Katalog

HAYVANLAR DUNYASI S AĞ L l K Balıklarda hiyerarşik düzen oluşturabılıyorlar? Sa zan balığıgıller (cyprınıdae) uzerındekı çalış malar gostermıştır kı derı sumuğundekı (mu cus) amınoasıt mıktarıyla ılgılıdır Boylece aynı mıktar besın alan balık ların kokusu bırbırıne benzemektedır ve az besın alan yavrularla çok besın alan erışkınler bu sayede ayrı ayrı suruler oluşturmaktadır Yaralanmış bır yayın sazan veya kedı balığın da çıkan feromonlar alarm halıne neden olur Bu kokuyu alan dıger yayın sazan veya kedı balıkları uzaklara kaçar Bu sureç ılk kez 1938'de K von Fırsch tarafından golyan (pho xınus phqınus) baltğında gösterılmıştır Bırkaç ıstısna dışında bu olay yalnızca sazan ve yayın balığı (kedı balıkları da bu gruba gırer) famılya larında gorulmektedır örneğın sazan balıkları nın bılınen 6000 turunun hepsı tatlısularda yaşar ve çogunun bır duşman karşısında kendını sa vunma olanağı yoktur Işte bu nedenle bunlarla alarm feronomuna ıhtı yaç hasıl olmuş ve ev rım sırasında bu olay ortaya çıkmıştır Buna karşı Amazon Irmağın da yaşayan etçıl pıranha balıklarında (Serrasalmus rhombeus) ve kemık zırhlarla donatılmış Guney Amerıka ya yın balıklarında (Lorıcarıa Plecos tomus vb), tatlı suda yaşadıkları hal de, alarm feromonları yoktur çunku buna ıhtıyaçlan yoktur Alarm feromonunu koklamak balıkların kanındakı cortısol (bobrekustu bezlerı hormonu) duzeyını derhal yuk seltır Insanlarda da stres sırasında kanda cortısol artar llgınçtır kı alarm feromonlarına maruz kalan kan cor tısol'u artan balıklarda akraba veya ay nı çevreyı paylaşan dıger balık turlerın dc de alarm durumu meydana gelır Örneğın sazangıllerden ıncı balığı gumuşlu balık ve golyan balıgında durum boyledır. Üçüncü Diinya iilkelerinde zehirlenmeler daha fazla U zmanlar evlerde, fabrıkalarda ve tarımda kullanılan kımyasalların neden olduğu zehırlenmelerın gelışmekte olan ulkeler ıçın gıderek cıddı bır sorun oluşturduğunu bıldırıyorlar Zehırlenn en uzak yerlere bıle ulaştığını belırten uzmanlar çekıncelerıne karşın duyarsız kalan ınsanları uyarıyorlar Bu ulkelerde zehırlenme olayı ıle karşılaşan bırçok hekımın ne zehlrienmeye yol açan nedenlerden ne de zehırlenme belırtılerınden haberı olmadığı belırtılıyor Zehırlı yapay kımyasalların gıderek daha yaygın bır bıçımde kullanılması bırçok yerde cıddı sorunlara yol açıyor Gelışmış ülkelerle geışmekte olan ulkeler arasındakı en onemlı fark zehırlenme tanısının konabılmesıne olanak tanıyan ve bakım ıçın gereklı donanıma sahıp olunup Sel^ıtk Alsan T oplu halde (suru) yaşayan hayvanlarda bır orduda olduğu gıbı rutbeler vardır 1960'larda Amerıkalı H Todd akvaryumda yaşattığı gol kedı balıklarında (lctalurus natalıs ve I nebulosus) bır hıyerarşı (rutbe oluşumu) gozlemledı Bunlar bellı bır alanda hak ıddıa edıyor ve onu savu nuyorlardı Bırbırlerının rutbesınl tanımalarında feromon kokusu rol oynuyordu Bunu qozleri kapansa da bırbırlerıne gereklı saygı yı gostermelerınden anlamak mumkundu tabıı kı koku organları ça lışamaz hale getırılınce hıyerarşı de or tadan kalkıyordu Atlantık som balıgı ve yaldızlı kırmızı balıklar hemcınslerının kokusunu alın ca bırbırlerıne yaklaşırlar Fakat suru çok kalabalıklaşırsa bu nun aksı olur ve balıklar bırbırierınden uzaklaşır Feroemonlarla yonlendırılen bu olay sayesınde surunun yoğunluğu kontrol altında tutulur Bu durum kala balık surulerde yumurtlamanın durmasına benzer Bırçok hayvan gıbı balık lar ıçın de aşırı kalabalıklaşma besın ve oksıjen kıtlıgı ve olum demektır (Ne yazık kı ınsanlarda boyle otomatık bır nufus kontrol mekanızması yoktur ve aşırı ureme felaketaçlık, salgın hasta lıklar vb dogurmaktadır Balıkların gecelerı ve bulanık sularda bıle dağılmadan suru halınde yuzebılmelerını feromonlar saglamaktadır Nasıl oluyor da yavrularla erışkınler bırbırlerıne kanşmadan ayrı ayrı suruler Uçuncu Dunya ulkelerınde zehırlenme olayı ıle karşılaşan bırçok hekımın ne zehırlenmeye yol açan nedenlerden ne de zehırlenme belırtılerınden haberi olmadığı belırtılıyar. olunmamasından kaynaklanıyor Zehırlenmedpn sonrakı ılk 30 dakıka hastanın kurtarılması açısından son kerte onemlı olmakla bırlıkte gelışmekte olan ulkelerde en yakın sağaltım merkezıne ulaşmak bıle bırkaç gun alıyor Hastanın hekıme ulaşabılmesı durumunda bıle, çoğu hekımın bınlerce turu olan kımyasallar konusunda çok kısıtlı bır bılgıye sahıp olduğu bıldırıhyor Delhı'de yapılan bır toplantıda sağlık uzmanları Hındıstan ve benzerı ulkelerde zehırlenme konusunda yeterlı bılgı olmamasından ve sorunun gıderek tırmandığından yakınıyorlar Hınt yetkılılerının sundugu bır rapoiu gore, doğal sayılmayan olumlerın başında zehirlenmeler gelıyor Yetkılıler geçtıgımız yıl Hındıstan'da 90 bın kışının ıntıhar ettıgını bunların % 35 ının zehır ıçerek yaşamına kıydığını belırtıyorlar Bunun dışında kaza sonucu yaşamını yıtıren 190 bın kışıden 19 bınının ya kotu alkole ya da yılan sokmasına bağlı olarak meydana gelen zehırlenmelerden kaynaklandığı bildırılıyor Tum dunyada yılan sokmasından olenlerın yaklaşık yarısının Hıntlı olduğu bu ulkede her yıl yılanın soktuğu 200 bın kışıden 15 bınının yaşamını yıtırdığı beırtılıyor Avrupa da ıse bu sayının 20 bın kışıde 50 kışı olduguna parmak basılıyor merıkalı bılım adamları balınala rın gemılerden ızlenmesı yerıne, dınlenmesıyle sayıları konusun da çok daha sağlıklı bılqıler elde edıle ceqıne ınanıyor New York Cornell Unıversıtesı uzmanları okyanusta ya şayan balınaların sayılarını ınsanlardan çok daha lyı saptayabılen akustık bır teleskop' yapmayı başardılar Sese duyarlı olan bu teleskop 1 6 kılometre uzunluğunda bır dızı oluştu ran 16 hıdrofondan meydana gelıyor Geçtıgımız eylul ayında bu hıdrofonları araştırma gemısının arkasına ılıştıren Cornell ekıbı sıstemın geleneksel goz lem yontemınıden çok daha olumlu sonuçlar verdıgını bıldırıyor Araştırma programını yoneten Chrıstopher Clark, balınaları qozleyenlerın bır yer de partı vermekte olan" mavl balınalar saptadıklarını ancak akubtık kayıt larının onlann goremedıgı başka ayrıntıları da su yuzune çıkarttığını belırtıyor Sıstem balınaların çıkarttıkları seslerden yola çıkarak onlann ne yaptıkla rı konusunda da bılgı verebılıyor Clark gozlem yapanların elde ettık Okyanusa göz atmak yenine, kulak kabartmak A lerı bılgılerın durbunle gorebıldıklerı kadarıyla sınırlı oldugunu ancak gerçekte olan bıtenlerın gozle gorulebılenlerden çok daha farklı olduğu nu dıle getırıyor Doneyler akustık yontemının farklı balına turlerını çıkarttıkları kendılerıne ozgu sesler den yola çıkarak belırleyebıldıgını boylelıkle balınalarla ılgılı çok daha kesıri bılgıler verdıgı nı ortaya koyuyor Bundan sonrakı aşamanın deneyden elde edılen bulguların Amerıkan Denız Kuvvetlerı'nın qız lı hıdroton ağıyla aynı zamanda elde ettıgı bır dızı verıyle kıyaslanması olduğu belırtııyor Denız kuvvetlerının kullandığı sıstSfnın Cor nell ekıbının gelıştırdıgı sıstem denlı bdşarılı olması durumunda bunun yuz lerce kılometre uzaktakı balınaların saptanmasında yararlı olacagı duşunuluyor (r u ) 460 12