORU: Suya yıldırım duştuğunde balıklara ne olur 9 Metal govdelı bır teknede bulunmak boyle bır durumda tehlıke oluşturur mu ? YANIT 1. Boyle bır durumda elektrıgın ız leyebılecegı çok çeşıtlı yollar vardır Elektrık yarım kuresel bır yuzey uzerınde herhangı bır yol ızleyerek ılerler Balık dogrudan yıldırım tdrafından çarpılırsa ya da yıldırımın temas noktasına yakın yuzmekteyse olmesı veya yaralanması mumkundur Yıldırımın elektrıksel etkısının yanında bır de ısı etkısı vardır Bırkaç bın derece lık ibi yıldırımın temas noktasına yakın olan belırlı bır mıktardakı buyu anıden bu harlaştırır Bu anı buharlaşma sonucunda su yuzoyının heınen altında yatay yonde ılerleyen bır şok oluşur bu da metrelerce uzaktakı balıklarda bıle bırtakım fızyolojık degışıklıklere neden olabılır YANIT 2. Denıze yıldırım duştuğunde ıçınde olunabılecek en guvenlı nesne ılet ken ve metal bır teknedır Balıkların da boyle yıldırımlı havalarda su yuzeyıne yaklaşmamaları kendı guvenlıklerı yonunden yararlı olacaktır Mıchael Faraday geçen yuzyılda ılet ken bır nesnenın ıçınde elektrık alanı ol madığını keşfetmıştır Bunu da metal bır kafesın ıçıne gırıp kafese yukarıdan yapay yıldırım uygulattırarak gostermıştır Bu gosterıde Faraday hıçbır yara alma yarak ızleyıcılerı şaşırtmıştı yıllık bır çalışma surmektedır Loren zo'nun Yagı adlı fılm gosterıme gırmeden başlatılan bu çalışmada da fılmdekı olumlu ve çarpıcı bonuçlar elde edıleme mıştır (6) Bugun adrenolokodıstrofı teda vısınde Kemık ılığı naklı ıle daha lyı so nuç alındığı belırtılmekte ve ılerdo bu te davıyı gen tedavısı ıle bırleştırerek daha pfkılı kılma yolları aranmaktadır (7) Lorenzo nun yağının (oleık asit + erusık asıt) adrenolokodıstrofı tedavısınde kullanılışı mantıklı olmakla bırlıkte etkısız kalmıştır Bunun nedenlerı ne olabılır' Lorenzo nun yağı plazmada çok uzun zıncırlı yağ asıtlerı duzeyını duşurebılme sıne ragmen beyınde ve omurılıkte bu duşmeyı sağlamayabılır Veya bpyın ve omurılıkte de azalma belkı sağlanabılır ama aynı zamanda erusık asıtın bu doku lardakı toksık etkısı bu azalmadan aele cek lyıleşmeyı onluyor olabılır Başka bır şık ıse norolojık belırtıler başladıktan sonra bu tedavının başarı gosterememe sı olabılır (7) Sonuç olarak "Lorenzo nun Yağ adlı fılm kurgu olarak çok başarılı olabılır ama aynı olçude bılımsel degıldır Hoş bır sı nema fılmınde bılımsellık aramak dogru mudur tartışılır Ne var kı henuz klınık ve bılımsel olarak açıkça ortaya konulmamışken dıyet yağları ıle çocukluk adrenolokodıstrofısının tedavı edılebıleceğı ımajı yaratıl mıştır 1 Sılberberg DH The dem yelınatıng dıseases Wyngaardt>ıı JH bıııılh I H Ceııl Toxtbook of Mfidcıcme WB Saunders Co Phıladelphıa 1988 s A! 16 2 Hallıvvell B Henaıs&ancn of pmoxl oltıto Ulrıcol 1993 341 02 3 Mosser J Douar AM Sarde CO Putatıve X lınket ad renoleukodystrophy ytırıtj shares unexpected homology wlth ARC transporters Nature 1993 361 726 4 Hızzo WB Leshner RT Odone A Dıetjry erucıc acıd ther apy for X lınked adrenoleukodyst rophy Neurology 1989 39 1415 5 Aubourg P Adamsbaum G Rousseau MCL et al A two year trıal of oleıc aııd t rucıt acıds ( I ortııı/u Oıl ) ıs trentment for ndfpnomyeloneuropathy N Eng J Med 199J J29 /4b 6 Moser HW Loronzo s Oıl Lamot 1993 341 544 7 Rızzo WB Lorenzo s Oıl hope and dısappoıntment N Eng I Med 1993 329 801 Yıldırım suya düşerse Lorenzo nun yagı DoÇan drenolokodıstrofı ender gorulen sınır sıstemınde yaygın dısmıyelı ndbyon (myelın oluşumunda ya da oluşan mıyelının kalıcılıgında bozukluk) ve adrenalın korteks ypfersızlıgı ıle karak tcrızo X o baglı resesıf kdlıtımla geçen bır hastalık Yanı hastalık X ve Y ıle ta nımlanan seks kromozomlarından X kro mozomu ıle katılır (1) Goruluş sıklıgı 20 bınde bırdır (2) Bu hastalıgın başlangıcı beyını etkıleyen turu kuçuk erkek çocuk larla 510 yaşlarında gorulur VP bpyınde demıyelınasyon sonucu bu hastalıga tu tulan çocuklar kısa surede genellıkle uç yıl ıçınde olur Çocuklar beyınde demıyelınasyona bağlı norolojık bozukluklar ortaya çıkana kaddr normal gorunurler Adrenolokodıstrofı X kromozomunda yer alan resesıf (çekınık) genlerle kalıtıldığın dan yalnızca erkeklerde habtalıgın tum belırtılerı gorulur Adrenolokodıstrofıde metabolık anor mallık çok uzun zıncırlı doymuş yag asıtlerının (bunlar karbon atomu sayısı 22 den buyuk yag asıtlerıdır) ydkılama maları sonucu beynın ak maddesınde ve bobrekubtu bezı kortekbinde bırıkmele rınden ılerı qelır Çok uzun zıncırlı doy muş yağ abitlerı organızmaya ya dıyetle alınır ya da hucrelerde uzun zıncırlı yag asıtlerının uzatılmasıyla oluşur Çok uzun zıncırlı doymuş yag asıtlerı sınır lıflerının dışını orten myelın kılıfına zarar verırler Bunlar hucre ıçınde peroksızom denılen organellerde yakılırlar Adrenolokodıstro fıde peroksızomlarda çok uzun zıncırlı acılCoA lıgaz adlı enzımın aktıvıtesınde azalma saptanmıştır Bu enzımın gorevı çok uzun zıncırlı yag asıtlerını peroksı zomlarda yıkıma hazırlamaktır Bu degı şıklık enzım eksıklığı nedenıyle yapılama yınca çok uzun zıncırlı doymuş yag asıt lerının bırıktığı belırtılmektedır (3) "Lorenzo'nun Yağı" yakın zamanda gosterıme gıren 1992 yapımı bır ABD fıl mı Fılmde 6 yaşında adrenolokodıstrofılı bır çocuğun (Lorenzo) ve anne babasının hastalıkla muradelesı anlatılır Çocugun anne babası ılk şoktan sonra hastalığın bıyokımyasal temelını ve nasıl bır yol tut maları gerektığını kavrarlar Çocuğa hem çok uzun zıncırlı yag asıtlerı ıçermeyen bır dıyet uygulanır hem de çok uzun zın cırlı yağ asıtlerının vucutta oluşumunu onleyen bır yağ karışımı (Lorenzo'nun 26 Kasım Salı TV 2 18 05 Belgesel "Imparatorluktan Mıllı Devlete" TV 3 20.00 Belgesel "Merhaba Çağdaş Türkiye" TRT INT 14.25 Belgesel "Turk Resminde Kadın" A 27 Kasım Çarşamba TV 2 18.30 Belgesel"Bilimle Iç ıçe" TV 3 12.30 Belgesel "Bilim Seruvem" Bır gezegen olarak dunyanın durumu araştırılıyor Samanyolu galaksısınde dunyanın konumu karaların ve denızlerın hareketlerı ıklım gıbı konular ıncelenıyor TV 3 13.30 Belgesel "Expedıtıons" 28 Kasım Perşembe TV2 19.20Çevre TV 2 20.35 Yerli Belgesel "Parmak Uçlarında Yaşam" TV 3 B12.30 Belgesel "Duş Değıl Gerçek" Şılı de Atakama Çolu'ndekı koylerden bırınde bulutlar sayesınde elde edılen su ve dunyanın en pahalı ve nadır baharatı olan Safran'ın elde edılışı anlatılıyor TRT INT 14.25 Belgesel "Türk Bahçesı" TV 3 11.35 Belgesel "Irmağın Otesındekı Belde avanos"" TV 3 14.30 Belgesel "Nımbus" Hasta ve felçlı ınsanları lyıleştırmede elektronığın ve teknolojının nasıl kullanıldığı anlatılıyor TV 3 15.30 Belgesel "Evrim ve Atmosfer" TNT INT 14.25 Belgesel "Anadolu'da Bır Heykel Okulu" Kaynaklar 29 Kasım Cuma "Lorenzo'nun Yağı" yakın zamanda gosterıme gıren, (*) Turkıye Yuksek Ih1992 yapımı bır ABD fılmı. Fılmde 6 yaşında, adrenolo tisas Hastanesı Bıyokımkodıstrofılı bır çocuğun (Lorenzo) ve annebabasınm ya Laboratuvarı Başasıshastalıkla mucadelesı anlatılır. tanı 50570