Katalog

NOBEL ÖDÜLLERİ 1996 yılı Nobel Ödülleri sahiplerini buldu N obel odullerınden edebıyat odulu Isveç Akademısı, barış odulu de Norveç Parlamentosu'nun oluşturduğu komıte tarafından verılır Bılım dallarındakı odullerın seçımını yapan yer ıse, Stockholm'dekı Isveç Kralıyet Bılımler Akademısı 1739'da ku rulan akademının temel amaçları arasında, bılımsel konularda halkın yararına yapılacak araştırmalan saptama, destekleme, bılımsel konularda tartışmalar başlatma, hukumete ve parlamentoya bılımsel araştırmalarla ılgılı onerıler getırme, bılgı verme, bılımsel buluşları degerlendırme var Akademı, 1901 yılından berı fızık, kımya, tıp/fızyolojı odullerını ve son 27 yıldır da Merkez Bankası'nın desteğıyle ekonomı odulunu verıyor Akademının ozerk oldugunu da ekleyelım . Gurhcın Uçkan Nobel Fizyoloji Tıp Ödülü Bağışıklık sistemini keşif B pdenın bağışıklık sıstemıyle ılgılı buluşlarından oturu bu yılın Nobel Tıp Odulu Avustralyalı Peter Doherty ıle Isvıçrelı Rolf Zınkernagel ara sında boluşturuldu Ikı bılım adamı yaptıkları çalışmalarla ınsan bedenıne gıren vırusun varlığını bağışıklık sıstemının nasıl terk ettıgını ortaya çıkardılar 1975 te gerçekleşen buluşutan oturu bugun başta kanser şeker hastalığı ve AIDS olmak uzere çeşıtlı hastalıklara karşı mucadele etmede onemlı adımlar atıl makta Avustralya nın Canherra kentındekı John Curtın Tıp Araştırtnaları Okulu nda bulunan Peter Doherty Isvıçre'den ko nuk araştırmacı olarak gelen Rolf Zın kernagel le bırlıkte bedenın bağışıklık sıstemı uzerınde araştırma yapmaya başladı Farelerde yapılan deneyler al yuvarların vırus bulaşmış oldurmeden VIRUS \ N 7 l l l Nl IK\NSIM \ N I \N>ı I ) N \NIIII Nl V İ R U S I ÜUL \ S M I S III ( R f T Lenfosıtlerının hem vırus antıjenmı hem de hucre uyumluluğu an tıfenı tanıyor, boylece vırusun etkıledığı hedef hucreyı olduruyor Yukarıdakı şekıl Nobel Odulu sahıplerınm Nature dergısınde (Şekıl 251, s 547) yayımlanan yazılarından alındı once vırusun cın«;ını ve ba ı\ temel (hıstocompatıbılıty) artıkorlarını tanımaları ge rektıgını gosterdı Dışarıdan gelen ve bedenın kendı ya rattığı molekullerı ayırt edebılme ozellıgı hucrenın ba ğışıklık sıstemının ozellıgını ortaya çıkarmakta temel bılgı kaynagı oldu Bağışıklık sıstemı, aralarında T ve B lenjosıtlerın de olduğu çeşıtlı alyuvar huc relerınden oluşur Bunların temel ışlevı bedenı ışgal eden yabancı molekullerı yok e t m e k t ı r Ancak bu arada bedenın kendı urettığı molekullere zarar verıl memesı de gerekmpktedır Gereklı olan alyuvarların mıkro organızmalarla vırus bulaşmış hucrelerı ayırt etmesıdır Aynı zamanda al yuvarların oldurme eylemıne başlayacakları zaman da bellı olmalıdır Nobel Tıp Ödulunu kazanan Peter Doherty ve Rolf Zolf Zınkernagel ve Do M. Zınkernagel herty bağışıklık sıstemının ve ozellıkle T enbosıtlerının, Zınkernagel ve Doherty buluşlarını açık menen)it hastalıgına neden olabılecek lamak ıçın ıkı model kullandı llkı HLA vıruslere karşı hayvanları nasıl koruyabılantıkorlarının vırusle karşılaştıktan sondıklerını farede araştırdılar Deney tu rakı değışımlerının açığa çıkarılmasıydı punde hıç ummadıkları bır başka so Ikıncısı ıse çıft tanıma ıle (' dual renuçla da karşılaştılar f lenfosıtlerı vı cognıtıon' ) hem yabancı ogenın vıru ruslu hucrelere karşı etkılıyseler bır baş sun hem de bedenın kendı molekulu ka fare famılyasının kobaylarına karşı nun söz konusu ankıtorlarla karşılaşma başarılı olamıyorlardı sından sonrakı değışımlerın saptanma Aradakı farkı taşınan hıstocompatısıydı bılıty antıkorlarının uygun" olup olma Bu buluşları ızleyen araştırmalar ıltı dıgı oluşturuyordu Ikı araştırmacının haplandırıcı hastalıklarda merkezı bır ro Nature dergısının 1974 tekı ılk ıkı sayı le sahıp olan bağışıklık tepkılerıne/reak sında yayımlanan buluşu hıstocompasıyonlarına karşı azaltıcı etkı yaratmakta tıbılıty antıkorları (HLA antıkorları) yal ve beden reaksıyonunu azaltmakta bu nızca organ nakıllerınde değıl bedenın buluştan yararlandı kendı molekullerıyle ayırt edebılıyordu acentesının ıstenmeyen bır bonuç karşı sında masrafın bır kısmını yuklenmesı olumlu sonuçlarda da kardan pay alması nı ıçeren bır soz • obel Ekonomı Ödulu Alfred No bel ın vasıyetınde yer almayan tek odul 1969 dan berı Isveç Merkez Bankası tarafından fınanse edılıyor ve Kralıyet Bılımler Akademısı nce verılıyor Bu yılın odulu Prof James A. Mırrlees (Cambrıdge Ingıltere) ıle VVıllıam Vıckrey e (Columbıa Unıversıtesı ABD) verıl dı Vıcrey odul haberınden uç gun sonra bır toplantıya gıderken otomobılınde ol du Mırrlees Iskoçyalı Vıcrey ıse Kanadalı Ikısının bulııştugu nokta "Farklı, asımetrık bılgılerı teşvik etmeye dayanan ekonomık teorı" Son yılların ekonomık araştırtnalar dalındakı en onemlı bolumu, karar verıcı makamlarda oturanların farklı zaman zaman çelışkılı bılgılerle karşı kar şıya olmalarıyla şekıllenıyor Bu tur bılgı farklılıkları çeşıtlı ortamlarda goruluyor örnegın bır bankanın elınde kredı alan kışının gelecektekı gelır durumuyla ılgılı kesın bılgıler olmayabılıyor bır şırket sa hıbı malıyet ve rekabet konusunda yone tımın elındekı bılgılerden uzak kalabılıyor bır s'gorta şırketı sıgortalı malların sahıbı nın malların korunması ıçın yeterlı onlem lerı alıp almadıqını bılmıyor bır açık arttırmacı olası muşterılerının ne kadar para harcamaya hazır olduklarını önceden kpstıremıyor Bu yılın odul sahıplerı goruldugu gıbı ayrı branşlardakı soruna farklı bılgıler toplamının degerlendırılmesı ıçın ortak bır temel hazırlamayı başardılar VVıllıam Vıcrey ın araştırmalarının temelını degışık tıplerde yapılan açık arttırmaların ekono mık etkenlıge nasıl katkıda bulunabıleceğı oluşturdu Vıcrey 1940 lı yılların sonların da gelır vergibinın efektıflıgı ıle eşıtlıgı arasındakı dengeyı kurabılen bır model gelıştırdı Bu model yaklaşık bıı çpyrpk yuzyıl sonıa Mıııleeb ın ortaya attıgı op Farklı, asimetpjk bilgilere teşvik s s I * ^ tımal gelır vergısı kavramında da kulla nıldı Mıırlees kısa sure zarfındd yontemı nın dıger bırçok benzer sorunu çozumle mekte de geçerlı olabılecpgını anladı Bunlardan bırı sıgortacılıkta moral ha zard denılen dururndu Bır sıgorta şırke tı sıgortaladıgı malın sahıbı tarafından ye terınce lyı korundugunu bılmcz ve bunu denetlemek ıçın ekonomık olanaga sahıp olmaz Benzerı sorun hastnlık sıgortala rında dd geçerlıdır Gomerte konulan sı gortalar, sıgorta sahıbının aşırı rısk goze almasına yol açabılır 1970 lı yılların orta Idiında Mırrlees daba guçlu bır analız yontemıne gıden kapıyı açtı Sıgortacının alacagı onlemlet farklı olabilıkların (so nuçlarını) probılıtesıne (gerçekleşme ıhtı malınp) gore saptanmalıydı Sıqortalı ma lını lyı koruyana comert td/mınat verıle oektı lyı korumayandan ıse daha fazli prım alınaraktı Boyle bır ıncentıvo (teşvik etme) yontemıyle sıgortacı da sı gortalı da karlı çıkacaktı Bu da sıgorta 5 Nobel Ekonomi Ödülü ta Şirketı sıgortalı nın şırketıne nere deyse kendı şırketı gıbı bakıyordu sıgortalı ıse malını sıgortasızmış qıbı koruyor du Asımetrık bılqıleıın onemlı rol oynadıgı bır başka ddl ıse muzayedecılık Satıla cak malın alıcısının potansıyel ekonomık gucu bılınmez Vıckrey 1961 ve 1962 yıl larında çeşıtlı açık arttırma bıçımlerı uzerı ne ıkı tez hazırladı Daha sonra adı "Vıck rey muzayedesı ne çıkan ıkıncı fıyat yonteınını buldu Açık arttırmalar gıbı ıhalelerde de gpçerlı olan bu yonteme gore dlıcılar bırbırlerınden gızlı pey vererek muzayedeye/ıhaleye katılıyorlar En yuk sek peyı veren malı alıyor/ ıhalpyı kazanı yor ama ıkıncı gelen pey kadar para odu yor Bu durumda toplumsal olçulere gore bır pey verme bıreyın kendı çıkarına olu yor Mdl en yuksek parayı odemeye hazır olana duşuyor ama toplumsal ekonomıdekı alternatıf malıyetı ıçpren en yukse gın bır altındakı mıktarla Mırrlees ve Vıckrey ın ortak buluşları toplum dakı dıger bazı konularda da etkılı oldu Bunlar ıçınde gelır vergısı de var Vergıyle uretım pfektıflıgının dengelı tu tulmdsı bunlardan bırı k v e ç gazetesı Af tonbladet te (bagımsız sosyal demokrat) bu yılın ekonomı oduluylp ıl gılı bır eleştırı yayımlan dı Karl Olof Andersson ımzalı yazıyı aktarıyomz (9 10 9b) Açık arttırmalar Odule eleştırı Alfred Nobel ın Anısına verılen eko nomı odulunun çarpıcı tekduzelıgı oncekı gunku odulle de kanıtlandı Tekduzelık odulu alanların mıllıyetı ve cınsıyetı gıbı araştırma sahaları bakımından da bır kez daha kanıtlanıyor Bu odul 27 yıldır dagıtılıyor VVıllıam Vıcrey odulu kazanan 23 Amerıkalı Ja mes Mırrlees ibe Buyuk Brıtanya dan 7 ad Ne Asya dan Afrıka dan Avustral ya dan ne de Latın Amerıka dan kımse akla gelmemış Odulu kazananların yarı sından fazlası Amerıkalı gerısı Avrupah Tek bır kadın olsun bu odule layık go rulmemış Temel bır ızlenım sagcı ekonomıstlprın kayınldıgıdır Ozellıkle son 10 yıldır bu da ha açık olarak gorulmekte Bugune dek ödul kazananların en az 6 sının Şıkago Unıversıtesı yle ılgısı ya var ya da vardı Oradan kaynaklanan yenı lıberal goruşler Reagan ın Amerıka sında Thatcher ın Bu yuk Brıtanyası nda ve dıktator Pınotc het nın Şılı sınde yaşama geçırıldı Bazı defalar dupeduz budalalık odul lendırıldı 1992 de Gary Beckere verılen odulu ornek alalım Bız ınsanlann edındıgı her şeyın aşk dahıl ekonomık degerlen dırme sonucu oldugu ılerı suruluyor Bu yılın odul sahıplerı boylesıne berba ta benrpmıyorlar Ama odul komıtesının başkanı Assar Lındbeck' bılgı asımetrı lerı nı açıklamaya kalkışınca ortaya sınırlı bır duşunce ve sorun dunyası çıkıyor Ör negın halk sıgortası sıstemının aşırı kul lanılmaması ıçın gelır vergısı sıstemının çalışma arzusunu dzdltmaması ıçın na sıl şekıllendırıleceğı ogretılıyor Butun bunlar odul komıtesını ve alışagelınmış bır şekılde odullendırılcn Amoıı kalı ve Batı Avrupah beylerı ılgılendırmı yor Kendılerı tanrı vergısı ve kusursuz pazarlannın bızım ınsana ozqu ve polıtık yetersızlıklerımızle nasıl rdhatbiz edıldıgını ıncelemekle meşguller C) Isveç ın tutULU ve sriq k ın ıttTkı nı) unlu ekonomi'îtı "Yalnızca Batılı sağcı erkekler mı uygun 9 " Vıcrey solda, ve Mırrlees 501 8