Katalog

H AVA T A Ş I M A C I Ll Ğ I Hastaların büyük merkezlere hızla ve güvenlik içinde götürülmesi, kimi zaman yaşamsal önemde olabilmekte. Bu nedenle her türlü donanıma sahip hastane uçakları bile yapılmıştır. Fakat hava ambulansı sistemi, çok daha yaygın ve pratik bir yöntemdir. Muzaffer Çetıngüç* ava taşımacılığı doğası gereğı, dığer yöntemlerden daha narındır, murettebatın ofduğu kadar yolcuların da ucuş dısıplınıne aykırı tutumları, guvenlığı rıske sokabılmektedır Uçuşun fızıksel stressorlerı ya/ıında, yerden yuksekte, dar ve kapalı bır ortamda ve hareket olanakları kısıtlanmış olarak kalmanın psıkolojık baskıları bazı kışıler ıçın sıkıntı ve korku nedenıdır Kendısını bır uçuş kazasının kurbanı gıbı gormeye başlamış olan bır kışı, kolayca panığe kapılabılır ABD ordusunun denızaşırı operasyonlarında paralızı, bacak amputasyonu, yuz yanığı ve korluk olgularının uçakla naklınde karşılaşılan bazı problemler, konunun boyutları hakkında fıkır verebılecek orneklerdır Bır hasta uçağa bınmeden once kuvvetlı uyku ılacı ıstemış, bır başkası hıç sıgara ıçmedığı halde mentollu sıgara dıye tutturmuş, konversıf tepkıler, ıntıhar gırışımı ve panık atakları gosterenler de olmuştur Herhangı bır motor arızası, yangın, duşme gıbı kaza ve krız durumlarında ıse, normal ınsanların bıle, donakalma, gereksız ışlerle uğraşma ve çılgınlaşma gıbı anormal tepkılerı olmakta ıken, ruh hastalarının bu gıbı durumlarda çok daha kontrolsuz davranışlarla kendılerının ve başkalarının can guvenlığını tehlıkeye sokabılmelerı olasıdır Bu nedenle psıkıyatrık hastalara karşı genelde gozlenen urkuntü, hava taşımacılığında da geçerlıdır Hava yoluyla hasta taşınması ilkeleri I ması, turbülans ve uçuş stresıdır Genelde helıkopterler yere yakın uçtuklarından onemlı sorunlar gorulmez, fakat uçakların ortalama 1020 bın feet (37 bın metre) yukseklıkte uçuyor olmaları ınsanda fızyolojık problemler yaratır Örneğın 20 bın feet ırtıfadakı dış ısı 24 derece, dış basınç 349 mmHg, oksıjen parsıyel basıncı 63 6 mmHg'dır Yetersız oksıjen soluma nedenıyle.faydalanılabılır bılınç suresı ıse 10 dakıkadır Ikıncı olumsuzluk, ırtıfada azalan dış basınca bağlı olarak vucut boşluklarındakı gazların genışlemesı (orneğın karındakı 1 lıtre hacmınde gaz, 20 bın feet ırtıfada 2,5 lıtreye genışler) veya kanda erıyık halde bulunan gazların açığa çıkmasının neden olduğu sorunlardır Bu sorunları en aza ındırgemek uzere konforlu uçaklarda kabın ıçı 58 bın feet'te tutulacak bıçımde basınçlama yapılır Boylece bırçok hastalık ıçın yerdekı onlemlerle uçuştakıler arasında fazlaca bır fark olmamaktadır Ama gene de, bu kadar ırtıfanın bıle problem olduğu bazı hastalıklar vardır örneğın modern uçaklarda kabın ıçı basınçlaması yapılmasına rağmen karın ıçı gazları % 25 oranında genışlemektedır Bu temel bılgıler ışığında, havadan nakledılecek hastalar ıçın bır dızı kısıtlama getırılmıştır Pnömoensefalogram veya ventrikülogram yapılmış hastalar uçağa alınmazlar Pnömotoraks, torakotomi laparatomi'li hastalar ıle delıcı karın ve goğus yaralanması geçırenler, yaralanma veya operasyonun onuncu gunune kadar kabın basınçlaması olmayan uçaklarda uçurulmazlar Bu olgular 5 bın feet'ın uzerıne çıkarılmamalıdır 16 bın feet'te bır pnömotoraks olgusunun 2 mılyon hasta taşındı II Dunya Savaşı'nda ABD ordusunun, "psıkıyatrık hastaların uçakla nakledılemeyeceklerıne" ılışkın kararı nedenıyle denızden taşınan ruh hastaları gemılerın en kotu bolmelerınde 1x1x2 metre olçulerınde kafeslere konulmakta ve sedasyonları ıçın bol bol morfın kullanılmakta ıdı 1944 yılında Avrupa'dan Amerıka'ya gemı ıle goturulen 2980 psıkotık hastadan 19'unun yolculukta ölmesıne karşılık, aynı senelerde uçakla taşınan 9 bınl patolojık olmak uzere, 28 bın ruh hastasından hıçbırısının yaşamını kaybetmeden hastanelere ulaştırılması, dıkkatlen bu farka çektı Daha sonra uygun teknıklerle hemen her tur hastanın havayolu ıle tahlıyesıne ımkân tanındı ve orneğın Vıetnam savaşında, % 13'u psıkıyatrık vaka olan 5 bınden fazla hasta cıddı bır sorun olmadan tahlıye edıldı olumu rapor edılmıştır Paralitik ileus gelış mışse daha uzun sure u çuştan men edılmelıdır Mideduodenum kanamalarında ıse 3 ay uçuşa musaade edılmez Vıtal kapasıtesı 900 cc altındakılerle, 7 8 gramdan az hemoglobını ve 2,5 mılyondan az erıtrosıtı olan anemik hastalar; ayrıca orak hucre hemoglobınopatılı ve lösemili hastalar da basınçsız kabınlerde yolculuk yapamazlar Kan bağışında bulunanların asgarı uçuş kısıtlama suresı ıse 36 saattır Dalgıçlardan son 24 saat ıçınde dalış yapanlar, keza yuksek basınçlı oksıjen çemberıne tedavı amacıyla veya gozlemcı olarak gırenler, en az 6 saat (tercıhan 24 saat) sureyle uçmamalıdırlar Dekompresyon hastalıklarında (Vurgun, Bend, Choke vs ) kısıtlama suresı daha uzundur Yakın zamanda diş dolgusu yaptıranlar, diş apsesi olanlar, orta kulak IItihabı olan veya amelıyatı geçırenler, sinüzit veya nörojenik aerofajı'sı (hava yutması) olanlar, bağırsak gazından yakınanlar, ya uçurulmamalı veya ırtıfada ağrı duyabıleceklerınden haberlı olmalı, onlem almalıdırlar Bu hastalıklardan 23 bın feet uzerınde uçuş yapmamaları onerılmektedır östakı kanalı enflamasyonlarına bağlı barotıtıs ağrılarına karşı valsalva manevrası (burun tıkanarak ağızboğaz bölgesı hava basıncını arttırma) yapmak yararlıdır Özellıkle bu tur ağrılara daha duyarlı olan çocuklarda sakız çıgneme, sulu gıda ıçırme, şeker yedırme gıbı yontemler lyı sonuç verır Bunların yapılamadığı durumlarda rahatsızlık duyarak ağlayan bır kuçuk çocukta ağlama, orta kulakla genız arasındakı ostakı borusunu kısmen açar ve rahatlık yaratır Bulaşıcı hastalığı olanlar, genellıkle kalabalık uçaklara kabul edılmemektedırler fakat zorunlu durumlarda kuyruk bolgesınde ızole edılerek uçurulmalıdır Gazlı gangrende duşuk basıncın has Hastaların havadan taşınması sırasında sorun yaratan en onemlı unsurlar, ırtıfadakı oksıjen yetersızlığı, basınç azal Hangi hastalar uçmamalı? Uçan ambulanslar C ephedekı hastaların sedyelerle ta şındığı en basıt yonteme ılk yenılık, Napoloen'un doktoru Baron Larrey tarafından getırılmış, yaralıların taşınılmasında kullanıldığı at arabalarına, suratı (') yuzunden "uçan ambulanslar" değınılmıştır 1870 senesınde Prusyalılar'ın Parıs'ı kuşatması sırasında Fransızlar 160 yaralıyı şehır dışına balonla tahlıye etmışlerdı Balon uçuşlarında tıbbı sorun olarak, bır kulak ağrısı ıle 1819 senesınde bır Fransız doktorun boğulmuş fıtık nedenıyle olduğu bılınmektedır Daha sonraları denız ve tren yolu ıle hasta nakıllerı de yapılmışsa da 19101921 senelerınde Fransızlar ve Amenkalılar uçak ambulansları hızmete verdıler I ve II Dunya savaşlarıyla bazı doğal afetlerde bu uygulama çok başarılı oldu. Bu yoldan 19391954 yılları arasında talığın yayılma olasılığını arttırdığı bılınmelıdır ARB (+) Tüberküloz olguları cerrahı maske takmalı, kavıte varsa, pnomotoraksı onlemek ıçın kabın basınçlaması olmayan uçaklarda yolculuk ettırılmemelıdır Uçak tutması olguları, uçak donuşlerı çoğunlukla sola doğru olduğundan, sol pencere ve kuyruk tarafına oturtulmamalı, sağ ve orta bolumlere yerleştırılmelıdır Cıddı komplıkasyonu olmayan kalp ve beyin enfarktüslerinde tıbbı onlemler alınarak 10 gunden ıtıbaren uçuşa musaade edılmektedır Uçak ıçınde yeterlı gırışım olanakları kısıtlılığını dıkkate alarak anjına pektorıs ve mıyokard ınfarktusune 2 ay uçuş yasağı getıren yazarlar da vardır Konjestif kalp yetmezliği, komplikasyonlu hipertansiyon, mıyokard iskemısi gıbı durumlar uçuşta problem yaratabılır Bu kışılerın uçuşuna ızın verılmek uzere yapılabılecek basıt bır test, 50100 metrelık bır mesafeyı yardımsız ve nefes darlığı olmaksızın yuruyebılmelerı veya bır kat merdıvenı çıkabılmelerıdır Derin ventrombozu ve tromboflebit hastalarının uçakla seyahatlerınde sakınca bulunmamakta, ancak zaman zaman uçak ıçınde gezınmelerı onerılmektedır Diyabetikler ıse, uzun etkılı ınsulın desteğı altında uçabılmektedırler Kronik bronşit, kor pulmonale ve bronşektazi olguları da dıkkatle değerlendırılmelı, uçuşta verılmek uzere oksı 44312