Katalog

DEPREMBİLİM Deprem özellikle faya yakın ye suni dolgu üzerindeki kıyı bölgesinde ciddi zemin hasarlarına neden oldu. Neredeyse tüm rıhtımlar zemin deformasyonu ve sıvılaşma nedeniyle kullanılamayacak derecede hasar gördü (Şekil 4). 7.5 km^ alanındaki Port Island'da ortalama zemin Kob« JMA 1SOS DOÖU»AT oturması 1 metre civarında. Bu durumda temeli yüzeyde olan kıyı ve liman yapıları ve tesisleri de önemli ölçüde etkilenmiş. Buna karşın aynı dolgu zemin üzerinde yapılan, ancak 3050 metre derinliğinde kazıklarla sağlam zemin tabakalarına basan K o b ı JMA 1903 KUZCVOUNCY yapılar depremden hemen hiç etkilenmemiş. Ülkemizde Izmir'in yumuşak Bostanlı kıyı bölgesini çağrıştıran bu durum bizim açımızdan dikkat çekici. Izmir Körfezi'ni etkileyecek aynı büyüklükteki bir depremde, zayıf zeminde temeli kazıklı yapılmamış çok katı binalaKobe JMA 1995£*=0.05 rın birer büyük kutu gibi devrilivermesi işten bile değil. Kobe'de en yaygın küçük KuzeyGünoy sanayi türü ayakkabıcılık. Doğu Batı Genellikle dar gelirli insanlaDüşey nn uğraştığı bu zenaat kentin batı mahallelerinde altı atelye, üstü ev olarak düzenlenmiş çelik veya ahşap, derme çatma binalarda ıcra ediliyor. Bu insanlar sabah erkenden çalışmaya başlıyorlar. Depremin olduğu saperyod (s) bah 5.46'da pek çoğu gaz ocaklarını yakmış, çaylarını demliyor. Deprem hareketı Şekil 2. Kobe'de kaydedilen yer ivmesi bileşenleri ve yumuşak zeminden geçen enerji spektrumlan gaz dağıtım borularını parçareketinin özellikle titreşim periyodu ü.41 layınca ilk yangınlar bu bölgede başlasaniye arasındaki yapıları (510 katlı bemış. Atölyelerde bulunan yanıcı ayakkabı tonarme ve çelik bınalar ile 2 ve daha çok malzemesinin tutuşması yangının şiddetikatlı ahşap binalar) çok etkilendiğini gözni hemen arttırmış. Yıkılan ahşap binalarlemek mümkün. daki elektrik kontakları da eklenince yangın tam 164 noktadan yayılmaya başlaKentsel yerleşim ve gelişme özellikmış. leri deprem zararlarım arttırdı Daracık sokakların yıkılan binaların enKobe kent nüfusu 1.5 milyon. Osaka kazıyla tıkanması sonucu itfaiyenın yarKörfez bölgesi ise toplam 10 milyon insadım bölgesine zamanında ulaşması da nı barındırıyor. Elverişli iklim ve kıyı koşulneredeyse imkansız. Sonuç 130 hektar ları nedeniyle bölge eskiden beri ticari yerleşim alanının ve 6000 binanın tamabakımdan bir merkez konumunda. Bu men yanması (Şekil 5). Doğrudan yangın nedenle Kobe 2. Dünya Savaşı sonunda nedeniyle ölenlerin sayısı 500 civarında. ABD tarafından yoğun olarak bombalanIstanbul'un eski mahallelerinde benzer mış ve kent tamemen tahrip olmuş. Sabir durumda sonucun farklı olmayacağını vaştan sonra yeniden başlayan yapılaşkestirmek hıç de zor değil. ma, 1960'lardan sonra yaşanan hızlı ekonomik gelişme nedeniyle modern bir kenDepreme dayanıksız binalar tin gerektırdiği kentsel planlamadan yokJaponya'da şirketlerın zengın, halkın sun olarak gerçekleşmiş. Oaracık ara soise dargelirlı olduğunun en belirgin kanıtı kaklar, cadde üzerinde 4 metre cepheli kullandıkları binalar. Arazi ve inşaat maliyüksek binalar, iç içe geçmiş küçük sayetlerinin çok yüksek olduğu ülkenin düz nayi ve yerleşim bölgeleri kentin tipik gövatandaşları basit yapılmış ahşapçelik rüntüleri (Şekil 3). karışımı evlerde oturuyorlar. Bölgede Sanayi ve özellikle deniz ticaretinin hızlı deprem tehlikesi de hissedilmediğinden gelişimi sonunda kent mevcut alanına bu evlerde yatay yük dayanımı sağlamak sığmaz olmüş vedeniz doldurularak geiçin hiçbir önlem alınmamış. nişlemeye başlamış. Ağır sanayi tesisleri Sonuçta ölümlerin büyük çoğunluğu ye tüm liman suni dolgu üzerinde. Körfez geleneksel tarzda yapılan ahşap evlerde içine yapılan iki suni oda, Port Island ve meydana gelmiş (Şekil 6). Biraz daha Rokko Island (Şekil 1) ise ticaret merkezi varlıklı ailelerin evlerinin çatıları gelenekdurumunda. Kobe limanı toplam kapasite sel Japon mimarisini yansıtır biçimde ololarak Tokyo'dan sonra ikinci, dış ticaret dukça süslü ve ağır kiremıt örtüsü ile hacminde ise Japonya'nın en büyük likaplı. Sıkça fırtına olan bölgede ağır çatı manı. Ülke ihracatının % 30'u Kobe limaesasında rüzgâra karşı avantajlı, ancak nından yapılıyor. yarattı? depreme karşı hiç değil. Çöken ağır çatılar ölüm oranını arttırmış. Betonarme binalarda ilk kez bu depremde yaygın olarak görülen bir hasar türü ara kat çökmesi Yer hareketinin çok fazla etkilediği orta yükseklikteki (510 kat) binalarda ortaya çıkan bu hasarın nedeni taşıyıcı sistem süreksizliği. Yatay deprem kuvvetleri binaları en fazla alt katlarında etkiliyor ve Şakll 5. Depremden bir ay sonra yangın bölgesinde bir görunüm. yük tesirleri üste doğru ağırhkla birlikte azalıyor. Çok katlı betonarme binalarda yatay yük dayanımı perde duvarlarla sağlanıyor. Ancak bu elemanların temelden çatıya sürekli olması depreme karşı yapı tasarımının en temel kuralı. Japon mühendisler üst katlarda daha fazla kullanım alanı elde etmek için perdeleri arada kesmişler. Sonuçta deprem kuvvetleri binaların en zayıf yerini bulup çıkarmış. Bu binalar projeleri sır gibi saklaŞekil 6. Depreme nıyor. kar?ı Deprem mühendisgüçlendirilm liğindeki gelişmelere emiş ahşap paralel olan Japon evlerin Deprem Yönetmeliği hemen hepal depremde 1981 yılında önemli ağır hasara bir revizyondan geçuğradı. miş ve yapı tasarımın(üstte) da kullanılan deprem Yanda ise kuvvetleri önemli ölsadeceS. çüde arttırılmış, birtakatı çökmüş kım zorunlu detaylanbir bina. dırma uygulamaları getirilmiş. Deprem bölgesi olarak tanımlanan Tokyo ve kuzesinin b i yinde 1981 öncesi yazim sistemi kıskandıracak ölçüde hantal, pılan yapıların 1981 Yönetmeliği gereklekarmaşık ve kuralcı olmasından kaynakrini sağlaması için güçlendirme çalışmalan^ordu. lan yapılıyor. örneğin Isviçreliler'in ünlü kurtarma Ancak Kobe bölgesinde böyle bir geköpeklerinin kanunlara göre 24 saat kareksinim duyulmamış. Gerçekten de yıkırantinada tutulması ve ertesi gün pek lan çok katlı bina ve köprülerin 1981 önkurtulacak kimse kalmaması, veya özel cesi yapıldığı anlaşılmış durumda. Özeleğitimli Fransız doktor ekibinin çalışma likle hasarlı betonarme binalarda gözlediizni olmadığı için geri gönderilmesi gibi. ğimiz detaylandırma hataları bu binalann Ağır hasarlı binaların kordona alınıp girihiç de iyi mühendislik hizmeti görmediğişin engellenmesi bile ancak haftalar sonni açıkça sergiliyor. Diğer yandan müra yapılabildi. hendislik bilgisinin en yoğun ve cömertçe Ancak şu sırada Japonya'nın neredeykullanıldığı yüksek binaların performansı se tüm inşaat ordusu deprem bölgesinde gelişmiş Japon teknolojisinin başarısını işbaşında. Elbette her felaketten çıkarılayansıtıyor. 20 katlı ve daha yüksek çok cak pek çok ders var. Deprem mühensayıda yeni binada deprem yeraltı enerji disliği de böyle gelişiyor. Ancak bilinen hatları haricinde hiç hasar yaratmamış. hataTarı tekrarlamanın açıklamasını yapÜstelik bu binaların önemli kısmı suni mak mümkün değil. dolgu zemin üzerinde bulunuyor. Teşekkür Depremden sonra Japonlar dünya kaJaponya'ya yaptığımız geziyi destekmuoyu tarafından en fazla kurtarma çaleyen ODTU Mühendislik Fakültesi ile İnlışmalannı yeterli hızda ve kapasitede yüşaat Mühendisleh Odası'na, grafiksel bilrütememeleri nedeniyle sorgulandılar. gileri derteyen Inş. Y. Müh. Alphan NurBunun bir nedeni kendilerine olan aşırı ve tuğ'a içtenlikle teşekkür ederiz. gereksiz güvenleriydi. Ancak bir başka * Prof. Dr., " Doç. Dr., ODTÜ İnşaat önemli neden de Japon devlet bürokrasiMühendisliği Bölümü 424 11