Katalog

B İ L İ M D Ü N Y A S I N D A N H A B E R L E R Mars'ta eğer yaşam vardıysa... Koklayabilen yapay burun yapıldı merıkalı bılım adamları tıpkı gerçek burun gıbı "koklayabilen" bır burun yaptıklarını açıkladılar Bu yenı burun her koku ıçın ayrı bır algılayıcı ıçermıyor bunun yerıne tıpkı gerçek burun gıbı kokula rın bır suru ılgınç ozellığını bırleştırerek algılanan kokuların tam olarak nelere aıt olduguna karar verıyor Gerçek burunu ınanılmaz bır mekanızma yapan şey bıra gıbı 700 ayrı koku ıçeren nesnelerı koklayarak algılayabılmesı Gerçek burun, bıra turu nu bıle ayırdedebılır yenı uretı len burun henuz bu tur bır ye tenege sahıp degıl yanı aynı nesneyı çeşıtlendıremıyor ama bu konu uzerınde de çalışılıyor Tufts School of Medırı ne'den norofızyolog John Kauer "Bır hayvana bır koku yo nelttığınızde bırçok hucre buna yanıt verır ve bu yanıtlar da çe şıtlı sevıyelerde gerçekleşır dı yor Kauer, bır kopek bumunda < yaklaşık 100 mılyon alqılayıcı hucrenın bulundugunu soylu yor Kopekler ve bocekler beyınlerın de sınyallerı farklı şekıllerde çozum luyorlar, boceklerde herbır alqılayıcı belırlı bır molekul ıçın çalışıyor Bu yenı burunun ozellıklp tıp ve çevre araştırmalarında algılayıcı ola rak kullanılabılecegı belırtılıyor Ru burunun çalışma ılkesı, muzık setle rındekı ' equalızer grafıklerıyle aynı farklı kanalları qrafıklerle temsıl edı yor Cam lıflerınden uretılen dt>ıl bu run" tarafından algılanan koku tıpkı muzık setlerındekı gıbı optık olardk temsıl edılıyor Yenı burunda kullanılan algılayı cılardan bırı şoyle çalışıyor Bır optık lıf floresan kırmızı boyayla karıştırıl mış bır polımer çozeltrsının ıçıne dal dırılıyor Bu çozeltı kuruduktan son ra algılanması gereken kokunun bu harına (ornegın benzen) tutuluyor Bu A K E ger bır zamanlar Mars uzerınde yaşam var olmuşsa, hâla devam edıyor olma şansı ne kadar? llk bakışta zayıf gorunuyor Mars soğuk, kuru ve yaşama uygun olmayan bır yer Yaşam ıçın zorunlu olan bol mıktarda sıvı suyun varlığına olanak verecek kadar sıcak olduğu zamanlar dan bugune mılyarlarca yıl geçtı Fakat qezegenın soğumasından sonra da Mars yuzeyınde sıcak kaynak sularının ortaya çıkmış olabıleceğını gosteren ipuçları vardır Bunlar belkı de Mars'ta yaşam ıçın bır sığınma yerı sağlıyor olabılırler Mars'ta bır zamanlar yuzeyde veya yuzeye yakın yerlerde sıvı suyun varlığı konusunda bol mıktarda kanıt var Oluşumundan sonrakı ılk mılyar yılda doğumundan ve ılk goktaşı çarpmalarından kalan, gezegenın yuzeyınde buz erıtmeye yeten bır sıcaklık var olmuş olmalı Mars ın yuksek yerlerındekı, 3 5 mılyar yıl once sıne dayanan kraterler uzerınde açıkça suyun yaptığı aşınmalar goruluyor Fakat ılk sıcaklık kaynaklarının tukenmesınden sonra bıle suyun zaman zaman ortaya çıkmış olduğunu gosteren bazı ışaretler var Gezegenın kutlelı volkanları tarıhı boyunca lav çıkarmışlar ve volkanık bolgelerın çevrelerı sıvı su yun olduğu dereler ve kanallarla dolu Volkanların hâlâ aktıf olup olmadıkları açık degıl fakat ABD'dekı bazı araştırmacılara gore 250 mılyon yıl oncesıne kadar aşınmalar oluyor du Marb goktaşları da, son zamanlarda ger çekleşmış hıdrotermal faaliyet belırtılerı taşıyorlar Yeryuzunde su sıcak kayalardan aktıgın da sık sık kalsıyum karbonat damarları oluşur bazı goktaşlarında da benzer bırıkımler gorul muştur Mars taşı ALH84001 dekı karbonatlar 3 mılyar yıldan fazla bır zaman once, gezegenın eskı sıcak aşamasında oluşmuş olabılır fakat dığer goktaşları da benzer karbonat bırıkımlen ne sahıptır ve bunlar 1 3 mılyar yıldan daha az bır geçmışe sahıptırler Hıdrotermal faaliyet konusunda daha fazla kanıt oksi|en ve hıdro|en ızotoplanndan gelıyor Bunlar atmosferdekı suyun bır şekılde gerıye kabuklara karışmış olduğunu duşunduruyor Tum belırtıler gezegenın soğuk ve yaşama duşman bır yer halıne gelmesınden uzun sure sonra yaşamın sıcak kaynaklara sıgınmış ola bılecegı fıkrını verıyor Fakat boyle kaynakların hâlâ var olup olmadıkları ve ıçlerınde yaşam olup olmadıgı ılerde gorulecek bır şeydır arada çozeltının uzerıne floresan bo yayı etkıleyen bır ışık tutuluyor ve du zenegın sanıyede 10 kez resmı çekılıyor Bunun sonucunda benzenın polımerle nasıl etkıleştığı ve boyayla kar şılaştıgında boyanın rengını nasıl degıştırdığı anlaşılıyor Ikı dakıka sonra buruna yenı bır koku koklatılabılıyor Dıger algılayıcılar farklı polımer çozeltılerı kullanıyorlar ve bunlarla da kokunun boyayla etkıleşımıne bakılıyor Sonuçta kokunun bır port resı çıkarılmış oluyor Kauer ın laboratuvarından Joel VVhıte kokular anatomı ve fızyolojıy le ılqılı butun bılgılerı matematıksel denklemlere dokerek bır bılgısayar modplı hazırlıyor Boylece kokuların beyınde yarattıgı psıkolojık degışık lıklerle ılgılı bır sımulasyon ımkânına kavuşulacağı umuluyor (n.s. , s.o.) adınların savaştan kaçınmalarının nedenı korkak olma ları veya bunu kadın neza ketıne uyduramamaları değıl Ka dınların bu tutumlarının gerısınde ınsan neslının surdurulmesı konu sunda erkeklerden daha duyarlı ol maları yatıyor neslın sureklılığı ıçın hayatta kalmaldrı gerekıyor dolayı sıyla savaşmaya meyıllı değıller Durham Unıversıtesı psıkolojı bolu munden Anne Campbell kadınla rın da bırbırlerıyle kapıştıklarını, fakat kapışmalar sırasında yaralan mamak ve oldurulmemek ıçın buyuk bır dıkkat sarfettıklerını soylu yor Hemen hemen butun kulturler de, çocukları buyutenler hep kadınlar Bu konuda erkeklerın rolu kadınlarla kıyaslanamayacak kadar az Campbell erkeklerın çocukların "uretımınde' bulundukları katkı dan sonra çocuklarla pek ılqılen medıklerını soyluyor Çocuk konu sunda ılgınç bır durum daha soz konusu , bır erkek karısının dogur duğu çocuğun gerçekten kendın den olup olmadıgı konusunda emın olamaz oysa kadın çocugu doğuran kendısı olduğu ıçın çocu Savaşı başlatan neden kadınlar değil? Tiiyler iirpertici heykelcikler |dtı Yarıkure | n ılk buyuk 'kentı sayılan Teotıhuscan Mexıco Cıty nın yak laşık 40 km uza ğında bulunuyor Bu kentın Aztek ve Mayaların ataları sayılan kurucu ları konusunda pek fazla bır şey bılınmıyor Kazıbılım uzmanı Kım Goldsmıth burada yaptığı kazı çalışmaları sırasında beşı çıplak ve hamıle kadınlard bırı ıse bır erkege aıt olan altı garıp kıl heykelcık buldu Parçalanmış olan heykelcıklerın baş ve barakları yoktu Rıversıde Kalı fornıya Unıversıte sı nde lısansustu eğıtımını yapmakta olan Goldsmıth heykelcıklerın tıpkı Orta Amerıka nın başka yerlerınde kurban edılen ınsanları andırdığına parmak basıyor Ispanyol egemenlı gınden oncekı donemdp Orta Amerıka da ınsanların kalplerının oyularak tanrıya sunulması gplpnpgı yazılı bplgeler ve resımlerle kdnıtlanmış durumda 1200 1600 yıllık heykelcıklerın Az I kı tekerleklı Ingılız otomobılı Madtrax a çukurlar, tepecıkler, keskın vı rajlar vız gelıyor Hatta ozellıkle bu tur olumsuz yol koşulları ıçın uretılen buqının onlara bayıldıgı bıle soylenebı lır Madtrax emnıyet kafesıne, her tekerlekte bağımsız bır suspansıyona otorndtık vıtese ve 400 cm3'luk quçlu bır motora sahıp Ustelık uç saatlık bır koşuda ydlnızca lıtre kurşunsuz benzın harcıyor (a h ) Cesur bugi tek donemınden en az 600 yıl oncesıne aıt oldukları ve bu acımasız ge lenege bır kanıt oluşturdukları belırtılıyor Hamıle kadın heykelcıklerı ıse, en az otekı denlı acımasız olan dolutun ana rahmınden alındıgı yonunde bır kanıt sayılıyor Kent ıçındekı sunak ların yakınlarında on kadar çocuk gomutunun bulunması da bu olayı doğrulamış oluyor (Dısc/ru) ğun genlerının yarısının kendınden geldığınden emındır Butun bu nedenlerden dolayı kadınlar çocuklarının buyume su reçlerıyle çok yakından ılgılenıyor lar Erkeklerın psıkolojık yaklaşımı ıse mumkun oiabıldığınce çok ço cuk yapma yonunde Bu stratejıyı yurutmek ve eşlerı cezbetmek ıçın erkekler sureklı olarak rakıplerıne karşı ustun gplme çabası ıçınde olmuşlar Bu du rum evrım ıçınde erkeklerde bır saldırganlığın doğmasına neden ol muş Oyunldrddn savaş meydanla rına kadar uzanan bır saldırganlık bu Erkekler kendılerını kadınlara kıyasla çok daha buyuk rıskler altına atabılıyorlar çunku çocukların bu yutulmesı konusunda kadınlara kıyasla çok onemsızler ve harcana bılırler Campbell " Kadınlar savaştan korkmuyorlar savaştan "kaçınıyorlar Bunun nedenı sadece o sıra da sahıp oldukları çocukların değıl ılerıde doğurabıleceklerı çocukların da sağhklı bır şekılde buyumelerını sağlamak ' dıyor Kadınlar fızıksel mucadeleye gırmek zorunda kaldıklarında du şuk rısklı ve dolambaçlı taktıkler uyguluyorlar Örneğın bır erkek ıçın başka bır kadınla mucadeleye gı ren bır kadın doğrudan temastan kaçınıyor ve dedıkodular yoluyla rakıbının ayagını kaydırmaya çalışı yor Kadınlar, erkeklerın aksıne, za ferlerıyle ovunmuyorlar ve yaptıkla nnı saklamaya çalışıyorlar Kadınlar erkeklere gore daha "mulayım" oldukları ıçın çıngar çıkardıklarında ayıplanıyorlar ve anormal olarak nıtelendırılıyorlar ozellıkle erkeklerın buyuk olçude egemen oldukları kulturlerde kadınların bu yonden ışlerı çok zor (ns,2048) so) Hazırlayan Rıla Urgan 5015