Katalog

TIP SAĞLI K Karaciğer hastalıklarında durum Edıp Akpınar Hjzlı, kolay ve G enel başlıklarla karacığer hastalıkları şoyle sınıflanabılır I) Işlev gören karaciğer hücresi sayısının azalması ile seyreden durumlar: Karacığerın ışlevlerının nıcelık olarak azalmasına, böylece karacığer yetmezlığt tablosuna yol açan bu durumlar a) Her turlu bakterı, vırus, parazıt ıle oluşan enfeksıyonlar Bunlar arasında butun dunya ıçın sağlık sorunu oluşturduğu gıbı bızım ıçın de çok onemlı bır sorun olanı, vırus ıle olanı yanı Hepatit (bulaşıcı sanlık) ve bunun A, B, C, D, E tıplerıdır b) Karacığer hucresının ölumune yol açan ılaçlar ve dığer zehırlı maddeler Bunlar arasında klınıkte en sık görduğumuz ıntıhar amacıyla paracetamol adlı ağrı kesıcınin çok yuksek dozda alınmasının yol açtığı tablo ıle anestezıde kullanılan bazı ılaçların zaman zaman yol açtığı tablolar ve çok daha seyrek olmak uzere çok aşırı alkol alımlarında gorulen tablolardır II) Karacığer hucresinin işlev yapmasını engelleyen durumlar: Bu durumlarda, karacığer hucresının kılcal kan damarı (sinusoid) ıle madde alışverışıne aracılık eden ve dığer organlarınkınden farklı olarak yuksek debılı değışım sağlamak amacıyla çok sayıda delıklerle (sieve plate) donanmış olan endotel tabakasındakı delıklerın çeşıtlı nedenlerle kapanması, boylece kan ıle karacığer hucresı arasında bır engel oluşması ve madde alışverışının ılerı derecede bozularak ışlevsel yetersızlığın ortaya çıkması sozkonusudur Bu tablo karşımıza her turlu sırozda ortaya çıkmaktadır Sırozda bağ dokusu (collagen) yapımı da artmıştır, bu, hem karacığerın normal mımarısını bozarak dolaşım bozukluklarına ve yukarıda sozu edılen portal hıpertansıyona neden olur, hem de hucrelerın kanla ılışkısını azaltır Her ne kadar gunluk hayatta sıklıkla hepatıt ve alkolden oluşan tıplerını goruyorsak da, siroz, çok çeşıtlı ve çok renklı pek çok etkenın yol açabıldığı bır hastalık grubudur III) Karaciğer hucresinin sadece belli bir fonksiyonunun bozulması: Bu duruma genellıkle doğumsal olarak bır gen eksıklığı ıle doğan çocuklarda rastlanır Tum normal fonksıyonlar yapılmakla beraber çeşıtlı duzeylerde yaşamsal önemı olan herhangı bır fonksıyon yerıne getırılemez bu durumda ör Doğumsal arfa1 antitrıpsin yetmezlığı veya bazı maddelerın aşırı depolanması ıle oluşan bazı hastalıklar vd Karacığerın ışlevlerı vucuttakı pek çok temel maddeyı ılgılendırdığınden, yukarıda sayılan hastalıklar sırasında bazen erken bazen de geç dönemlerde vucut dengelerı çok cıddı olarak zedelenır Pıhtılaşma mekanızması bozulur, kanamaya eğılım başlar, kan şekerı azalır ve dığer besın maddelerı de tam etkılı olarak kullanılamaz hale gelır, boylece tum vucut dokularında kendılerıne yenı temel maddelerın gelmemesınden ve normalde yok edılmesı gereken maddelerın bırıkmesınden oturu genel bir işlev bozukluğu ortaya çıkar Vucuttan atılması gereken pek çok toksık madde bırıkerek dokuların ışlevlerını engeller ve yenı zedelenmelere yol açarlar Son evrelerde, yukarıda sözu edılen ve henuz yapısı tam olarak anlaşılamayan, beyın ışlevlerını bozan ve orta buyukluktekı molekullerın dıyalızı ıle temızlenebılen bazı maddelerın kandakı mıktarı artmaya başlar boylece bılınç bozulur ve hasta komaya gırer Hızlı gelışen karacığer yetmezlıklerınde (bazı hepatit ler sırasında, ılaç ve mantar zehırlenmelerınde vs) bu bozulma çok dramatık olur ve "fulminant hepatit" denılen yoğun tedavıye rağmen gelışen beyın ödemı sonucu kaçınılmaz olarak destek tedavısıne rağmen % 8090 oranında ölume yol açan tablolar ortaya çıkar Fulminant hepatit tablosunun çok ılgınç tarafı eğer hastaya bu akut donem sırasında, normal karacığerın yap ya takılmakta, reddı önleyen bağışıklık baskılayıcı ılaçların etkısı altında, yenı organ vucuda kabul ettmlmektedır Gerçekten ıster kısmı ıster tam olarak yapılsın buyuk bır cerrahı travmaya neden olması, hastaya bağışıklık sıstemınin baskılanması yuzunden yenı sorunlar getırmesı (enfeksıyonlar ve bazı tıp tumorlerın ortaya çıkması), ret ihtimalinın olması ve dığer pek çok soruna rağmen karacığer naklı şu an ıçın çok lyı sonuçlar vermektedır Fakat, organ bulabılmek butun dunyada sureklı en onemlı sorun olmuştur, ustelık, nakılle lyıleşebıleceğı anlaşılan hastalıkların sayısının gıttıkçe arttığı gözonune ahnırsa bu sorunun gıtgıde daha da ağırlaşacağı anlaşılır Hele bızım gıbı organ bağışı geleneğının yerleşmedığı ve AvrupaAmerıka'dakı gıbı duzenlı bır organ paylaşım sistemının çalışmadığı ulkelerde, karacığer naklı ıstısnaı bır tedavi yontemı olarak kalmıştır Hele hele anı ve hızlı gelışen "fulminant hepatıf'lı vakalarda aynı hızla nakıl ıçın karacığer bulabılmek butun dunyada bır sorunken bızde neredeyse ımkansızdır Bu yuzden, karacığer yetmezlığının tedavısınde şu anda en geçerlı yontem olan tüm olarak karacığer naklıne seçenek olabılecek çeşıtlı yontemlerın arayışlarına çoktan berı başlanmış ve bu konuda pek çok yol alınmıştır U ç boyutlu vıdeo endoskopısının kadın hastalıklarının ınceleme ve tedavısınde, sağladığı teknolopk ustunlük sayesınde bu alanda bır adım daha ılerıye gıdıldı Bılındığı gıbı "anahtar delığı cerahısı" olarak da adlandırılan bır yöntemle, operatör, karın boşluğunu doğrudan gozlemleyerek gerekll ınceleme ve operasyonları gerçekleştırebılıyor Ancak geleneksel gozlem yontemı ıle cerrah ıdeal bır göruntu elde edemedığı ıçın çalıştığı alanda guçluk çekebılıyor Oysa uç boyutlu vıdeo endoskopısı ıle gozlem yapılan alanda çeşıtlı yapı ve dokuların bırbırınden lyıce ayırt edılmesı ve cerrahın ışlemı çok daha doğru ve hızlı bır şekılde gerçekleştırebılmesı artık mumkun Ozel bır gozluğun de yardımıyla operatör çalıştığı alanda tam olarak hakım olabılıyor ozellıkle yumurtalık kıstı amelıyatlarında buyuk kolaylık sağlanacağını bıldıren uzmanlar klstln yırtılması ve ıçındekı sıvının yayılması rıskının artık en aza ındırılebıleceğı goruşunde Bu yöntemle başka bırçok kadın hastalıkları tedavısının de artık eskısınden daha kolay daha emın ve hızlı gerçekleştınlebılecegı mu|delenıyor (Lıteratur, Mart 95) tığı ışlevlere benzer ışlevlerle destek sağlanırsa, sağlam kalmış az sayıdakı hucre tekrar çoğalıp, karacığerı neredeyse sapasağlam tekrar oluşturabılmektedırler' Bu yuzden bu hastalan yaşatabılmek ve bu amaçla ozellıkle beyın ödemının ortaya çıkmasını engellemek ıçın, hastaların kanları çeşıtlı hayvanların karacığerlerınden geçınlmeye çalışılmış, çeşıtlı zarlardan suzulmuş, aktıf komurden suzulmuş ve dığer pek çok gırışım yapılmış, en son olarak aşağıda sozedılecek olan yapay karaciğer aygrtları gelıştırılmıştır Ne yazık kı karacığer yetmezlıklerınde henuz yetmezlığı duzelten ozgur bır tedavı yoktur Yapılan şey, genellıkle yetmezlık sırasında hastaya genel bır destek tedavısi sağlamaktan başka bır şey değılıdır Son donem yetmezlıkte ıse, eğer karacığer bulunabılırse karaciğer nakli en seçkın tedavi yontemını oluşturmaktadır şu anda Karacığer, ya beyın olumu yerleşmış bıreylerden tum olarak veya canlı akraba verıcılerden kısmı olarak alınıp yetmezlıktekı hasta Karaciğer yetmezliklerinde tedavi I Hayvandan insana karaciğer naklı: Bağışıklık sıstemını baskılayan ılaçlar gelıştıkçe, bu bıraz daha olanak sınırları ıçıne gırmektedır Pittsburg'da bu konuda haylı yol alındı ve bazı hastalara babundan nakıl yapıldı Çalışma lar daha çok domuzdan insana karacığer naklının bırçok yönden daha uygun olacağını göstermektedır, dolayısıyla araştırmalar ve yatırımlar bu yone kaymaktadır Fakat hâlâ bır çozum olmaktan uzaktır bu' Bu konuda dığer seçenek, congenıc yanı dokuları ınsanda ret yanıtına yol açmayan hayvanların gelıştırılıp karacığerlerının nakledılmesı Bu, çok ılgınç, çok şey vaat eden bir yöntem ve çok yol alındı bu konuda da, ama henuz sonuçlar klınık uygulamadan çok uzak II Karacığer Hucresi nakli. a) Isole hucre naklı, b) Yuzey genışletmek amacıyla hucrelerın uç boyutlu ve matrıks kaplı taşıyıcılara yapıştırıldıktan sonra dalağa, karacığer damar yatağına veya karın boşluğundakı dığer uygun bır bolgeye nakledılmesı III Hucrelerın, vucut dışında gelıştırıl mış ozel duzeneklere yerleştırılıp hasta kanının bu hucreler arasına konulmuş kılcal boru sıstemı ıçerısınden akıtılarak aralarından geçırılıp ışlenmesıyle elde edılen vücut dışı yapay karacığer aygıtları. Her uc konu da bırbırlerınden ılgınç aslında Her uç konuda da butun Batı dunyasında ve Japonya'da harıl harıl çalışmalar yapılmaktadır Fakat bu yazıda daha çok III. uzerınde yanı vucut dışı yapay karacığer aygıtları ustunde durulacaktır Dığer seçenekler uzerınde ayrıca yazılar yazriabılıri Haftaya: Vucut dışı yapay karaciğer aygıtları Alternatifler F azla kılolar konusunun uzmanları bu noktada ıkı kampa ayrılmış durumda Şışmanlığın mutlaka tedavi edılmesı gerektığı bır durum olduğunu savunanlar aşırı kılonun yaşam suresını kısalttığını, kalp damar hastalığı, şeker hastalığı, bazı kanser tıplerınde (ozellıkle de cınsıyet hormonlarına duyarh olan kanser turlerı) rısk artışj yarattığını vurgulayarak, kılo vermenın bu rıskı azalttığını bıldırıyor Asıl guçluğun soruna doğru yerde, doğru yöntemle çare aramada olduğuna değınen uzmanlar, şışman ınsanların bır sure zayıflasa bıle daha sonra yenıden kılo aldı ğını ve kılo alıpvermenın rısklerıne dıkkat çekenlere bir metabolızma klınığı kapsamında doğru bır uygulamayla aşırı kılolu ınsanların normal vucut ağırlığına kavuşup, bu duzeyde kalabıldıklerıne ılışkın kanıtları gösterıyor öte yandan şışmanlığın diyet yapmakla gıderılemeyeceğını savunanlar, dıyet yapan kılolu ınsanların, başta başarılı olsalar bıle % 9095'ının bırkaç yıl ıçınde yıne eskı kılolarına ulaştıklarına ıllşkın bulguları orta ya koyuyor Dıyet yapmanın butunuyle rısksız olmadığını, ustelık bazı araştırmalarda olum ve hastalık oranlannda artışla ılışkllı bulunduğunu belırtenler, dıyet yapmanın kışının psıkososyal yonu uzerınde olumsuz etkı yapabildıgının, hatta sonra9inda aşırı yeme, hatta bulimı nevroza adı verılen yeme bozukluğuna da yol açabıleceğının artık pek çoklarınca bılınen bır gerçek olduğunu vurguluyor Sonuç olarak "şışmanlığı değıl, hastayı tedavi edın" deyışıyle sağduyuiu bır yorumda bulunuluyor Bu şekılde aşırı kılolu bır ınsanın karşı karşıya kaldığı hastalık rısklerının o kışının sağlık ve aıle geçmışı çerçevesınde değerlendırılmesı, rısk profılının lyı olması ve şışmanlığın bır ozbeğenı sorunu yaratmaması halınde mudahale etmemenın en lyı yakla şım olabıleceğı vurgulanıyor (Literatur, Mart 95) Şişmanlık tedavi edilmeli mi, edilmemeli mi? 423 12