Katalog

DEPREMBİLİM Japonya depremi niçin biiyiik hasar Japonya depreminden Türkiye'ye dersler Izmir Körfezi'ni etkileyecek aynı büyüklükte bir depremde, zayıf zeminde temeli kazıklı yapılmamış çok katlı binaların kutu gibi devrilmesi işten bile değil... Haluk Sucuoğlu*, Güney Özcebe** J aponya'nın Kobe kentinde17 Ocak 1995 sabahı meydana geJen 7.2 büyüklüğündeki HyogoKen Nanbu depremi 5500 kişinin ölümüne, 40.000 binanın yıkılmasına, 6000 binanın yanmasına neden oldu. 140.000 kişinin öldüğü 1923 Kanto depreminden sonra hasar yönünden Japonya tarihinin ikinci büyük depreminin Japon ekonomisine getirdiği yük inanılmaz boyutlarda. Sadece yıkılan bölgenin yeniden imarı 100 milyar dolar olarak tahmin ediliyor. Japonya'nın belli başlı çelik ve elektronik sanayi tesisleri ile en büyük ihracat limanını barındı'ran bölgedeki üretim ve ticaret kâyıpları bu miktan 400 milyar dolara kadar yükseltecek. Aynı deprem dünyanın bir başka yerinde olsaydı ve benzer zararlara neden olsaydı belki bu denli şaşırtıcı olmazdı. Ancak depremlerle yaşamayı öğrendiklerini ve depreme karşı sürekli hazırlıklı olduklarını her fırsatta ifade eden Japonlar'ın başına bunların gelmesi beklenmiyordu. Acaba Japonlar kendilerini mi kandırmışlardı, yoksa HyogoKen Nanbu depremi adı gibi anlaşılamazlıklar ve beklenmedik sürprizler mi ıçeriyordu. Işte tüm bu sorulann cevabını anlamak çezere depremden bir ay sonra Japonya'ya beş günlük bir inceleme gezisi yaptık. Depremden sonra Japonya'dan gelen haberler Kobe yöresinin sismik olarak aktif olmadığı, dolayısıyla şiddetli bir deprem beklenmediği yönündeydi. Bu açıklamanın geçeriıliğini sınamak için önce Japonya'nın, sonra da bölgenin dep v* KaliforniyaNorthridge'de ve bu yıl Kobe'de olduğu gibi. Kobe ve ciyarı esasında sısmologlar tarafından belirlenmiş faylarla dolu. Böylesi yoğun bir fay sisteminin ortasında yer alan bölgenin depremden etkilenmeyeceğini sanmak ciddi bir yanılgı. Ne var ki Japonlar ülkenin Güneybatı bölgesinde, Tokyo'nun da yer aldıgı Kuzey bölgesinde alınan depreme karşı gerekli önlemleri almamışlar. Bu yanılgının faturası da oldukça ağır olmuş. Geçen yıl Northridge depreminden sonra aynı depremin Japonya'da olması halinde hiçbir ciddi hasar olmayacağını öne süren, Erzıncan depreminden sonra ise bıze 3 kattan daha yüksek bina yapmamamızı salık veren Japon mühendisler öyle görünüyor ki bundan böyle önce iğneyı kendilerine saplayacaklar. Yer hareketi özellikleri Deprem merkezi Artcı deprem merUezleri Ağır hatarlı bölge Foy kınlmotı(l7 OI.I99Sf Şekll 1. Japonya'nın depremselliği ve 17 Ocak 1995 depreminin Kobe yöreslndekl etkisl remselliğini incelemek gerekır. Depremlerin temel nedeninin tektonik kıta plakalarının hareketı olduğunu biliyoruz. Dünya üzerinde kaydedilen depremler de tektonik plakaları bırbirinden ayıran fay hatlarında yoğunlaşıyor. Hareket eden tektonik plakalar birbirlerini sınırlarındaki fay hatiarı boyunca sıkıştırıyorlar ve zaman içerisinde büyük gerilmeler oluşturuyorlar. Bu gerilmelerin fay hatla Bölgenin depremselliği Şekll3. Kobe'de tipik ara sokak görunümü hasarlan rındakı anı kırılmalar ıle boşalması depremleri meydana getiriyor. Japon adaları dört büyük tektonik plakanın (Avrasya, Kuzey Amerika, Pasifik ve Filipinler) bulunduğu, sismik olarak son derece hareketli bir bölgede bulunuyor. Şekil 1'in iç kısmında gösterilen ana fay hatiarı Japonya'nın Kuzey yansını sıkıca kuşatmış ve bu bölgede özellikle merkezi Pasifik Okyanusu'nda olan şiddetli depremlere neden oluyor. Japonya'nın GüneyBatısında yer alan, Kobe, Osaka ve Kyoto kentlerinin de bulunduğu Osaka Körfezi civarında ise son 80 yıldır hiçbir ciddi deprem hissedilmemiş. Bu nedenle Kobe yöresi deprem tehlikesinden uzakta, sanki Japonya'nın depremden kurtarılmış güvenli bir bölgesi olarak tanınıyor. (Şekil 1) Gerçekte durum hiç j de böyle değil. Zira depremlere neden olan fay hatiarı tektonik plakalann içlerinde de yer alabiliyor. Her ne kadar bu faylar plaka sınırındakiler kadar hareketli ve büyük deprem potansiyeline sahip degilse de, kınldıkları zaman orta şiddette depremlere neden olabip lil Tk l liyorlar. Tıpkı geçen yıl Depremde y,k,lan bir nhbm Rıchter ölçeğine göre büyüklüğü 7.2 olan orta karar bir depremin bu kadar hasar yaratmasının bir önemli nedeni de kırılan fayın kentin tam altından geçmesi (Şekil 1). Ana depremden sonrakı günlerde kaydedilen artçıl depremlerin merkezlerinin dağılımı bu görüşü doğruluyor. Fay hatlannın yakın civarı bir çizgi halinde en ağır hasarlı bölgeyi tanımlıyor (Şekil 1). Üstelık bu bölgede yerleşım çok yoğun, zira kıyıdakı 45 km. genişliğinde ve 40 km. uzunluğundaki dar alüvyon bantı yerleşime en elverişli arazi parçası. Fay çizgisinden birkaç km. uzaklaşınca yer hareketi şiddetinin hızla azaldığı ölçülmüş. En şiddetli yer hareketi Japon Meteoroloji Ajansı tarafından Kobe kenti içinde, faya çok yakın bir noktada kaydedilmiş. Kaydedilen yer ivmesinin KuzeyGüney ve DoğuBatı yatay bileşenleri Şekil 2 'de görülüyor. Depremin etkilı olduğu süre deprem sonrası açıklandığı gibi 20 saniye değil 810 saniye arasında. Yer hareketinin hasar potansiyelini ise 0.5 g'den büyük birkaç ivme darbesi oluşturuyor. Deprem mühendisliğinde yer hareketlerinin hasar potansiyeli enerji spektrumu ile açıklanabiliyor. Aynı ıkı yatay bıleşen ıçın hesapladığımız enerji spektrumları da Şekil 3'te gösteriliyor. Şekilden Kobe'deki yer ha 42410