Katalog

TIP ARAŞTIRMA Karaciğer yetmezliğinde yeni tedavi seçeneklerî Organ bulma zoriuğu nedeniyle araştırmacılar, karaciğer nakline alternatif olabilecek tedaviler araştırmaya yöneliyor. Dr. Edip Akpınar K araciğer, kendıne ozgu olan yapısı ve başka hıçbır organca ustlenılemeyen ışlevlerıyle organızmanın vazgeçılmez yaşamsal bır organıdır Yokluğunda veya ılerı derecede yetmezliğinde, organızmanın dengesı hızla bozulur ve yaşam kısa surede sona erer Yaşamın surdurulebımesı ıçın, vucudun gereksınımlennı karşılamayacak kadar ışlevı azalmış olan karacığerın yapamadığı ışlevlerı herhangı bır şekilde yerıne getırmek gerekmektedır Bu da en lyı şekilde ınsandan ınsana karaciğer naklıyle olabılmektedır şu anda Fakat, organ bulma sorunu bu konu ıle uğraşaniarı karaciğer nakline alternatif olabilecek tedavılen araştırmaya yoneltmektedır Karaciğer nakline alternatif olabilecek yontemler her ne kadar halen ılkel denebılecek duzeyde ıse de oldukça umıt verıcı gelışmeler vardır Bu konuda araştırmalar yalnızca yenı bır tedavi yontemı gelıştırılmesıne değıl, aynı zamanda yaşayan organızma hakkında çok ılgınç ve yepyenı bılgılerın oğrenılmesı amacına da katkıda bulunmaktadır Aşağıdakı yazıda, kısaca once karacığerın ışlevlerınden sonra karaciğer yetmezlığı tablosundan ve en sonunda da son zamanlarda gelıştırılen vucut dışı yapay karaciğer aygıtlarından soz edılmektedır Karaciğer, gorevını kendısıne gelen kanın uzerınde çeşıtlı ışlemler gerçekleştırerek yapar Bu kanın dortte uçu sındırım sıstemı organlanndakı kanı toplayan ve Vena Porta denılen toplardamar ıle, dortte bırı ana atardamar olan Aorta'dan çıkan karaciğer atardaman ıle gelır Karaciğer bu kanı ışleyıp ana toplardamar olan Vena Kava'ya doker ve genel dolaşıma katar, bu çevrım boylece surer, sonunda butun kan karacığerde ışlemden geçırılmış olur Bu ışlemler şoyle sıralanabılır I) Temel maddelerin ışlenmesı: Ister dış ortamdan ısterse ıç ortamdan kaynaklansın vucudun tum buyuk ve kuçuk molekul ağırIIK.1I temel yapı maddelerı (or proteın, karbonhıdrat, yağ, kolesterol ve bunların bıleşımlerınden oluşan maddelerle bunların sırasıyla ana elemanları olan amınoasıt, monosakkarıtler ve yağ asıtlerı vd ) ışlemek, ana elemanlarına ayırmak veya o andakı gereksınımlerıne göre ana elemanlardan tekrar sentezlemek ve gerektığınde depolamak, gerektığınde ıse salıvermek karacığerın en onemlı ışlevlerındendır. Bu maddelerden sındırım sıstemı yolu ıle gelenler büyük çoğunlukla besınlerın ışlenmış veya yarıışlenmış ana elemanlarıdır Bunlann ışlenmesınde ve bunlardan vucudun ana yapı maddelerınin oluşturulmasında ınce barsak mukozası ıle beraber karaciğer merkezı bır rol oynar Dığer organlardan gelen maddeler ıse genellıkle dığer organların ve kanın yapı elemanlarından oluşur Kısacası karaciğer bu temel madde ışlevı gorevı ıle vucuttakı temel metabolık sureçlerın kavşak noktasında yer alır Bu ışlev yaşamsaldır Karaciğer yokluğunda başka hıçbır organ bu gorevı yapamaz II) Yabancı maddelerin kimyasal transformasyonu (dönüşumü): Hangı yolla gırerse gırsın, vücuda gıren ve besın olmayan her turlu organık ve ınorganık madde (xe Normal karaciğerin işlevi nobotic), karacığerde başta cytochrome oxidase P450 denılen muazzam enzım sıstemıyle, zararsız ve atılabılecek hale getırılmek uzere bır donuşume uğratılir Karacığenn bu gorevı de yaşamsaldır Her ne kadar böbrek ve ince bağırsaklarda çok daha zayıf da olsa aynı sıstem varsa da, karaciğer yetmezliğinde pek çok madde vucuttan atılamaz ve zarar vermeye devam eder Dönuşumu yapan bu enzım sıstemlerının varoluş nedenı zararlı olabilecek maddelerı zararsız hale getırmek (veya "evcılleştırmek") ıse de sıklıkla zararsız maddelerden zararlı veya az zararlılardan daha zararlı maddeler oluşturulabılmektedır bu sıstemle örneğın zararsız bır maddenın kimyasal donuşumu ıle zehırlı bır madde veya kanser yapıcı bır madde ortaya çıkabılmektedır' III) Kan pıhtılaşması: Kanın ıçınde dolaştığı damar sıstemının herhangı bır yerde butunluğu bozulduğunda yanı kesıldığınde, yaralandığında, kan bu açıklığı kapatmak ıçın pıhtılaşır ve bır tıkaç yapar (pıhtılaşma denılen olaya "tıkaç" olma dışında pek çok başka yaşamsal onem taşıyan gorevler de yuklenmıştır, ama bu konumuz değıl şu anda) Kan pıhtılaşması ıçın gereken proteınlerın hemen hepsı karacığerde yapılır Karaciğer yetmezliğinde başka hıçbır organ bu yapım ışlevını ustlenemedığınden kan pıhtılaşması bozulur ve kanamalar başlar Dolayısıyla, karaciğer bu anlamda da yaşamsal bır ışlev gorur IV) Homeostasıs: Yanı tum vucut hucrelerıne yaşanabıle cek bır ortam oluşturan kanın ve hucre dışı sıvının fızıksel ve kimyasal yapısının, sureklı "yaşanabılecek" ozellıklerde kalmasını sağlamak ve herhangı bır dış etkı varlığında değışen ortamı hızla tekrar duzeltmek Hucrelerimızın her bırı kan ve hucre dışı sıvı ıçerısınde "yuzen" ve yaşamlarını bu çevrelerındekı sıvılardan elde ettıklerı maddelerle surduren vucudumuzun en kuçuk canlı elemanlarıdırlar Hucre dışı sıvının ıster kimyasal ısterse fizıksel olsun her turlu yapısal değışımıne hucreler çok duyarlıdırlar Bu çok ınçe kimyasal ve fızıksel dengelerın duzenlenmesınde de çeşıtlı honmonların koordınasyonu altında karaciğer merkezı bır rol oynar O yuzden karaciğer yetmezliğinde kan kımyası ıle hucre dışı sıvı kımyası hızla bozulur (ör asıdoz), vucudun tum hucrelerı bundan çeşıtlı derecelerde etkılenır V) Safra yapıp salgılamak: Bırçok besın maddesının sındırılmesınde ve emılmesınde, blrçok maddenın vucuttan atılmasında ve vucuttakı çevrımınde görev alan safra karacığerde yapılır ve yıne karacığerde bulunan özel bır safra kanallan sıstemı ıle bağırsağa boşaltılır Karaciğer yetmezliğinde safra salgısı bozulur, boylece "sanlık" dedığımız bırçok metabolık ve ışlevsel bozukluğu ıçeron tablo yerleşır VI) Bagışıklık: Vucudun bağışıklık sıstemının en onemlı elemanlarından olan anti)en sunucu hucrelerden % 70'ını (Kuppfer hucrelerı) yapısında barındırarak vucudun gelıştırdığı bağışıklık reaksıyonlarının şeklllenmeslnde oldukça belırleyıcı blr rol almak, ve son zamanlarda vucut bağışıklık sıstemının yanıtları uzerınde çok onemlı bır yerı olduğu anlaşılan Portal Tolerans olayını gerçekleştırmek, karacığerın oldukça onemlı ışlevlerındendır Ylne bu kategorıde olmak uzere sındırim sıstemınden gelen ve kalın bağırsakta bulunan bakterılerın duvar hıpopolısakkarıtlerınden oluşan ve endotoxin denılen maddelerı vucuda yayılmadan kendı sevıyesınde dolaşımdan tamamen Kuppfer hucrelen aracılığı ıle temızlemek ışlevı de oldukça yaşamsaldır llgınçtır kı burada da normal ması ıçın gelıştırılmış olan bır mekanızma olume yol açan tablolara yol açabılmektedır' VII) Sındırım sıstemınden kaynaklanan, beyne zararlı etkılere sahıp olan ve henuz yapıları tam olarak anlaşılamayan bazı aminlerı ve "orta molekul ağırhkh" maddelerı kandan temızlemek Yetmezlıkte bu maddeler beyın fonksıyonunu bozup komaya kadar gıden bozukluklara yol açarlar Yıne burada sayılması gereken dığer bır temızlık ışlemı Karaciğer, sındırim slstemınden kaynaklanan ve yüksek debili dolaşıma, çevresel damar dırencının duşmesıne yol açan ve yıne yapısı henuz kesın olarak anlaşılamayan vasoactıve maddelerı dolaşımdan temızlemektedır (son zamanlarda bu maddenın Nitric OxıdeNO olduğuna dalr pek çok kanıt bulunmuştur Ama ışın ganp tarafı NO'nun çeşıtlı koşullarda elverışlı farklı etkılere yolaçtığı da saptanmıştır Yanı olay sandığımız kadar basıt değıl1) Yetmezlıkte bu maddeler kalp ve damar hastalıklarına yol açmaktadır (tum sırozlu hastalarda bunu gorebılırız) VIII) Karaciğer, anatomık konumu ıle onemlı bır kavşakta bulunması dolayısıyla da yaşamsal bır rol oynar Sındırım sıstemınden kalbe donen oldukça buyuk mıktardakı kan karacığerden geçmek zorundadır Karaciğer damar yatağı, sıroz sırasında olduğu gıbı bu kanı yeterınce geçıremeyecek kadar kuçulurse "portal hıpertansıyon" dediğımız hastalık tablosu yerleşır ve yavaş yavaş bu kan kendıne kalbe doğru akmak ıçın yenı yollar arar ve karacığen kısa devre (bypass) ederek buluri Fakat bu yenı yollar pek sağlıklı yollar olmaz genellıkle ve pek çok sırozlu hastanın son donemlerınde gorduğumuz gıbı korkunç kanamalara yol açarlar (ozellıkle yemek borusu varısleri). Gorulduğu gıbı karaciğer son derece karmaşık ve ozelleşmış ışlevlerı ıle gerçek bır kimyasal fabrıka gıbı çalışmakta, bırçok yaşamsal surecin merkezı kavşak noktasında yer almakta ve en onemlısı yokluğunda bu ışlevlerını başka hıçbır organ telafı edememektedır Bu görevlerın her bırı ayrı bır yazı konusudur Okunmaları genellıkle sıkıcı bulunan bu konular ozellıkle son bulgular ışığında yazılırlarsa çok 1 ılgınç ve okunması zevklı konular olabılırler Bu ara başlığı kapatmadan karacığerın çok onemlı bır ozellığıne dokunmak şart burada Karaciğer, vucudun hıçbır organında gorulmedık bıçımde, vucudun gereksınımlerıne gore (muhtemelen vucudun ağırlığı ıle orantılı olarak) bellı bır kıtle hucreyı ıçerebıl me, yanı gerektığınde hızla hucre sayısını çoğaltıp buyuyebılme (=regeneration) ve gerektığınde hucre sayısını azaltıp kuçulebılme (genellıkle apoptosıs= programlı hucre olumu ıle) özellığıne sahıptir (3/4'u alınan karaciğer en çok 10 gun ıçınde eskı ağırlığını tekrar kazanır Buna karşılık vucuduna oranla daha buyuk bır karaciğer nakledılen hastalarda takılan karaciğer hızla yenı takıldığı vucuda orantılı olan bır ağırlık duzeyıne ıner) Bu korkunç hucre çoğalma hızı son 3040 yılın en çok araştırılan konularından bırısını oluşturmakta olsa da, hâlâ çozulmemış blr bılmece olarak onumuzde çözum bekleyen onemlı bır sorun olarak durmaktadır (Son derece zevklı ve verımlı olan bu konu meraklı arkadaşlara bır araştırma konusu olarak tavsıye edılebılır) Aslında, karacığere ozgu olan bu çok buyuk bır hızla kendı ışlevsel kıtlesını ayarlayabılme yeteneğı ıle donanmış olma ozellığı, karacığenn ne kadar yaşamsal bır oneme sahıp olduğunu gostermektedır de savunma ıçın gelıştırılmış bır mekanizmanın vucudun zarara uğramasına yol açabıleceğını göruyoruz Şoyle kı, karacığere gelen endotoxınler Kuppfer hucrelennce tutulduktan sonra, bu hucreler tarafından vucudun savunma sıstemlerını harekete geçıren ve cytokın denllen (başta Tumor Necrosis Factor), çeşıtlı dokular uzerıne uyarıcı olan maddeler salgılarlar Fakat bu maddeler genellıkle çok aşırı bır genel reaksıyona neden olurlar ve vucuda gıren "zararlı olabilecek" endotoxınlenn verebıleceğı zarardan çok daha buyuk zararlara hatta olume bıle yol açarlar (Multi Organ Failure denılen tablo) Zararlı olabilecek dış kaynaklı maddenın değıl, ama bu maddenın sebep olduğu cytokın salgısının engellenmesı ıle bu tablonun ortaya çıkmasının onune geçılebılmektedır' Daha da ötesı endotoksın dışı başka bır cytokın salgılatıcı madde ıle (or zymosan) bu ağır hastalık tablosu toxın olmadan da oluşturulabilmektedır' Kısacası tamamen vucudun savıın durum. Haftaya: Karaciğer hastalıklannda 4226