Katalog

L İ S A N S Ü S T Ü EĞİTİM VE S O R U N L A R I Sosyal bilimlerde nasıl bir doktora programı Türkiye'de sosyal bilimler alanında uygulanmakta olan yüksek lisans programlarının sorunları ve çözüm önerilerimiz. Orhan Şener*. Abdülkadır l$ık** S on yıllarda hızla artan unıversıte sayısına paralel olarak, oğrencı sayısı daha hızlı bır bıçımde artmıştır öğretım elemanlarının nıtelık ve nıcelık yonunden artan oğrencı sayısına yanıt verememesı ıse, yuksek oğrenım alanında onemlı darboğazlarla karşılaşılmasına yol açmıştır Bu sorunlara ek olarak yenı açılan unıversıtelerın bıle, daha altyapılarını gelıştırmeden lısansustu (master ve doktora) programlarını başlatmaları, bu alanda daha cıddı sorunlar yaratmıştır Şoyle kı, lisans duzeyınde ders yuku oldukça yuksek olan oğretım uyelerının ayrıca yuksek lisans duzeyınde ders yuku altına gırmelerı doğrudan doğruya kalıteyı duşurücu bır etkı yapmaktadır Ayrıca bır çok programın yeterlı bılgı ve deneyımden yoksun oğretım elemanları tarafından yurutulmesı, yuksek lisans oğrenımını ıkıncı plana atmaktadır öte yandan, gelışmış unıversıtelerde bıle, yuksek lisans programalarının yeterlı kalıtede olmadıgı açıkça gorulmektedır Ancak, bugunun yuksek lisans oğrencılerının onemlı bır bolumunun geleceğın öğretım uyelerı sınıfını oluşturacakları duşunulurse, sorunun ne kadar cıddi ol duğu kolayca anlaşılır Ders veren oğretım uyesı ve fızıkı kapasıte sorunlarına ek olarak, yuksek lisans programlarında yer alan derslerın sayılarının ve ıçerıklerının yetersızlığı de cıddı bır sorun yaratmaktadır örneğın gelışmış ulkelerde master programlarında ortalama 40 kredı saat ya da 14 ders alma zorunluluğu olduğu halde, bu sayı ulkemizde yarı yarıya azalmaktadır Benzerı sorun aynen doktora programları ıçın de geçerlı bulunmaktadır Yüksek lisans programlarının suresı, gelışmış ulkelerdekıyle aynı olmasına karşın, surenın yarısından çoğu tez çalışmaları ıçın ayrılmıştır Bu durum yeterlı bılgı donanımına sahıp olmadan öğrencılerT tez çalışması yapmaya ıtmektedır Kaldı kı, bırçok unıversıtede yuksek lı sans programlarında verılen dersler lisans donemınde verılen derslerın aynısı dır Bu nedenle, mezun olduğu unıversıtede yuksek lisans yapan öğrencıler ıçın yenı ve değışık bır ders sunulamamakta olup, lisans derslerı daha hafıf bır bıçımde geçıştırılmekte .ya da basıt semıner ödevlerıyle ders yukumlulüğu tamamlanmaktadır Yuksek lisans programlarının yukarıda kısaca ozetlenen sorunları ve ulkenın geleceğı yonunden taşıdığı önemı goz önunde bulundurarak, Turkıye çapında öğrencılere yönelık olarak, Istanbul, Marmara, Anadolu, Dokuz Eylul, Ankara, Bılkent, Boğazıçı, Uludağ, Gazı, ODTU, Kocaelı, Suleyman Demırel, Sakarya, Dumlupınar, Abant Izzet Baysal, Celal Bayar ve Hacettepe Unıversıtelerınde aşağıda sonuçları sunulan bır anket ça lışmasını yuruttük Yukarıda adlarını saydığımız ünıversıtelerımızın sosyal bilimler enstıtulerinde eğltım gören yaklaşık olarak 3 0 0 öğrencıye, lısansustu programlarına ılışkın olarak sorulan sorular ve yanıtları aşağıda sıralanmıştır 1. Lisansüstu programlara hangi amaçla devam edıyorsunuz ? % 36 Akademık amaçla % 35 Askerlığı ertelemek (yalnızca erkekler ıçın) % 34 Yapacak başka bır ışı olmadığından % 14 Daha lyı ış olanakları elde etmek ıçın % 12 Programa duyulan ılgı nedenıyle % 4 Goruş belırtmıyor 2. Türkiye'de uygulanmakta olan yüksek lisans programları hakkında ne derece bılgı sahıbısıniz? % 84 Tamamen bılgısız % 10 Kısmen bılgılı % 6 Bılgılı 3. Katıldığınız program sizce yeterII mldir? % 74Yetersız % 26 Yeterlı 4. Derslerinize devam durumunuz nasıldır? % 30 Duzenlı devam edıyorum % 60 Duzensız devam edıyorum % 10 Hıç devam etmıyorum 5. Yabancı dıl duzeyınız nedır? % 79 Orta % 5 lyı % 16Fıkrıyok 6.Yabancı dil hazırlık sınıfı gereklimidır? % 86 Evet % 11 Hayır % 3 Çekımser 7. öğretim üyelerinin derse girme durumu nasıldır? % 82 Duzensız % 18 Duzenh 8. Lisansüstu eğitlm sonunda alacağınız unvanı (bilim uzmanı, doktor gıbı) hak ettiğınizi düşunuyor musunuz? % 63 Evet % 34 Hayır % 3 Kararsız 9. Ideal bir yüksek lisans programından beklentılennız nelerdir?(önem sırasına gore belırtinız) Iş olanakları elde etmek ıçın, Bılımsellık, unvan ve statu elde etmek ıçın, Yabancı dll elde etmek 10. Lisansüstu programlarını size göre hangı universıteler vermelidir? Boğazıçı, Bılkent, ODTU, Hacettepe, Marmara, Istanbul, Ankara Anket çalışmalanmızın sonuçlan 11. Lisansüstu programlarının saddece yukarıda kı unıversıtelerde verilmesını ıstıyor musunuz? % 40 Evet % 50 Hayır % 10 Göruş belırtmıyor 12.Yuksek Lisans/ Doktora Programlarının sırf bu amaçla kurulacak araştırma merkezı ya da merkezlerinde verılmesını bemmsıyor musunuz? % 62 Evet % 38 Hayır Yukarıdakı anket sorularına verılen yanıtlar değerlendırıldığınde oğrencılerın yuksek lisans programlarına, Bılımsel bır amaç yerıne, daha tyı ış olanakları elde etmek ve askerlığı bellı bır süre ertelemek gıbı nedenlerle devam ettıklerı gorulur öte yandan devamsızlığın oldukça yaygın olduğu ve oğretım uyelerının de derslere duzenlı gıremedıklerı anlaşılmaktadır oğrencılerın onemlı bır bölumu, bır yabancı dılın, yuksek lisans duzeyınde yapılacak araştırmaları ve bılımsel çalışmaları ıçın temel araçlardan bırı olduğunu kavramadıkları gorulmektedır Oğrencılerın çoğunluğunun katıldıklan programlann yetersız olduğunu bıldıklen halde, ıstemeyerek devam ettıklerı ve bılım adamı olmak ıçın yeterlı motıvasyonlara sahıp olmadıkları gorulmektedır Bu anket çalışmamızda, oğrencılerın değerlendırmelerını objektıf yapmalarına olanak sağlamak amacıyla kendılerıne kımlıklerı ve devam ettıklerı unıversıtelere ılışkın sorular sorulmamıştır Turkıye'dekı yuksek lisans oğrenımının sorunlarına ve oğrencılerın değerlendırmelerıne yönelık bu çalışmamızda açıkça ortaya koymaya çalıştığımız gıbı, bu alanda yapısal duzenlemelere gerek duyulmaktadır Gerçekte, yuksek lisans oğrenımınde etkınlığın sağlanabılmesı ıçın Turkıye çapında Batı'da olduğu gıbı yuksek lisans unıversıtelerı (Graduate School) açılmalıdır Bıze gore, Sağlık Bı Çözüm önerilerimiz lımlerı, Sosyal Bilimler ve Fen Bılımlerı alanında uç ayrı unıversıte ya da araştırma merkezı / merkezlerı kurularak, yuksek lisans oğrenımı merkezı olarak yapılmalıdır örneğın, Türkiye'de bır sosyal bilimler unıversıtesı açılarak, geleceğın oğretım uyelerı bu unıversıtede master ve doktora eğıtımı yapmalıdırlar Boyle bır projenın sayısız dışsal faydası vardır Bunların başında, 5060 unıversıtede ayrı ayrı verılen yuksek lisans programlarının malıyetının onemlı olçude duşurulmesı gelmektedır Yanı, bu alandakı devlete harcamalarında yaklaşık olarak % 2030 tasarruf edılebılecektır özellıkle emeklı oğretım uyelerının bu projede yer alması sağlanarak, unıversıtelerdekı öğretım uyelerının lisans derslerını daha etkın bır bıçımde yapmaları sağlanabılecektır Benzer bıçımde merkezı bır bıçımde öğrencılere verılecek yabancı dıl derslerının malıyetı de onemlı olçude duşurulecektır Bu unıversıtelere Batı'da olduğu gıbı başarılı ve ıddıalı oğretım uyelerı alınarak, eğıtımın kalıtesı daha da yukseltılebılır Bu bakımdan buyuk kentlerde yeterlı bır oğretım uyesı kaynağı bulunmaktadır Projenın en onemlı yararlarından bırısı de Turkıye genehnde eğıtımın kalıtesı arasındakı farkı gıderıcı ozellıkte olmasıdır Merkezı bır eğıtımden geçen geleceğın oğretım uyelerının nıtelıklerı benzer olacağından, ılerıde bunların eğıttığı oğrencılerın duzeyıde benzer olacaktır Ya da ulke çapında oğrencılerın eğitımın sağlayacağı fırsat eşıtlığınden yararlanma olanağı da elde etmelerı sağlanacaktır Bunun dışında master ve doktora eğıtımı yapan öğrencılere bırtakım maddı olanaklar sağlanması (burs vb gıbı), akademık karıyerın cazıp kılınabılmesı bu mesleğın maddı koşullarının oldukça lyıleştırılmesı hem ulkenın geleceğı açısından, hem de bılım açısından zorunlu görunmektedır Bu şartlar sağlanamadığı surece, ankete katılan oğrencılerın verdıklerı cevaplardan da anlaşıldığı gıbı, çalışkan oğrencılerın yonelışı azalacak, dolayısıyla kalıtelı öğrencıler unıversıteye yonelmeyecektır Unıversıteye yonelecek kışıler ıse yeterlı ve gereklı kalıtede olmayacak, bu durum da eğıtım ve oğretımın kalıte duzeyını etkıleyecektır (*) Prof.Dr., Marmara Üniversitesi IİBF Mallye Bölümü Öğretim Uyesi (*) Araş, Gör.; Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstıtusu Malıye Bolumu Doktora Oğrencısı, SAU IİBF Maliye Bölümü Araştırma Görevlisi 43312