Katalog

ZEKA ARAŞTIRMALARI Zekâyla ilgili tartışmalar başlatan yeni tez Zekâ, doğuştan sahıp olunan bır yetı mı yoksa sonradan kazanılan bır olgu mu? Avustralyalı bır genetık uzmanının bu konudakı goruşlerı ıse yenı polemıklere yol açacak. Bu bılım adamına gore zekâ, X kromozomu uzerındekı genlerle ılınıtılı. Bu tez onemlı bır buluşun mu yoksa tehlıkelı bır spekulasyonun mu gostergesı? U nlu Ingılız dergısı The Lancet da Avustralyalı bılım adamı Gıllıan Turner tarafından yayımlanan bır yazı (28 Hazıran 1996 ) zekayla ılqılı tartışmalara yenı bır boyut kazandırdı Pro fesorun ıddıalarına qore zekanın oluşu mıında genetık etken onemlı bıı ışlev ustlenıyor? Ayrıca erkek çocuga anne tarafından aktarılan X kromozomu uze rındekı qenler buyuk bır olasılıkla zekayı yaratan sayısız etınen arasında yer alıyorlar (Babalar ıçın uzucu bır durum) Bı tı anneden dıgerı ıse babadan golen ıkı X kromozomu ıçeren kız çocukları zeka yı boylece her ıkı taraftan edınıyorlar Ancak erkek çocukldra zekanın sınırsel dayanağının anatomık ya da ışlevsel ÇP şıtlı elemanlarını yalnızca anneler sunu yorlar Ancak yıne de erkeklerın kendılerını avutabıleceklerı bır nokta var Salt erkek çocukları kızkardeşlerınden farklı olarak tek bır X kromozomu ıçerdıklerı ıçın an nelerının tum zeka ışlevlerını taşıyorlar Ayrıca erkeklerde parlak bır zekayı oluşturan mutasyonlar normal ıkıncı X den etkılenmıyorlar? Ancak madalyo nun otekı yuzu hıç de oyle degıl zeka gerılıgıne yol açan X kromozomu bozuk lukları dıger saglam kromozom tarafından onlenemıyor Bundan dolayı da zekayla ılgılı olumsuzluklar ozellıkle erkeklerı vuruyor Turner bu nedenle kızlarla karşılaştırıldığında erkeklerde zekâ bozuklukarına %30 oranında daha çok rastlandığını ve kalabahk bır aılede erkek çocukların salgın halınde bu durumdan etkılendığını belırtıyor Bu verılerden yola çıkarak Avustralyalı qenetık uzmanı aılelerın damatlarını seçerken ozellıkle annelerının zekâlarına dıkkat etmelerını onerıyor Aynı şekılde akıllı kuşaklar ye tıştırmek ısteyen erkekler de eşlerırı <se çerken "aptal guzeller"den vazgeçmek zorundalar Zokanın kokenlerıyle ılgılı tartışmalar 1911 yılında Fransa da başlıyor O yıldi yoksul bemtlerdekı ılkokullarda zeka du zpyını ortaya koymayı amnçlayin Alfred Bınet, zekanın metre cınsınden olçe qı nı kullanarak ogrpnrılpıın bpyınsel ye tılerını olçmeye karar verır Testler sayı dızılerının tekraılanması leometrık şekı lerrın oluşturulması ve nesnelprın tanım hnmnsı gıbı ışlomlerı ıçtnr Deney bo nunda maddı sıkıntı çpkmpypn ıılelerın çocukatı dıgerlerıne kıydbld dahd lyı s o > nuçlar plde pderlpr llk grubun başarısın da egıtım de onemlı bır rol oynamasına karşın zpkanın tamamen doğuştan edı nılen bır yetı oldugu goruşunu savunanlar şu yargıya varırlar Zengınler yalnız maddı açıdan degıl aynı zamanda zeka "Aptal yoksullar" çıkaran bılım adamlarının ımdadına yetıştı yaşadıqı ılkel topluluktan kopan ço cuk tum egıtım yaşamı boyunca ılkokuldan unıversıteye kadar çok başarılı bır oğrencı oldu ve uç dıl oğrendı Ortamı savunanların kanıt gosterdıklerı dıger bır olgu ıse laboratuvar deneylerı Labora tuvar hayvanları ozellıkle de fareler salınraklar tuneller ve bılyalarla donanmış kendılerını uyarıcı bır ortamda bulunduk larında kortekslerı noronler ıçın guçlen dırıcı enzımler salgılıyor Ancak bu deneylor de karşı grubu pek ılgılendırmı yor Kısacası yaklaşık yuzyıldır suregelen bu tnrtışmalar ne karşıt grupların bır noktada bırleşmelerını ne de zekayla ıl rjılı bellı bır tanımın oluşrnasını sagladı Gunumuzde herkes zeka hakkında ko nuşmasma ragmen kımse bu kavramı tam anlamıyh ıçıklaynmıyor 1994 yılında buyuk gurultu patırtılarla ortaya konulan IQ testlerı yalnızca or qani7mnnın dpgışmpyen zıhınsel belırle yıcısı nıtelıgındekı G faktoru nu deqerIpndıtprpk tek yonlu zekayı olçpbılıyorlar baş ka bır deyışle ortam ve yaş et kenlerını ıçermıyorlar Psıkolog IQ= Tek yonlu zekâ olçumu onune alınırsa bu farklılıklar kımseyı şa şırtmamalı 3 IQ testlerı bılımsel sayıldı^ı ıçın nesnel ve guvenılır olmalarıyla on plana çıkacaklar Boylece tum yaşam boyu değışmeyecegı sanılan G faktoru olçu lebılecek Bu yargı da dogru degıl'? Annesı babası ayrı çocuklar boşanmayı ızleyen bırkaç ay ıçınde çok duşuk IQ oranları sergılerler Ayrıca kotu davranışlara nu ruz kalan çocuklardan bu koşullarda 40 ın altında bır deger elde edılırken bu ortamdan uzaklaşıp sevgı VP quven dolu bır çevreye kavuşan çocuk dnıden bu yuk bır artış kaydederek 140 lara ulaşa bılır Bu ornek, yaşarnddkı değışıklıklerın zıhınsel yeterlılıklerı etkıleyebılecegını kanıtlamaktadır 4 Yetenek sosyal sınıfları ve davra nışları belırleyecek Zekâ unsurunun tersıne dogum aılenın zengınlıgı ogretırn bellı bır dıne bağlılık gıbı etmenler sosyal ve ekonomık başarının temel dayanagı sayılmayacak Bu goruş de yanıltıcı Çocukları okullarda testlerde lyı sonuçlar elde edıp fazla soru sormadan her tur problemı dogru çozecek şekılde yetıştırmek zeka kavramıyla bagdaşmaz Bu npdenle zı hınsel ışlcvlerı yalnızca bazı boruları yanıtlama yetısıne ındırgeyıp bunda başarı kazananı dunyanın en akıllı ınsanı şeklın de ılan pttıklerı ıçın IQ testlerı zararlıdır ve bunlardan kaçınılmalıdır Sorun ıdeolojık Zekayla ılgılı tartışmaldrın bellı zamanlarda nlevlpnmpsının nedenı bu konunun ıdeolojık boyutlar ıçermesıdır Sağ go • Ânnede zekâ bözukluğu varsa, erkek çocuk etkileniyor? • Bu nedenle "Damat seçerken" annesine dikkat etmek gerekiyor. • Erkeklerde "aptal güzel" kız seçmekten vazgeçmeli • Çünkü aptal güzellik erkek çocuğa geçebilir. yonunden de lyı bır donanıma sahıpler Yoksullar ıse zaten aptallıklarından dola yı yoksul kalmışlardır Bu goruşe karşı çıkan ve bulunulan ortamın zekanın oluşumunda etkın bır rol oynadıgı fıkrını savunan dıgerlerı ıse ogYetımın temel rolunu kanıtlamak ama cıyla ayrı yerlerde buyuyen ıkızlerı ıncelerler Onlara gore aynı genetık dona nıma sahıp fakat farklı sosyal orfamlarda yaşamış ıkızlerın zeka duzeylerı kesınlık le bırbırlerınden farklı olacaktır Ancak bu yaklaşım uyguldmadd yan lıştı Nıtekım dogumdan ıtıbaren ayrılan ıkız çıftler beyınsel ışlevler açısından benzerlıkler ortaya koydular Denekler den yalnızca %25 ı belırgın farklılıklar gosterdıler Ancak bu deneyler buyuk bır kıtleyı kapsamadıgı ıçın bılımsel sonuçlara varmak olanaksızdı Bu konu 19/"2 yılında Hdrvard Unıver sıtesı nden sosyolog Chrıstopher Jencks tarafından tekrar gundeme qetı rıldı Jencks ın gerçekleştırdıgı ıstatıstık lere gore çocuqun zeka yetısının %45'ı genlerden, %35't yaşanılan ortamdan, dıger kahn bolumu ISP her ıkısınden et kılenerek ortaya çıkıyor Denge ıse daha çok "doğuştan varolan"a dogru yonelı yordu ancak bu verıler yazarın da ıtıra fına gore %2ü lık bır hata payı ıçerıyor du Aynı yıl R. Lehrke X kromozomunu zekayı oluşturucu bır etmen olarak ta nımladı Paraguay dd Guyaqı kabılesı tarafından terk eciılen ve bır etnolog tarafından bulunarak buyuk kente getırılen oksuz bır kız çocugu ortdmın etkısını on plana Rıchard J. Herrnsteın ve sosyoloq CharHergun yenı bir deneyim les Murray tara fından çeşıtlı şe Her yenı deneyim yenı dogan bebegın beynını değıştırır. Bebekmalar ve sayılar lerı ınceleyen bılım adamlarına göre beynın ın utero oluşumunu la suslenmış bu genler yonlendırse bıle daha sonra dış etkenler tum yaşam boyunca onu şekıllendiriyor. 845 sayfalık kı tapta pek çok tez savunuluyor Ancak bunlardan dorruşu benımseyenler genlerı on plana du bılımsel açıdan kabul edılemeyecek çıkarırken solcular aıle ve okul etkenle bır nıtelık sergılıyor"? rıne oncelık tanıyorlar Daha ılımlı davra 1 Postmodern toplumlarda bılgı nan bılım adamları ıse her ıkısının karışı Ipndırılmeye açık elıt bıt sınıf oluşacak rnının geçerlı sayılması gerektıgını belır Kuşkusuz buyuk bolumu beyazlardan tıyorlar Nıtekım dokuz aylık bır hamılelık meydana gelen uzman muhasebecı donemınden sonra dunyaya gelen ço mımar profesor avukat ve araştırmacı cugun beynındekı sınırsel baglantılar ları kapsayan bu zeka arıstokratı sınıbutunuyle oluşmuş durumdadır Dollenfın uyelerı buyuk bır olasılıkla yoksul meden bırkaç hafta sonra cenın zaten IQ su duşuk topluluklar uzerınde ege zıncırleme sınır hucrelerının uretıldıgı sı menlık kuracaklar Gerçekte ABD de nır tupunu sırtında taşır ılk on altı hafta maddıyat Amerıcan way of lıfe"ın sımboyunca dakıkada 250 000 hucre mey gesel degerı oldugu ıçın IQ de parayla dana gelır Bu hızlı gelışım hamılelığın ılıntılıdır Ornegın muzık bu ulkede öncesonunda yavaşlar Dogum sırasında be lıklı bır etkınlıge donuşurse hıç kuşkusuz bek yaklaşık olarak 100 mılyar noron cazcılar en yuksek IQ değerıne ulaşabarındırır ve fazlalıkları atmaya başlar cakldrdır Nıtekım Borıs Cyrulnık zeka Her yenı bır deneyımde beyın değışıme kavramımn kapıtalıst nıtelıkler ıçerdığı ugrar ve bazı ışe yaramdyan hucreler nı belırtıyor loulon La Seyne (Var) hasden gızlıce kurtulur tanesınde gorevlı bu etolog psıkıyatra gore IQ sosyal sınıfları bozacak ve ya şarn anldyışını degıştırecek bır olgu Descartes'a saldırı 2 Zıhınsel yetkınlık aıt olunan etnık Isvıçrelı çocuk psıkologu Jean Pıtopluluklar dogrultusunda değışıklıkler aget, zekanın 9 10 aylıkken fılızlenmeye sergıleyecek Örnegın sıyahlar dıgerlerı başlddıgını one buruyordu Cıunumuzde ne oranla daha duşuk degprlpr ortaya bebeklerı ınceleyen uzmanlar ınsanın koyacaklar Kuzey Amerıka da uygula anıden değışıme ugrayan bır yaratık ol nan tpstlpr kızları prkeklerden sıyahları madıgını ve ayrıca tek parçaddn oluşan beydzlardan zengınlerı yoksullardan bır butun halınde değerlendırılemeyece ayırt edecek şekılde duzenlendıgı goz Yuzde 45 genlerden Gıllıan Turner, çevrenın zekanın oluşumunda herhangı bır ışlev ustlenmedığını soyluyor Herşey ovulle spermatozoıdm bırleşmesı sırasında meydana gelıyor, genetık ozellıklenn taşıyıcısı olan yumurta bunları doğacak bebege aktarıyor Yumurtadakı zekâ 5028