Katalog

BEYİN ARAŞTIRM ALARI Oğnenciler nasıl öğ öğrenmeli? Sadece öğretmenlerinin öğrettikleri ile yetinip evde tekrara dayalı düzenli bir çalışma alışkanlığı olmayan öğrencilerin başansı kısıtlı olmaktadır. HalukDeda* Beyin ve bellek K lasık kıtaplarda Dunya ıle ılgılı bılgılerın kazanılma ışlemı öğrenme olarak nıtelenmektedır öğrenme, pratık uygulamalar sonucunda kazanılan darvanışlardakı kalıcı değışıklıkler olarak da tanımlanabılır Hafıza ıse bu bılgılerın depolanma ışlemıdır öğrenme ve oğrenılen bılgılerın depolanması (hafıza) ışlemı beyın ıçerısındekı oldukça karmaşık sıstemlerın koordınelı bır bıçımde çalışması sonucunda ortaya çıkar Hele bu, oğrencıler gıbı sureklı gelışmekte olan bır beyınde söz konusu ise konu daha da karmaşık hale gelmektedır Konunun daha lyı anlaşılabılmesı ıçın öğrenme mekanizmalarmın ve öğrenmeyi etkileyen faktörlerin bılınmesı gerekmektedır Yapılan laboratuvar çalışmaları temelde Ikı ayrı tıpte öğrenme olduğunu gostermıştır Bunları 1 Çağrışım yoluyla öğrenme, 2 Çağrışım olmaksızın öğrenme olarak sınıflandırabılırız Dunya'nın oluşumundan bugune kadar oluşan canlılarda bulunan sınır sıstemı, gıderek gelışme göstermış ve en gelışmış şeklını ınsanlarda oluşturmuştur Bu nedenle öğrenme ve hafıza ınsanlarda en ust duzeyde bulunmaktadır Bunun ıçındır kı ınsanlar Dunya'da dığer canlılar uzerınde kesın bır egemenlık kurmuşlardır Pekı bız ınsanlar, beynımızın bu yeteneklerının farkında mıyız ve daha da önemlısı bu yeteneklerı kullanmayı bıltyor muyuz? Doğrusunu soylemek gerekırse çok az ınsan beynımızın neredeyse sonsuz özelliklerını ve calışma prensıplerını bılmekte ve onları doğru kullanabılmektedır Bılınmesı gereken bır dığer gerçek ıse ınsanların beyınlerını kullanmayı gıderek daha lyı öğrenmelerıdır O nedenledır kı geçen yuzyıl ıçerısınde elde edılen teknolojık gelışme bır masal dunyasının yakalanmasından başka bır şey değıldır ve bu gelışme baş dondurucu bır hızla devam etmektedır Her yenı gelışmış canlı bunu, beyınde en ustte yenı bır tabaka gelıştırerek gerçekleştırmıştır Olağanustu bır hıyerarşrk duzende çalışan, Merkezı Sınır Sıstemınde gelışen bu yenı tabaka kayıtsız şartsız daha altta bulunan eskı tabakaları kontrolu altında tutmuştur Geçen zaman ıçerısınde bu ust tabakanın gorevlerı arttıkça daha fazla sayıda gelışmış hucreye ıhtıyaç duyulmuştur Fakat beyın, kafatası gıbı kapalı bır kutu ıçerısınde bulunduğundan beynın gıderek buyumesı soz konusu olamamaktadır Bunun uzerıne beyın yuzeyı gıderek kıvrımlı bır hale gelmış ve genel anlamdakı yuzeyını artırmıştır. Beynimize hâkim olmak Bu nedenle yaklaşık olarak 2200 cm2 olan beyın yuzeyının ancak 1/3'u serbest yuzeyde, 2/3'u ıse kıvrımların derınlıklenndedır Bu nedenle beyın yuzeyı kıvrım kıvrımdır En gelışmış şeklı ıle ınsanlarda bulunan beynın en ust tabakası, ınsanın araç kullanmasını sağlamış ve bu araçlar uzenndekı ınce ışlerı yapmak uzere baş parmak ve parmaklarını kullanmasına olanak sağlamıştır Bu gelışmış tabaka aynı zamanda dıl ve matematık sembollerı ıle haberleşmeyı gerçekleştırmıştır ve ınsanları, zevklerını, ısteklerını yanı doyumlarını geçıcı de olsa bastırmaya yeteneklı kılmıştır Bu ozellıkler beynın en ust tabakasında bulunan onaltı mılyar sınır hucresının ve bu hucreler arasındakı hemen hemen sonsuz sayılabılecek ıletışım ağının sonucudur Beynın bunca ışın ustesınden gelebılmesı ancak bu ıletışım ağının gelışmış olması ıle mumkundur Bu ıletışım ağı sayesınde beyın hucrelerı uyarılmakta veya kontrol edılmektedır Aynı anda kontrol edılen ve uyarılan beyın hucresı de dığerlerını kontrol etmekte veya uyarmaktadır Böylece sebebın sonucu, sonucun da sebebı kontrol ettığı trılyonlarca devre, hem geçmışe aıt ızlenım ve deneyım sonuçlarını bırıktırmekte hem de geleceğe aıt zaman ve mekân ıçın adaptasyonu sağlamaktadır Bunca gelışmış bır ıletışım ağının sağlıklı bır bıçımde çalışabılmesı ıçın enerjı ve oksıjene ıhtıyacı vardır Beyın, çalışması esnasında enerjı olarak sadece glukoz (şeker) kullanır Bu nedenle beynın yoğun enerjı harcamak zorunda olduğu durumlarda orneğın sınavlarda, bu açığı gıdermek ıçin şeker yenmesı son derece yararlıdır, Yukarıda basıtleştırılerek verılmeye çalışılan bılgıler bıraz sonra temel noktaîarı ıle anlatılmaya çalışılacak olan öğrenme ve hafıza ılkelerının daha rahat anlaşılmasını sağlamak ıçındır Bılındığı uzere beyın kabaca hemısfer denılen ikı yanm kureden oluşmaktadır Sağlıklı bır beyınde hem her ıki hemısferın hem de korteks denılen ust bölum ıle daha derınlerde bulunan bölgelerın bır uyum ıçerısınde çalışması gerekır, bu da beynın derinlıklerınde bulunan özel yapılar ve köpruler sayesınde olur Korteks denılen bu en ust bölum olaylann algılanması ve öğrenılmesı ıle esas bıçımde ılgılıdır, fakat bu kadar ağır yuk altında bulunan bır bölum, bır de elde edılen bılgılerın depolanması ve eskı bılgıler ıle karşılaştınlarak değerlendırılmesı ışlevlerını yapamamaktadır Çunku dış ortamdan uyarılar sureklı Öğrenme ve hafıza ilkeleri olarak gelmekte ve doğru bıçımde yorumlanabılmesı ıçın elde edılmış ve depolanmış eskı bılgılerın buyuk bır suratle gözden geçırılmesı gerekmektedir Bu esnada bır once gelmış bılgı değerlendırılmış, gereklı hareket tarzı belırlenmış ve motor unıtelere yanı kaslarımıza nasıl hareket edeceklerı bıldırılmıştır Örneğın, televızyon programından sıkılarak kanalı değıştırmeye çalışırız veya okuduğumuz bır kıtaptakı cumleyı beğenerek not etmeye çalışırız veyahut ımtıhanda problemı çozerek cevap anahtarında ılgılı kare yı doldurmaya başlarız Burada bılınmesı gereken en önemlı nokta, beynın tum bu bılgılerı nasıl oğrenmekte, depolamakta ve aynı zamanda yenıden bu bılgılere ulaşmakta olduğudur Bu ışlemler sırasında olağanustu derecede karmaşık kımyasal reaksıyonlar sanıyenın ınanılmaz derecede kuçuk bırımlerı ıçerısınde oluşmaktadır bu karışık mekanızmaları anlatmak gereklı olmadığından değınılmeyecektır önemlı nokta, algılamayı yapan hucrenın bu bılgıyı, değerlendırmesı ve kısa surelerle depolanması ıçın beynın belırlı ve daha derınlerde bulunan bölgelerıne göndermesıdır Bunun gunluk hayatımızdakı önemı, yenı öğrendığımiz bılgılerın uzun surelı depolanıp depolanmayacağına bu bolgenın karar vermesıdır örneğın, oğrencı yenı bır matematık problemının çozumunu oğrenmektedır Başlangıçta çok lyı derecede anlamış da olabılır. Elde edılen bu yenı bılgı, beynın daha derınde bulunan bolgesıne gonderılır ve saklanmaya başlanır Saklanma süresi, kışısel özellıklere bağlı olarak ıstısnalar harıç, bırkaç gun ıle bırkaç hafta arasında değışebılır Elde edılen bu yenı bılgı sureklı olarak kullanılıyorsa daha sonra kalıcı bır bıçımde saklanmak uzere beynın başka bır bolgesıne gonderılır Öğrenmenın ve hafızanın püf noktası ışte bu ışlemlerde yatmaktadır Elde edılen bu yenı bılgı, henuz geçıcı hafıza bolgesınde ıken, kısa zaman perıyotları ıçerısınde tekrar tekrar kullanılıyorsa, hem bu bılgıye daha rahat ulaşılacak bır bölgede kalıcı olarak depolanmaya başlanır hem de bu bılgıye çok kısa sure ıçerısınde ulaşılacak sağlam bır ıletışım ağı kurulur Yanı öğrenci, çok lyı anladığı matematık problemını oğrendıkten kısa bır sure sonra tekrar etmezse, bu bılgının hem kalıcı olarak depolanması mumkun değıldır ve hem de benzer bır problemle karşılaştığında örneğın sınavda bu bılgıye kısa bır zaman ıçınde ulaşması mumkun değıldır Dolayısıyla hem problemın doğru olarak çozumunde hem de geçen sure açısından büyuk kayıplar kaçınılmazdır Bu nedenle bır oğrencı ne kadar zekı olursa olsun, bır problemı ne kadar çabuk anlarsa anlasın bu bılgıye ulaşmadakı ıletışım ağı kuvvetlı oluşturulamamışsa sınav gıbı, kısıtlı bır zaman perıodunda mumkun olduğunca çok bılgıye ulaşmayı ölçen, yanı yeterlı derecede anlaşılmış ve hazmedılmış bılgılerı olçen sıstemlerde başarıya ulaşabılmesı mumkun değıldır Bu nedenle sadece öğretmenlerinin öğrettikleri ıle yetlnıp evde tekrara dayalı duzenlı bır çalışma alışkanlığı olmayan öğrencilerin başansı da kısıtlı olmaktadır Bunun ıçın ozellıkle aileler çocuklarının, oğrendıklerını belırlı aralıklarla tekrar etmesını sağlamalıdırlar Ancak bu tıp bır eğıtım sıstemı ıle çocuklarına yardımcı olabılırler Bu nedenle öğretım sıstemı ıçerısınde, bılgılerı doğru algılamak ve benzerı bılgılere en kısa surede ulaşarak doğru yorumlara ulaşabılecek bır eğıtımı verebıldığımız surece ulkece gerçek anlamda bır atılımı gerçekleştırebılırız Aksı takdırde beyınde olduğu gıbı gelışmış hucrelere hızmet eden ıletışım ağının bır parçası ol maktan öteye varamayız * Doç. Dr., A.Ü. Ibni Sina Hastanesi Nöroşirurji Ana Bilim Dalı 4275