Katalog

B I LlM YAYIN LGINÇ SORULAR DÜŞÜN BUL James Gleick Çeviren Fikret Üççan Tübitak Popüler Bilim Kitapları Doğanm çok temel da v r a n ı ş bıçımlerınden bırıdır kaos ve at mosferden tutun sıgara dumanına ve musluktan akıp gıden suya kadar hayatın her alanında ortaya çı kar Sıgara dumanı helezonlar çızerek ve donerek yukselır Bu yukselışte kaotık, onceden belırlenemeyen bır davranış vardır Toplumsal olayların yapısında da kaotık dav ranış soz konusudur Atmosferın davranışını onceden kestırmek zordur Iklımbı lımcıler örneğın havanın davranışını kestırmenın zorluğunu "Pekın'de kelebek kanat çırpsa, New York'ta fırtına kopabılır" vecızesıyle anlatırlar Otoyollarda arabaların davranışı da kaotıktır Ancak butun bu bılınmezlerle dolu davranış bıçımlerının uydukları temel bır yasa vardır Bu, duzensızhklerın duzenıdır Bazı fızıkçıler kaosu bır durumun bılımı olarak degıl daha çok bır surecın, bır varoluşun bılımı olarak nıtelendırırler Kaos son yılların gozde fızık bılımıdır Hızla gelışmıştır Yazar onsozde şoyle demektedır "Gunumuzde, olaylar hak kında tahmın yurutulmeye kalkışıldığında, en basıt sıstemlerın bıle olağanustu zorluklar taşıyan sorunlar yarattığı gorulmektedır Oysa duzen, bu sıstemlerın ıçınde kendı kendıne oluşmakta, yanı kaos ve duzen bır arada bulunmaktadır Herhangı bır beyın ornegın bır su mole kulunun, kalp dokusundakı bır hucrenın, bır noronun ne yaptıgının bılgısı ıle, bunlardan mılyonlarcasının ne yaptıgının bılgısı arasındakı buyuk uçurumu aşmaya, ancak yenı bır bılım turu ıle başlana bılır" Işte bu da kaos bılımıdır Kıtabın ıçındekı konu başlıkları Kelebek etkısı, Uevrım, Hayatın ınış ve çıkışları, Doğanın geometrısı Garıp çekıcıler, Evrensellık, Deneysel fızıkçı, Kaostan goruntuler, Dınamık sıstemler kulu bu, îçımızdekı rıtmler, Kaos ve otesı, Notlar, yararlanılan kaynaklar ve ek oku ma lıstesı Kaos Saglık ve Sosyal Yardım Vakfı, Turkı ye'de ılk kez Turkıye Halk Sağlığı Bıblıyografyası yayımladı Bıblıyografya, 19291995 TÜRKİYE yılları arasında HALK SAĞLIĞI ulkemızde yaCİBLİYOGRAFYASl yımlanmış Halk Sağlığı alanında kıtap, tez, rapor ve teksır ıle 1987 1995 yılları arasında yayımlanmış makale ve teblığ benzerı belgelerı ıçerıyor Kıtap, butun bu belgelerı, çevre sağlı gından bulaşıcı hastalıklara ve aıle planlamasına kadar 185 konu başlığı altında derlıyor 405 sayfalık buyuk boy kıtapta ayrıca bır de yazarlar dızını bulunuyor Bulent Agaoglu nun hazırladıgı bıblı yografyadan edınmek ıçın 0212 664 17 64 ve 0312 435 97 22 (Vakıt teletonları) Bu çok kapsamlı guzel çalışmanın ılerıde elektronık ortamda da erışılebılır kılınması son doroco yararlı olacaktır Türkiye Halk Sağlığı Bibliyografyası Soru: Bır heykeltıraş olan babam, demir çubukları ısıtırken ilginç bir durumla karşılaşıyor. Yaklaşık 1 metre uzunluğundakı demır çubugu bır ucundan tutup öbür ucundan ısıtmaya başladığında, elıyle tuttuğu uç bır mıktar ısınıyor ama yıne de eliyle tutmasını ımkânsız kılacak kadar çok ısınmıyor. Bu şekilde ısıtılmış olan çubuğun ucunu suya daldırdığında ise çubuğun tumu bırdenbıre çok ısınıyor ve titreşmeye başlıyor. Neden? Yanıt 1: Akkor hale gelmış bır demırı atmosfer basıncı altında suya daldırırsanız su oyle hızlı buharlaşır kı, ınce bır bu har tabakası demırle suyu bırbırınden ayınverır Demırı bu halıyle, çevresı suyla kaplı bır buhar kabarcıgına benzetebılı rız Sozunu ettıgımız bu kabarcık oldukça kararsızdır ve bu nedenle de, çok kısa bır zaman sonra çevredekı sıvı su bır noktadan demırle temas eder Bu temas noktasında anı bır buhar oluşumu gerçekleşır ve suyla demır bırbırınden yıne ayrılır Bu ışlem çok kısa aralıklarla defalarca yınelenır ve her seferınde çubugun daha once suyla temas eden noktaları aynı şartlara maruz kalırlar, bu dongu de çubukta bır tıtreşım yaratır Çubuğun obur ucundan ısınmasının nedenı, buyuk bır olasılıkla bozunu ettıgı mız buharın çubuk uzerınde ılerlemesıdır Buhar, kendı kaldırma kuvvetı nedenıyle yukarı yonelır, çubuk uzerınde ıler lemesıne ıse "coanda etkısı" neden olur Akışkanların, bır yuzey uzerınde ılerle meye meyletmelerının nedenı, yuzeyı terk ettıklerı zaman gerılerınde bıraktıkla rı vakumun onları gerıye çekmpsıdır, ışte bu da coanda etkibi olardk adlandırılır Buhar çubuk sıcaklıgının 100 dereceden duşuk olduğu kısımlarda yoğunlaşa caktır, bu da butun çubugun hızlı bır şe kılde 100 dereceye kadar ısınmasına neden olacaktır Yanıt 2: Isı, çubuk boyunca malzemenın ısı ıletıtn katsayısıyla dogru orantı lı şekilde yayılacaktır Demırın ısı ıletım katsayısı dığer metallerın çoğundan duşuktur, dolayısıyla soruda belırtılen du rumda enerjı transferı oldukça azdır Demır çubuğun akkor halıne gelmış olan ucunu suya daldırırsanız, buzulme nedenıyle çubuğun dış yuzeylerınde çok yuksek gerılmeler oluşur ve metalık yapıyı oluşturan agda kendı uzerınde bukul meler ve çatlamalar başlar, butun bunla rın sonucunda dalgalar uretılır ve çubukta tıtreme başlar Bu dalgalar çubuk bo yunca çok rahat ılerlerler ve ener|ilerını de çubuğun tum uzunluğu boyunca eşıt lerler Bu enerjı daha sonra ısı enerjısıne donuşur Suda daha çabuk ısınıyor neden? ARMAGANLI BULMACA Zindanda bir mahkum Olay bu hafta Fransa'da, ornegın 17 yuzyılda geçıyor Adamın bırı hem kendını hem de başkalarının gunahını ode mesı ıçın bır zındana atıyorlar Ancak bu zından hanı o tek kı şılık hucrelerden değıl Her bırı bırbırıne bağlı 64 odadan oluşuyor Tıpkı bır satranç tahtası gıbı Mahkum aklı dengesını koruyabılmesı ıçın bu odalarla ılgılı bulmacalar duzenlıyor ve bunları çozmeye çalışıyor Kendıne sorduğu bulmacalardan bır soyle ' Hucremden çıkıp her huc reden bır ve yalnız bır bır kez geçmek suretıyle butun hucrelere gıtmeyı planlasam bunu en çok kaç donuşle gerçekletı rebılırım'?" Mahkum sorusunu çozmek ıçın yuruyuşlere başlar ve bır sure sonra şekilde gorulen yolu bulur Buna gore toplam 55 çızgı ıle bu ışı gerçekleştır mış olur Ancak bıraz daha uğrayınca bu sayıyı arttırabıldığını gorur Bu sayının ne olduğu da bugunun bulmacası Mahkumun komşu hucreye donmesı gerekmıyor seyahatını ba ka bır hucrede de sonlandırabılır Bulmacaya bır mahkumun zından seyahatı yerıne bır kalenın satranç tahtası uzerındekı hareketı olarak da bakılabılır Yanı kale her kareye bır ve yalnız bır kez uğrayarak tum karelerı en çok kdç hdrnlede geçelı bılır"? ı r i 1 • ~ 1 7 $* * ^ \ * \ \ k\ \\ ı K ı 1 s • * Hazırlayan: Zeze Kraliçenin seyahatl çozum bdtrdnç tdhtdsı uzerın de duz çızgıyle gosterılıyor Her ne kadar kesıklı çızgıyle gosterılen mesafe dıgerı kadar uzun gozukse de ınce bır hesapla daha kısa olduğu anlaşılabılır Sorunun çozumu bu olmakla bırlıkte vezırın geçtığı yolun ortada kesıştığı çozumu de dogru olarak ka bul edıyoruz, çunku bunun olmaması gerektıgı koşulu soruda açık olarak belırtılmemış 500. sayıda kitap kazanan okurlarımız Levent Örnek Ankara, Esen Özyurt Balıkesır, Umut Barış Barut Çorum, Mehmet AN Alikoç Aydın, Zeynep UzunbayIzmır, Mehmet Akçay Sıvas, Yaşar Bulut Izmır, Ertuğrul Çelikcan Ankara, Inci Somunkıran Istanbul, Mesut Canatan Kırşehır Soru: Dev solucanlar yetiştirmek mumkün mudur? Solucanlar, iskelet yapıları yonunden fızıksel lımıtlerıne dayanmışlar mıdır? Daha fazla uzayabılırler mı? Yanıt 1: Guney Amerıka'da yaşayan Rhınodrıus cınsmden solucanlar 2 5 santımetre kalınlıgında, 2 metre uzunlugunda ve 1 kılogram ağırlıgında olurlar ve bu hallerıyle de solucanlar ıçın geçerlı olan fızıksel ve fızyolojık kurallara gore lımıte dayanmış gıbı gorunmektedırler Solucanlarda vucut aqırlıqı, atmosferdekı oksi|enın dıffuzyonla derı yoluyla hayvanın vucuduna gırıp derıye en yakın kan damarlarına (epıdermıste bulunurlar) gırebılmesını mumkun kılacak bır mesafeyle belırlenır Dış yuzeye 0 003 santımetreden yakın olan kan damarları solucanların tunel kazma ışlemlerı sırasında zarar gorebılır ve soz konusu dıffuzyon mesafesı, kan damarlarıyla oksıjen alımını solucanın her santımet rekupu ıçın saatte 0 06 santımetrekuple sınırlayabılır Çok hareketlı olmayan bır solucan ıçın bu mıktar, solucanın kalınlığının 2 5 santımetreye kadar varmasını mumkun kılabılır Solucanların boyu uzar mı? Bu gezegenın en parlak uydusunun sırrını çözduk galiba.... 502 11